دلایل رواج کتاب‌های ممنوعه چیست؟
برخوردهای قهری و آمرانه در حوزه فرهنگ جوابگو نیست
موضوع چاپ و تکثیر کتاب‌های زیرزمینی حالا به موازات موسیقی زیرزمینی خبرساز شده است. کتاب‌هایی که بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از نویسندگان داخلی و خارجی وارد بازار کتاب ایران می‌شوند؛ کتاب‌های زیرزمینی نام دارند.
آفتاب‌‌نیوز :
آفتاب- سرویس فرهنگی: به‌زعم برخی کارشناسان انتشار کتاب‌های زیرزمینی دارای آثار چندسویه است. کتاب‌های زیرزمینی داخلی بدون مجوز به نوعی ناقض حقوق معنوی نویسنده محسوب می‌شوند. کتاب‌های خارجی زیر زمینی داخل بازار نشر نیز ممکن است با اصول اخلاقی و مذهبی مغایرت داشته باشند. در روزهای اخیر شایعه گسترش ورود کتاب‌های زیرزمینی در بازار نشر ایران زیاد شده است. یکی از از کتاب‌هایی که این روزها در وی‌ترین کتاب فروشی‌ها عرضه شده و در کشور افغانستان چاپ شده است؛ کتاب لولیتا نوشته ولادیمیر ناباکوف است که اولین بار در سال ۱۹۵۵ به چاپ رسید. این کتاب به‌تازگی با ترجمه فارسی اکرم پدرام‌نیا در افغانستان منتشر شده حالا به ایران و برخی کتاب‌فروشی‌ها رسیده است. منوچهر فرادیس، مدیر نشر زریاب افغانستان که این کتاب را چاپ کرده است، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه درباره نحوه توزیع این رمان در ایران می‌گوید: «ما بسیار تلاش کردیم که این کتاب را به صورت قانونی به ایران بفرستیم اما این مسئله امکان‌پذیر نشد به گفته وی چند نسخه از این رمان به صورت غیرقانونی از افغانستان به ایران برده شده و بعد از روی آن‌ها، نسخه‌های افست در تعداد زیاد تهیه شده است.
هرچند مدیر نشر زریاب می‌گوید که «لولیتا» تنها کتاب این انتشارات است که به صورت غیرقانونی و بدون درنظر گرفتن حقوق مترجم و ناشر توزیع شده، اما در ١٣ سال گذشته کتاب‌های بسیاری از ناشران افغان به ایران برده شده و به صورت افست چاپ و پخش شده است. علاوه بر این چندی پیش محمود دولت آبادی نویسنده مشهور ایرانی محمود دولت آبادی نویسنده مطرح کشور اعتراض خود را نسبت به چاپ غیرقانونی "زوال کلنل" در خراسان و افغانستان اعلام کرد. دولت آبادی خالق رمان قطور کلیدر، از مسئولین مربوطه خواست تا از انتشار غیرقانونی زوال کلنل که در خراسان و افغانستان بصورت غیر قانونی چاپ و توزیع می شود، جلوگیری کنند. موضوع کتاب‌های ممنوعه از جمله بحث‌هایی است که هرازگاهی در جامعه پر سر وصدا شده و سپس به فراموشی سپرده می‌شود. موضوعی که همواره به شکل مقطعی بررسی شده و به ریشه‌های آن کمتر نگاه شده است. نویسندگان ایرانی در گفت‌وگو با آفتاب هر کدام از منظری به بررسی این معضل کهنه پرداخته‌اند.
دلایل رواج کتاب‌های ممنوعه چیست؟
اگر نگاهی به کوچه‌پس‌کوچه‌های خیابان انقلاب بیندازی، بساط دستفروش‌هایی که وعده خواندن کتاب‌های ممنوعه را می‌دهند، به‌راحتی شنیده می‌شود. اگرچه برخی از افراد و گروه‌ها برخوردهای قهری و ضربتی نیروی انتظامی را چاره این ماجرا می‌دانند اما تجربه نشان می‌دهد که برخوردهای قهری و آمرانه آن هم در حوزه فرهنگ جوابگو نیست زیرا هنوز کتاب‌های ممنوعه در برخی کتاب‌فروشی‌ها و در بساط دست‌فروش‌ها مشاهده و خریده می‌شوند. فیروز زنوزی جلالی نویسنده و منتقد ادبی در گفت‌وگو با آفتاب به آسیب‌شناسی پدیده ممیزی پرداخته و این موضوع را بی‌ارتباط به چاپ کتاب‌های ممنوعه نمی‌داند. این کارشناس و منتقد ادبی می‌گوید: «زمانی که برخی نویسندگان نمی‌توانند از طریق قانونی آثار و نوشته‌های خود را به چاپ برسانند سعی می‌کنند با ابزار ارتباطات جمعی که این روزها بسیار گسترده شده است آن را به مخاطب برسانند. در شرایطی که بسیاری از خط قرمزهای مبهم و سلیقه‌ای وجود دارند و برخی کارشناسان ممیزی با ادبیات بیگانه هستند، قطعا این مسئله افزایش پیدا می‌کند. هنوز دیده می‌شود که برخی از ممیزان و یا خرده‌گیران نمی‌دانند که یک رمان بخشی از زندگی است و با عشق و خیانت و عاطفه مرتبط است. به همین دلیل است که با سخت‌گیری بیش از حد مانع چاپ کتاب شده و زمینه رواج کتاب‌های زیرزمینی در فضای چاپی و مجازی را فراهم می‌کنند.» برنده جایزه ادبی جلال سال 87 راهکار حل این مسئله را دیالوگ شفاف مسئولان فرهنگی و پرهیز از سلیقه‌گرایی افراد و گروه‌ها دانسته و می‌گوید: «البته برخی نویسندگان هنوز با خط قرمزها آشنا نیستند تنها راه بهبود این شرایط دیالوگ روشن و واضح مسئولان فرهنگی با نویسندگان برای جلوگیری از چاپ کتاب‌های زیرزمینی است. وضوح و روشن‌شدن اصول و قوانین ممیزی به رفع این مشکل کمک زیادی خواهد کرد. زیرا رواج این پدیده در جهت اول سبب نابودی حقوق معنوی نویسندگان آثار ادبی می‌شود.»
حقوق نویسنده دغدغه مردم و مسئولان نیست
علاوه بر دلایل ذکر شده، عوامل درونی‌تر بر رواج کتاب‌های زیرزمینی اثرگذار هستند. علی اصغر شیرزادی نویسنده که آثاري چون «يك سكه در دو جيب»، «طبل آتش»، «هلال پنهان» را در کارنامه هنری خود دارد از زوایه دیگری به ماجرا نگاه کرده و می‌گوید: «درجامعه‌ای که تعداد افراد کتاب‌خوان اندک و تیراژ کتاب اندک است، مشخصا به فکر و خلق معنا اهمیت داده نمی شود. به همین دلیل است که هنوز به شکل جدی به حقوق نویسندگان نگاه نمی‌شود. مثلا اگر چاپ غیرقانونی کتاب بنده رخ دهد هنوز به شکل روشن مشخص نیست باید به چه کسی مراجعه کرد. اگرچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقداماتی برای رفع جلوگیری از این اعمال انجام می‌دهد اما این وزارتخانه به ضامن اجرایی مشخص و دقیق نیاز دارد تا به برخورد با این معضل بپردازد. بنابراین باید نهاد و کارگروه مشخصی برای تامین حقوق معنوی نویسندگان ادبی تشکیل شود.»
سارقان ادبی در تکمین نویسندگان
برنده جايزه بيست سال ادبيات داستاني انقلاب اسلامي به سرقت ادبی در ایران پرداخته و تاکید می‌کند: «متاسفانه فساد در همه جا وجود دارد و فقط به رشوه‌خواری و مسائل مادی خلاصه نمی‌شود و افراد سواستفاده‌گر در همه جا هستند. سقوط اخلاقی این روزها در حوزه مظلوم فرهنگ خودش را نشان می‌دهد. گاهی برخی ناشران درجه دو و درجه سه به سارقان ادبی تبدیل شده و کتاب‌هایی را بدون درنظرگرفتن حق مادی و معنوی نویسنده چاپ می‌کنند و گاهی کتابی را زندانی کرده و علی رغم قول و قرار چاپ نمی‌کنند. در این شرایط به دلیل کمبود سازوکارهای قانونی روشن نویسنده نمی‌داند برای احقاق حق خود به کجا مراجعه کند.»
تلاش‌های وزارت فرهنگ وارشاد دولت یازدهم
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم با وجود هجمه‌های گروه‌های تندرو، اقدامات مثبتی برای جلوگیری از چاپ کتاب‌های ممنوعه داشته است. سامان‌دهی وضعیت ممیزی، برداشتن نگاه امنیتی از حوزه کتاب و رفع ممنوعیت از برخی نویسندگان از جمله این اقدامات بوده است. اقداماتی که به باور مردم و کارشناسان زمینه چاپ کتاب‌ها را در حوزه قانونی فراهم می‌کند. این وزارتخانه همچنین در جمع‌آوری چاپ غیرقانونی کتاب زوال کلنل نوشته محمود دولت‌آبادی اقدام و از انتشار غیرقانونی این کتاب در کشور افغانستان جلوگیری کرد. با این حال شرایط حاکم بر حوزه فرهنگ نشان می‌دهد رواج کتاب‌های ممنوعه داخلی و خارجی ریشه‌های جدی‌تر و گسترده‌تری دارد که باید با همکاری و تعامل دستگاه‌های مختلف فرهنگی به آن رسیدگی کرد. البته تا زمانیکه عده‌ای نگاه امنیتی به فرهنگ را دنبال و در راه چاپ کتاب‌ها سنگ‌اندازی کنند و تا زمانی که حقوق معنوی نویسنده داخلی دارای سازوکارهای روشن قانونی نباشد، رواج کتاب‌های زیرزمینی اگرچه قابل کنترل است اما به شکل قطعی منتفی نخواهد شد.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه خبرهای مرتبط
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید