آیا دوران افول دانشگاه آزاد فرا رسیده؟
زمزمه بروز مشکلات مالی در دانشگاه آزاد از چند سال پیش به گوش می‌رسید؛ مشکلاتی که بسیاری معتقدند مدیریت دانشگاه را برای اداره امور با چالش روبه‌رو خواهد کرد.
آفتاب‌‌نیوز :
ماجرا خود را با کاهش تعداد دانشجویان به‌ویژه در مقطع کاردانی و کاردانی به کارشناسی نشان داد. حالا اما به نظر وضعیت دانشگاه آزاد بغرنج‌تر شده است.
**رشد چشم‌گیری که با کاهش تعداد دانشجو افول کرد
رشد دانشگاه آزاد اسلامی که طی 10 سال گذشته یعنی از ٨٥ تا ٩٥ اتفاق افتاده بود، در مدتی کوتاه با کاهش چشمگیر دانشجو از بین رفت و احتمالاً مشکلات دانشگاه آزاد در سال‌های آینده را قوت بخشد.
شاهد آن، وجود صندلی‌های خالی حتی در مقطع تحصیلات تکمیلی بود. امیررضا شاهانی، رئیس مرکز سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی در مصاحبه‌ای در ابتدای سال 97 از خالی ماندن 50 درصد از ظرفیت کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد سخن گفت و از کاهش ساعت کاری اساتید این دانشگاه خبر داد.
از سوی دیگر، کاهش تقاضا در دانشگاه آزاد، سبب کاهش قابل‌توجه تعداد کلاس‌ها و برنامه‌های درسی شد. همین امر سبب شد تا دانشگاه آزاد که با تعدادی از اساتید تمام‌وقت سایر دانشگاه‌ها همکاری نیمه‌وقت داشت به همکاری با بسیاری از آن‌ها پایان دهد. به‌طوری که اسفندماه 96، علیرضا رهایی، معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی از لغو قرارداد با 200 استاد، تنها در واحد علوم و تحقیقات خبر داد و دلیل این اقدام را کاهش دانشجو اعلام کرد.
کاهش دانشجو، آن هم برای دانشگاهی که کاملاً متکی به شهریه دانشجویان است، به‌ویژه در شهرها و شهرستان‌های کوچک، می‌تواند واحدهای دانشگاهی را به سمت کاهش سوددهی و حتی ضرردهی سوق دهد و این بحران، خواه‌ناخواه دامن کل سیستم دانشگاه را خواهد گرفت.
شاید همین شرایط موجود سبب شد تا بسیاری، چشم‌انداز دانشگاه آزاد را در حال فروپاشی ببینند و آینده‌ای برای آن تصور کنند که البته بسیار دور از واقعیت به نظر می‌رسد.
این در حالی است که از سال‌های پیش، احتمال بروز چنین شرایطی برای دانشگاه آزاد پیش‌بینی می‌شد و تأکید رؤسای دانشگاه آزاد برای کاهش اتکا به درآمد شهریه‌ها، شاهدی بر این مدعاست.
**تب تند مدرک‌گرایی و افزایش تقاضا، دانشگاه آزاد را متورم کرد
اما چه چیزی سبب شده وضعیت دانشگاه آزاد این‌گونه رقم بخورد؟ بدون شک تب تند مدرک‌گرایی، افزایش جمعیت در دهه‌های 60 و 70 و تقاضا برای ورود به دانشگاههای دولتی در جذب متقاضیان در آموزش عالی سبب رشد قارچ‌گونه واحدهای دانشگاه آزاد در سراسر کشور، حتی دورافتاده‌ترین مناطق شد که رشد هرچه بیشتر و تورم ساختار دانشگاه آزاد را رقم زد. قاعدتاً طبیعی و قابل پیش‌بینی بود که با کاهش تعداد دانشجو و درنتیجه، درآمد دانشگاه آزاد، این ساختار متورم با مشکل روبه‌رو شود.
البته کاهش تعداد دانشجویان تنها گریبان گیر دانشگاه آزاد نشد. محمدمهدی زاهدی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در این مورد به ایرناپلاس می‌گوید: کاهش دانشجو در واحدهای آموزش عالی یک بحث عمومی است و مربوط به دانشگاه آزاد نیست.
وی افزود: در حال حاضر ما در دانشگاههای دولتی، پیام نور و علمی کاربردی حتی در رشته‌های علوم پایه با کاهش تعداد و استقبال دانشجو روبه‌رو هستیم. در دانشگاه پیام نور کاهش دانشجو خیلی بیشتر از دانشگاه آزاد است و در علمی‌کاربردی شبیه دانشگاه آزاد است.
زاهدی معتقد است اگر بخواهیم برای بحث کاهش دانشجو و خطرات آن برای سیستم دانشگاه آزاد راه‌حلی بیندیشیم، باید مشکل را جامع‌تر و با نگاهی به‌کل سیستم دانشگاهی کشور دیده و به آن بپردازیم.
«به نظر من یکی از دلایل بروز وضعیت فعلی، عدم کارایی برخی رشته‌های دانشگاهی و عدم وجود بازار کار برای آن‌هاست. از همین رو، باید در مورد رویکردهای دانشگاه در حوزه آموزش، به‌ویژه در رشته‌های دانشگاهی تجدیدنظر اساسی داشته باشیم.»
به گفته وی کاهش وابستگی دانشگاه به شهریه دانشجویان با انجام فعالیت‌های پژوهشی، کارآفرینی و تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان امکان‌پذیر است و باید در این زمینه گام برداشت.
**رقابتی که کار دانشگاه آزاد را سخت‌تر کرد
همان‌گونه که گفته شد، اگرچه کاهش نرخ رشد جمعیت و خطر کاهش متقاضیان ورود به دانشگاه آزاد مسئولان این دانشگاه در ادوار مختلف را نیز حساس کرده بود، اما وقوع رخدادهایی، بروز شرایط فعلی در دانشگاه آزاد را تسریع بخشید. بدون شک یکی از عوامل کاهش نرخ دانشجو در دانشگاه آزاد به افزایش شدید جذب دانشجو از سوی دانشگاههای پیام نور و علمی کاربردی برمی‌گردد. توسعه این دو دانشگاه و افزایش ناگهانی جذب دانشجو توسط آن‌ها از سال 87 تا 91، رقابت را برای دانشگاه آزاد سخت‌تر کرده است، اگرچه میزان آن از درصد افت کل داوطلبان کمتر بود.
نکته دیگری که بدون شک تأثیر بسیار زیادی در بروز وضعیت فعلی دانشگاه داشته است، عدم ثبات مدیریتی دانشگاه است. باید پذیرفت که پس از مدیریت نزدیک به سه دهه عبدالله جاسبی در دانشگاه آزاد، این دانشگاه مرتب دستخوش تغییرات اساسی شده است. همین امر سبب شده برخلاف بخشنامه‌ها و قوانین نسبتاً خوبی که برای تأمین درآمد از راه‌های غیر از شهریه و دانشگاه آزاد وجود دارد، به دلیل عدم ثبات مدیریتی، عملاً مدیران میانی و میدانی در دانشگاه آزاد قدرت ریسک نداشته باشند.
**سه بار تغییر رئیس، تنها در 19 ماه
تنها چند روز بعد از درگذشت آیت الله هاشمی در دی ماه 95 و تعیین دکتر ولایتی به عنوان رئیس هیئت موسس و هیئت امنای این دانشگاه، ابتدا چند ماهی نوریان سرپرست این دانشگاه شد و تغییراتی در مدیریت ها داد. چند ماه بعد او جای خود را به فرهاد رهبر داد و اخیرا نیز در پی اختلافات میان فرهاد رهبر و ولایتی، محمدمهدی طهرانچی جایگزین رهبر شد.
از سوی دیگر، به اذعان بسیاری از استادان دانشگاه آزاد اگرچه در سال‌های گذشته تعامل خوبی بین واحدهای دانشگاه در خصوص جذب دانشجو در رشته‌های مختلف وجود داشت، اما اکنون به دلیل همان عدم ثبات مدیریتی که شرح آن رفت، جذب دانشجو و راه‌اندازی رشته‌های دانشگاهی به رقابتی بین واحدهای دانشگاهی بر سر رشته و دانشجو تبدیل شده است که الزاماً سازنده نیست و به ضعیف‌تر شدن واحدهای کوچک‌تر و بزرگ شدن واحدهای مادر تبدیل شده است.
**چرا تلاش‌ها برای کاهش وابستگی به شهریه ناکام ماند
نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که چرا باوجود هشدارها نسبت به آینده دانشگاه آزاد و مشکلاتی که ناشی از وابستگی به شهریه وجود دارد، اقدامات بنیادی در این زمینه انجام نشد یا توفیق آن‌چنانی نداشت.
مجید عباسپور، استاد دانشگاه که سالها مدیریت دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه واحد علوم و تحقیقات را در کارنامه خود دارد در گفت‌وگو با ایرناپلاس در مورد تلاش‌هایی که برای کاهش وابستگی این دانشگاه به شهریه‌های دانشجویی انجام شده می‌گوید: با توجه به مباحث مطرح شده در مورد کاهش وابستگی دانشگاه آزاد به شهریه‌های دانشجویی، دورنمای ما این بود که با توجه به توانمندی‌هایی که در دانشگاه آزاد به‌خصوص در برخی واحدها، بالاخص علوم و تحقیقات وجود دارد، این مجموعه نه فقط جزو دانشگاه برتر کشور، بلکه در رنکینگ جهانی نیز جایگاه مناسبی را کسب کند.
«به همین منظور، فعالیت‌های ما اواسط دهه 80 منجر به ایجاد مرکزی به نام مرکز فناوری‌های پیشرفته دانشگاه آزاد اسلامی شد. این مرکز یک شورای راهبردی داشت که هدف از تشکیل آن، ورود دانشگاه به حوزه‌های درآمدزا به‌ویژه در زمینه‌های نوین تکنولوژی بود.»
وی بابیان اینکه پروژه‌های متعددی ظرف چند سال تهیه شد ادامه داد: ما در حوزه دانش فنی انرژی‌های تجدیدپذیر به توفیقاتی دست یافتیم که دانشگاه می‌توانست هم خودش در آن سرمایه‌گذاری کند و هم از سرمایه‌گذران خارجی استفاده کند. در آن سالها، مرحوم آیت‌الله هاشمی و دکتر جاسبی نیز از این مسئله حمایت می‌کردند و ما به نقطه شروع کار رسیده بودیم. این پروژه حتی از ظرفیت جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برخوردار بود که هم باعث درآمدزایی برای دانشگاه بود و هم اینکه در حوزه تکنولوژی دانشگاه را فعال می‌کرد، اما این اقدامات در سال 90 با آغاز تغییر و تحولات مدیریتی در دانشگاه متوقف شد.
عباسپور ادامه داد: ما پروژه‌های در دست اقدام بسیاری داشتیم که می‌توانست در سطح ملی اجرایی شود و به دانشگاه هم از بُعد افزایش بار علمی و تحقیقاتی و هم ازلحاظ مالی کمک کند، اما به دست فراموشی سپرده شد.
به گفته وی انجام این پروژه‌ها در دوران مدیریتی دکتر میرزاده نیز جای خود را به «شورای اقتصاد دانش‌بنیان» داد و به مرکز فناوری‌های پیشرفته دانشگاه آزاد اسلامی نیز عملاً بی‌توجهی شد؛ اگرچه مرحوم هاشمی موافق بودند مرکز با همان روند به فعالیت خود ادامه دهد.
** عدم ثبات مدیریت، عامل وابستگی دانشگاه آزاد به شهریه‌ها
این استاد دانشگاه معتقد است شورای اقتصاد دانش‌بنیان نیز در سال 92 تا 96 در دوران دکتر میرزاده عملاً نتوانست کاری صورت دهد.
وی معتقد است مشکل اصلی که موجب ناکامی این اقدامات شد و نتوانست وابستگی دانشگاه آزاد به شهریه‌های دانشجویی را کم کند این است که اکثر مدیرانی که در دانشگاه، زمام امور را به دست می‌گیرن،د از ابتدا شاهد مسیر پرپیچ‌وخم این دانشگاه نبوده‌اند و با زیروبم دانشگاه آشنا نیستند و فقط اساتیدی را داشتیم که با دانشگاه همکاری داشتند و با تغییر تحولات، آن‌ها نیز جای خود را به دیگران داده‌اند.
به گفته عباسپور، دانشگاههای روز دنیا اصولاً نگرانی بابت وضعیت تأمین هزینه‌های دانشگاه از سوی دانشجویان ندارند. برای مثال در دانشگاه ام آی تی و سایر دانشگاههای برجسته جهانی، تعداد دانشجویان آن‌ها الزاماً زیاد نیست. چون این دانشگاه‌ها تنها بین 9 تا 15 درصد به شهریه وابسته‌اند و با حرکت در حوزه‌های دانش، به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخته‌اند و از این راه، علاوه‌بر افزایش بار علمی و کاربردی فعالیت‌های دانشگاهی، درآمدهای مناسبی را برای خود فراهم کرده‌اند.
وی بابیان اینکه اگر دانشگاه در حوزه‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین ورود کند، دیگر نباید نگران از دست دادن دانشجو و درآمدهایش باشد گفت: در شرایط فعلی نیز اگر مدیریت دانشگاه به سمت و سوی طرح‌های نوین و دانش‌بنیان حرکت نکند، نگرانی‌هایی که در مورد سرنوشت دانشگاه وجود دارد محقق خواهد شد.
رئیس سابق دانشکده محیط زیست و انرژی واحد علوم تحقیقات با انتقاد از عملکرد مدیریت دانشگاه آزاد در سال 92 در زمینه جذب دانشجو می‌گوید: معتقدم یکی دیگر از عواملی که سبب بروز مشکلات برای دانشگاه آزاد شد، این بود که رشته‌های تحصیلات تکمیلی را بدون مجوز وزارت علوم و در حد بسیار گسترده افزایش دادند که متناسب با ظرفیت علمی دانشگاه آزاد در آن هنگام نبود و سبب شد در سال‌های بعد با کاهش ظرفیتها، مدیریت دانشگاه با مشکل مواجه شود.
**دانشگاه آزاد از مشکلات رهایی می یابد؟
با توجه به شرایط دانشگاههای کشور و کاهش دانشجویان چه به لحاظ کاهش جمعیت و چه انگیزه ادامه تحصیل، شرایط حاکم بر دانشگاه آزاد به‌عنوان جزئی از سیستم دانشگاهی کشور از سایر مراکز آموزش عالی مستقل و مجزا نیست.
با این وجود، دانشگاه آزاد اسلامی با قدمتی 36 ساله، به‌عنوان بزرگ‌ترین مؤسسه علمی و آموزشی کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. چه آنکه این دانشگاه در سال‌های متمادی یکی از بزرگ‌ترین مراکز دانشگاهی کشور از نظر سرمایه مادی و نیروی انسانی بوده است. اگرچه در سال‌های اخیر جسته و گریخته اقداماتی در زمینه تغییر رویکرد این دانشگاه و کاهش وابستگی به شهریه‌های دانشجویی انجام شده، اما مشکلات کنونی دانشگاه نشان از عدم کارایی این اقدامات و نیاز به تغییرات است.
بی‌تردید آنچه سبب افول این نهاد علمی و آموزشی شده، اعمال سیاست و مدیریت‌هایی از خارج این نهاد بوده که با روح استقلال این دانشگاه در تضاد است. اما آنچه مشخص است، رهایی از مشکل کمبود منابع مالی که بزرگ‌ترین چالش کنونی این دانشگاه است، نیازمند تغییر نگاه سنتی درآمدزایی در این دانشگاه و تغییر راهبردهای اقتصادی است.
منبع: ایرنا
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
انتشار یافته: ۵
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید
بی تفاوتی از آن عبور کردند