پایداری یا نابودی داعش در سال ۲۰۱۷
گروه داعش بعد از تسلط بر قسمتهای وسیعی از عراق و سوریه به یکی از مهمترین بازیگران منطقه‌ای تبدیل شده است.
آفتاب‌‌نیوز :
محمد سجاد شیرودی*- هر چند گروههای افراط گرایی مانند القاعده از دهه‌های گذشته در عرصه منطقه‌ای و جهانی فعال بوده و به تاثیرگذاری بر روندهای سیاسی- امنیتی و اجتماعی پرداخته‌اند، اما گروه داعش به دلیل شرایط و ویژگیهای خاص خود به پدیده ای جدید در میان گروههای افراط گرای تکفیری و بازیگران غیر دولتی در سطح منطقه و جهان تبدیل شده است. اعلام خلافت به صورت رسمی و ترسیم نقشه خلافت آینده، توجه به سیطره سرزمینی و تصرف بخشهای زیادی از عراق و سوریه، گرایشات ضد‌شیعی قوی و خشونت‌گرایی افراطی از جمله ویژگیهایی است که داعش را از جریانهای مشابه آن متفاوت ساخته است.
مقدمه:
رشد گروههای تروریستی و افزایش حمله های آن ها، یکی از معضلات و بحران‌های اخیر در سطوح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. القاعده، طالبان، داعش، جبهه النصره، انصار بیت‌المقدس، بوکوحرام و غیره، امروزه به عنوان نمادهای جدید گروههای تروریستی در دوران معاصر ظاهر شده‌اند که از میان این گروه‌ها، داعش توانسته است بیش از سایرین قدرت‌نمایی کند. داعش پس از اعلام خلافت اسلامی در ژوئن 2014 توانست مناطق گسترده‌ای از عراق، سوریه و لیبی را تحت تصرف خود درآورد؛ لیکن از سال 2016 از حالت تهاجمی به حالت تدافعی تغییر تاکتیک داده است. در این نوشتار به دنبال پیش‌بینی و بررسی آینده گروه تروریستی داعش در سال 2017 هستیم. به همین منظور، بر اساس اسناد و پیش‌بینی‌های اندیشکده‌های بین‌المللی، به تاکتیکهای احتمالی داعش در سال 2017 پرداخته می‌شود.
1- آینده داعش از منظر کارشناسان و اندیشکدهها
در خصوص گروهک تروریستی تکفیری داعش دو دیدگاه خوش‌بینانه و بدبینانه وجود دارد. در حالی که برخی از کارشناسان و مراکز مطالعاتی سال 2017 را سال افول داعش می‌دانند، برخی از پژوهشگران و اندیشکدهها معتقدند که داعش برای چند سال دیگر هم چنان پایدار خواهد بود.
«محمود اردیسات»- مدیر مرکز مطالعات استراتژیک در آکادمی مطالعات دفاعی ملک عبدالله دوم در امان-، معتقد است که داعش رو به افول است. به اعتقاد وی، «سازمان داعش طی شش ماه اخیر پایگاه‌های استراتژیک متعددی را از دست داده، در چند درگیری نظامی شکست خورده و محاصره شدن آن موجب شده است که بخش عمده‌ای از مسیرهای امدادرسانی به آن قطع گردد»(1)
برخلاف برخی از کارشناسان که معتقدند داعش نفس‌های آخر خود را می‌کشد، «عمرو عبد المنعم»- کارشناس گروههای جهادی و تروریسم بین‌المللی- معتقد است که داعش در منطقه هم چنان حضور خواهد داشت.
«منیر ادیب»، کارشناس جنبش‌های اسلامی نیز بر این اعتقاد است که داعش در سال 2017 عملیات خود را به طور قابل توجهی گسترش خواهد داد و در جذب بسیاری از افراد و جوانان موفق خواهد بود(2)
«عبدالباری عطوان»- سردبیر روزنامه رأی الیوم- در دسامبر 2016 در مقاله‌ای بیان کرده است که شواهد بسیاری نشان می‌دهد داعش به احتمال زیاد در سال 2017 در صحنه خاورمیانه حضور خواهد داشت و به سادگی محو نخواهد شد.
وی تصریح می‌کند: «سال 2017 را صرف نظر از تحولات مثبت یا منفی برای داعش، احتمالاً سال داعش خواهد بود، زیرا این گروه، عناوین اصلی رسانه‌ها را به خود اختصاص خواهد داد. موفقیت حمله ها علیه داعش برای ریشه کن کردن آن در موصل، رقه و الباب، جزء مهمترین رویدادهای سال آینده خواهد بود ولی شکست این حمله ها یا به بن‌بست رسیدن آن، داعش را به قدرتی منطقه‌ای تبدیل خواهد کرد که شکست دادن آن دشوار خواهد بود»(3)
«دیوید گاردنر»- کارشناس مسائل خاورمیانه- معتقد است که داعش حتی اگر در سال 2017 شکست بخورد همانند تجربه نزدیک به مرگ خود در عراق بین سال‌های 2007 تا 2009 خواهد توانست در صحرای سوریه به تجدید قوا بپردازد؛ بنابراین می‌توان گفت که موضوع داعش در سال 2018 نیز از مسائل و موضوع های مهم خواهد بود(4)
اندیشکده استراتفور در پیش‌بینی خود از سال 2017 در گزارشی اعلام نموده است قدرت داعش در عراق و سوریه تحت تأثیر حمله هایی که به پایگاه‌های آن شده، کاهش‌یافته است؛ با این حال این وضعیت بر توان گروه داعش برای تدارک حمله های تروریستی در آینده، تأثیر چندانی نخواهد داشت.اندیشکده استراتفور هم چنین هشدار داده است که نیروهای بازمانده داعش در مناطقی که آزاد شده است، حضور خود را حفظ خواهند کرد و با بهره‌برداری از دسته‌بندی‌های طایفه‌ای و قومی در سوریه هم چنان فعال خواهند ماند؛ از این‌رو پیش‌بینی می‌شود عراق صحنه حمله های شدید تروریستی باشد، اگرچه داعش در صحنه میدانی در مقابل نیروهای عراقی شکست خورده است(5)
در گزارش اندیشکده استراتفور آمده است که سازمان القاعده توانسته مواضع و پایگاه‌های خود در منطقه خاورمیانه را تقویت کند. در همین راستا انتظار می‌رود سال 2017 به میزان بیش تری بر فعالیت‌های خود بیفزاید.بر اساس این گزارش، القاعده تحت نام‌های مختلف در لیبی، الجزایر، مالی، تونس، مصر و یمن در حال فعالیت است و پیش‌بینی می‌شود نفوذ آن در آینده افزایش یابد؛ اما نگرانی اصلی در این خصوص متوجه شبه جزیره العرب است، به‌ویژه این که توافق محرمانه القاعده با عربستان سعودی بر سر یمن از بین رفته است؛ بنابراین عربستان سعودی، هدف احتمالی این گروه خواهد بود(6)
به باور نویسنده‌ی اکونومیست، با توجه به شکست های داعش در عراق و سوریه و از دست دادن بسیاری از سرزمین های تحت کنترل, در سال 2017 در نتیجه ی ترکیبی از نبرد جنگجویان کرد، شبه نظامیان سنی و نیروی هوایی قدرت مند امریکا و روسیه، داعش مطمئنا مغلوب خواهد شد.اما هیچ کدام از این ها بدین مفهوم نیست که این گروه تروریستی از عراق و سوریه کاملاً حذف خواهد شد؛ در نتیجه، هر چند داعش به عنوان موجودیتی سرزمینی ممکن است از بین برود، اما بسیاری از جنگجویان آن همانند تجربه القاعده عراق در سال‌های 2007- 2008 زنده خواهند ماند.با این شرایط، در بدترین حالت، وضعیتی شبیه به سال های هرج و مرج القاعده وجود خواهد داشت(7)
بررسی‌های مؤسسه صلح ایالات متحده بر این نکته تأکید دارد که به رغم احتمال از دست دادن سرزمین های خلافت از سوی داعش، این گروه با تأکید بر تاکتیک عملیات های تروریستی ادامه حیات داده و به بی ثبات سازی کشورهای مختلف ادامه خواهد داد. ضمن این که این گروه تروریستی هنوز برای بسیاری از طرفداران آن جذابیت داشته و با بهبود شیوه های جذب و بسیج نیرو، برای سال ها به عنوان تهدید باقی خواهد ماند(8)
هم چنین بررسی های کارشناسی در سایت «چشم خاورمیانه» بر سازمان دهی دوباره داعش در مناطق سنی عراق و ترکیه، رقابت داعش و القاعده در سوریه و سایر بخش های جهان و گسترش حضور داعش در جنوب آسیا تأکید دارد.
تحلیل های کارشناسی این مرکز نشان می دهد که جنگ در سوریه پایان نخواهد یافت و گروه داعش با از دست دادن سرزمین های خود با تمرکز بر اقدام های تروریستی سعی در نشان دادن قدرت خود به دشمنان و حامیان خود خواهد داشت. ضمن این که نگاه غالب کارشناسان و مراکز مطالعاتی غرب، تغییر میدان جنگ و انتقال حمله های تروریستی داعش به سراسر جهان است.به اعتقاد کارشناسان غربی،گروههای تروریستی در سال 2017 هم چنان به صورت یک تهدید برای غرب فعال خواهند بودکارشناسان اندیشکده استراتفور اشاره می‌کنند که حمله های داعش در سال 2017 خارج از منطقه خاورمیانه ادامه خواهد یافت و آن دسته از افراد مسلح که از عراق و سوریه به کشورهای خود بازمی‌گردند برای آن کشورها تهدیدی بالقوه خواهند بود.
2 -آینده داعش در سال 2017
اگرچه تغییرات و تحولات دراماتیک در صحنه سیاسی منطقه، ترسیم دورنما و پیش‌بینی قطعی آینده داعش را دشوار و حتی ناممکن می‌سازد، اما از طریق واکاوی کنش سیاسی و رویکرد بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، بررسی تحولات منطقه و هم چنین نگاهی به وضعیت میدانی و موازنه قوای نیروهای داخلی، تا حدودی می‌توان آینده داعش را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
امروزه ترسیم چشم‌انداز داعش در عراق نسبت به سوریه، شفاف‌تر و روشن‌تر به نظر می‌رسد.
از اواسط سال 2015 میلادی عقب‌نشینی داعش از مناطق تحت سیطره خود در عراق آغاز شد. ارتش عراق و نیروهای بسیج مردمی موسوم به «الحشد الشعبی» با حمایت‌های مختلف توانستند مناطق گسترده‌ای از جمله الرمادی و فلوجه را از دست داعش آزاد کنند. هم‌اکنون آخرین پایگاه داعش در عراق، موصل، مرکز استان نینوا است که عملیات آزادسازی آن پس از ماه‌ها کشمکش و اختلاف ها و رایزنی‌های سیاسی در 17 اکتبر 2016 به فرمان حیدر العبادی، نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای عراق آغاز شد و به‌رغم پیچیدگی‌ها و تاکتیکهای اتّخاذ شده توسط داعش- نظیر استفاده از عاملان انتحاری و خودروهای بمب‌گذاری شده، حضور تک‌تیراندازها و مخفی شدن در تونل‌های زیر زمینی و سرانجام موصل آزاد شد.
آینده داعش در لیبی نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی این کشور با کشورهای اروپایی موجب شده است تا مقام های اروپایی از تهدیدهای تروریستی به‌شدت در هراس باشند. از همین‌رو، این کشورها سعی می‌کنند برای از بین بردن تهدیدهای داعش، اقدام هایی به منظور مقابله با آن انجام دهند.
اما برخلاف کشورهای اروپایی، برخی از کشورهای عربی منطقه از وضعیت آنارشیسم و بحرانی لیبی استقبال می‌کنند؛ چراکه تشکیل دولت باثبات و دموکراتیک در لیبی را به منزله تهدیدی برای رژیم‌های خود می‌پندارند. به نظر می رسد آن ها در همین راستا، خواهان تداوم وضعیت بحرانی در لیبی هستند و این در حالی است که داعش با پخش کلیپی ادعا نموده که به طور وسیع در راه لیبی می باشد .با این حال، وضعیت میدانی و موازنه قوای نیروهای داخلی به سود نیروهای تابع دولت وفاق ملی لیبی- موسوم به نیروهای «البنیان المرصوص» است و نیروهای داعش در حالت ضعف و عقب‌نشینی قرار دارند.
برخلاف عراق و لیبی، پیش‌بینی آینده داعش در سوریه از ابهام و پیچیدگی بیشتری برخوردار است که این امر به دلیل نقش‌آفرینی و حضور بازیگران متعدد در بحران سوریه است.اکثر بازیگران منطقه‌ای تأثیرگذار در بحران سوریه- از جمله عربستان سعودی و قطر- به دلیل منافع خاص خود و تضاد منافع‌شان با جمهوری اسلامی ایران خواستار سرنگونی نظام سوریه هستند و تا زمانی که بشار اسد روی کار باشد خواهان حذف داعش از معادله‌های داخلی سوریه نیستند.
رژیم صهیونیستی نیز خواستار ادامه بحران در سوریه و تضعیف ارتش سوریه و نیروهای حزب‌الله لبنان است. برآیند این امر، ادامه حضور داعش در سوریه – اگرچه با کنترل مناطق محدود- برای چند سال دیگر است. به تعبیر دیگر، پیچیدگی تحولات سوریه موجب می‌شود که آینده حضور داعش در سوریه، از عراق و لیبی طولانی‌تر شود.هم‌اکنون، نیروهای داعش در سوریه از چهار طرف (ارتش سوریه و هم‌پیمانان آن، گروههای سلفی جهادی رقیب خود، نیروهای دموکراتیک سوریه و در نهایت از طرف ارتش آزاد سوریه با حمایت نیروهای نظامی ارتش ترکیه در قالب عملیات «سپر فرات») تحت فشار شدیدی قرار گرفته‌اند.
تاکتیکهای احتمالی داعش در آینده
1- فعالیت مخفیانه و زیرزمینی
یکی از تاکتیک‌ها و سناریوهای احتمالی که داعش پس از شکست نظامی اتخاذ خواهد کرد، «فعالیت زیرزمینی» خواهد بود. این تاکتیک به این معناست که داعش پس از شکست در سرزمین‌های تحت تسلط خود، به فعالیت مخفیانه در عراق و سوریه ادامه خواهد تا زمانی که فرصت مناسب برای ظهور مجدد مهیا گردد.به احتمال زیاد، در این تاکتیک، نیروهای داعش به جای توجه به مناطق و شهرهای پرجمعیت، به مناطق بیابانی، حاشیه‌ای و کم‌جمعیت توجه کنند و به انجام عملیات تروریستی پراکنده در شهرهای مختلف روی آورند.در این تاکتیک، نیروهای خارجی نقش چندانی ایفا نخواهند کرد و تمرکز بر نیروهای محلی و بومی خواهد بود؛ چراکه این نیرو‌ها با مناطق آشنا هستند، نیازی به پرداخت حقوق بالا ندارند و شناسایی آن‌ها برای نیروهای امنیتی عراق و سوریه امری دشوار خواهد بود.
2- فعالیت بدون سرزمین
«فعالیت بدون سرزمین»، «پراکندگی فعالیت‌ها در سراسر جهان»، یا به تعبیر دیگر «اتّخاذ تاکتیک القاعده»، از دیگر تاکتیکهای احتمالی داعش در فردای بدون سرزمین خواهد بود.سازمان داعش نیز پس از اعلام خلافت به این تاکتیک روی آورد تا در صورت شکست در عراق و سوریه در مناطق دیگری بتواند نفوذ داشته باشد و فعالیت خود را ادامه دهد.داعش در حال حاضر در بیش از بیست کشور حضور یا نفوذ دارد. پیرامون نقشه جغرافیایی داعش در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا می‌توان گفت که امروزه این سازمان در این منطقه ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی به سه شکل حضور دارد:
نخست، کشورهایی که داعش مناطقی از آن ها را تحت سیطره و کنترل خود قرار داده است؛
دوم، کشورهایی که داعش بدون تصرف و کنترل هیچ منطقه‌ای در آن ها حضور دارد؛
سوم، کشورهایی که داعش در آن ها به عملیات تروریستی اقدام نموده است.
3 - سازماندهی مجدد و فعالیت در کشور دیگر
انتخاب یک کشور جای گزین به جای عراق و سوریه، از دیگر تاکتیکهای احتمالی داعش در فردای بدون سرزمین خواهد بود.شایان ذکر است که چنین تاکتیکی از ابتدای شکل‌گیری این سازمان توسط نیروهای آن پیگیری شده است. داعش از سال 2013 میلادی فعالیت‌های خود را در سوریه آغاز و تا عراق گسترش داد. اما این سازمان به مناطق تحت تصرف خود در سوریه و عراق بسنده نکرد و از سال 2015 حمله های خود را تا شمال آفریقا با هدف یافتن کشور دیگر و ایجاد پایگاهی در آینده توسعه داد.
4-اتخاذ تاکتیک گرگهای تنها
یکی دیگر از تاکتیکهای محتمل که داعش پس از شکست نظامی اتّخاذ خواهد کرد، تاکتیک «گرگهای تنها» خواهد بود.اتخاذ تاکتیک گرگهای تنها ویژگیهای متعددی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم نیاز به برنامه‌ریزی‌های سیستماتیک و پیچیده، هزینه‌های پایین، تعداد اندک مهاجمان، تام‌الاختیار بودن فرد مهاجم در انتخاب مکان و زمان عملیات، ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی بودن عملیات، دشواری در شناسایی افراد مهاجم و استفاده از تجهیزات ساده همانند خودرو، سلاح سرد و سلاح‌های سبک برای انجام عملیات تروریستی اشاره کرد.در همین راستا می‌توان گفت در صورتی که داعش مناطق تحت اشغال خود را از دست بدهد هواداران خود را در سراسر جهان به‌ویژه کشورهای اروپایی، ترکیه، روسیه و کشورهای عضو ائتلاف علیه داعش، به تشدید عملیات‌های فردی به سبک گرگهای تنها تشویق خواهد نمود.درحال حاضر کشورهای اروپایی به‌ویژه فرانسه، آلمان، انگلیس، بلژیک و هلند از بازگشت نیروی‌های اروپایی عضو داعش بسیار وحشت زده هستند.
5-بازگشت به خلافت مجازی
یکی دیگر از تاکتیکهای محتمل که داعش پس از شکست نظامی در عراق و سوریه اتّخاذ خواهد کرد، بازگشت به خلافت مجازی خواهد بود. در این سناریو، داعش به جای حضور فیزیکی بیش تر، به حضور در شبکه‌های اجتماعی متمایل خواهد شد.در این تاکتیک، داعش کاملاً به حضور در رسانه و شبکه‌های اجتماعی تغییر شکل خواهد داد. به بیان دیگر در این تاکتیک، خلافت مجازی یا آنلاین، جای گزین خلافت اصلی خواهد بود.قدرت داعش از ابتدای سال 2016 رو به افول بوده است و در سال 2017 نیز از قدرت و توانایی آن کاسته و ضعیف‌تر خواهد شد. تکیه داعش بر جنگ چریکی، استفاده از سپر انسانی و بهره‌گیری بیش از حد از عملیات انتحاری و بمب‌گذاری، از نشانه‌های ضعف داعش است.ضعف داعش، دلایل متعددی دارد که مرگ رهبران بلندپایه و اعضای کلیدی آن در عراق و سوریه، بحران مالی و محاصره عناصر داعش در موصل و قطع راه‌های امداد و کمک رسانی به آن ها از آن جمله هستند.
البته بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف داعش در عراق و سوریه به معنای نابودی و سرنگونی آن نیست. در واقع، شکست نظامی داعش به معنای افول ایدئولوژیکی و اعتقادی آن نخواهد بود؛ چراکه با آزادسازی مناطق تحت کنترل داعش و از بین بردن امکانات آن در عراق و سوریه، ایدئولوژی افراطی این سازمان حذف نمی‌شود؛ بلکه تفکرات خشن و افراطی جریان سلفیِ تکفیری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا وجود داشته و نزد افراد هوادار و متمایل به آن باقی خواهد ماند.
این نکته لازم به ذکر است که مبارزه با تروریسم را نمی‌توان خاص یک کشور یا منطقه جغرافیایی دانست. در عصر حاضر، هیچ کشوری از خطرها و تهدیدهای تروریسم ایمن نیست؛ بنابراین می‌بایست سازوکارهای جهان‌شمول برای مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی اتّخاذ شود.از همین‌رو، اتّخاذ تدابیری ازجمله: اقدام های سنتی برای مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی، ایجاد اتاق‌های مشترک با هدف تبادل و به اشتراک‌گذاری اطلاعات، همکاری نظامی – امنیتی تمامی کشورها، افزایش همکاری بین کشورها در پیگیری افراد تحت تعقیب، و اتّخاذ اقدام های اجتماعی – فرهنگی در سطح داخلی، می‌تواند به ریشه‌کن کردن پدیده تروریسم کمک نماید.
مراجع:
1.عیون الخلیج (2017)، «مستقبل «داعش».. بدایه «أفول» و«تحوصل» ظاهره»، متاح علی الرابط التالی:
http://www.gulfeyes.net/world/910721.html
2. سمیر، محمد (2017)، «فی مطلع 2017.. خبراء یکشفون الرسائل الحقیقیه لـ- داعش- من عملیاته الأولى»، موقع بوابه الفجر، متاح علی الرابط التالی:
http://www.elfagr.org/2409550
3. عطوان، عبدالباری (2016)، «لماذا هدد احد خطباء "الدوله الاسلامیه” فجأه دول الخلیج.. وتوعد اردوغان بحمام دماء؟ ….»، صحیفه رأی الیوم، متاح علی الرابط التالی:
http://www.raialyoum.com/?p=589395
4.پیش بینی جهان در سال 2017
https://www.ft.com/content/dc8bc230-c858-11e6-8f29-9445cac8966f?mhq5j=e6
5.خاورمیانه و شمال آفریقا
https://worldview.stratfor.com/forecast/2017-annual-forecast-middle-east-and-north-africa/middle-east-and-north-africa
6.Ibid
7.نابودی داعش در سال 2017
http://www.theworldin.com/article/12625/when-becomes-was?fsrc=scn/tw/wi/bl/ed/
8.
http://www.usip.org/sites/default/fil ... S-Al-Qaeda-and-Beyond.pdf
*کارشناسی ارشد علوم سیاسی ، دانشگاه آزاد
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید