سياست و ادبيات
آفتاب‌‌نیوز : 
چه از ديدگاه كهن فلسفي محض و چه از منظر جامعه شناسی ،آدمياني كه مقيد به زيستن در جامعه هاي باز يا بسته امروزي
هستند ، با تصاحب عنوان شهروندي جهان معاصر ، به همان ميزان كه بر متن و حواشي نظام هاي مستقر حكومتي قرار مي گيرند ،در نسبت بين موقعيت هاي كاملاً شخصي و به هر تقدير يگانه شان و موقعيت هاي عام و شاملي كه علي الاصول شكل بندي هاي اقتصادي ـ سياسي تحميل مي كند ، مستقيم و غير مستقيم و خواه و نا خواه با سياست سر و كار دارند و ناگزير ـ انديشيده يا نيانديشيده ـ بخشي از كردارشان عميقا سياسي و در معرض قدرت سياسي قرار می گيرد .
بر اين قاعده شايد فقط يك استثنا وارد باشد كه به رغم كوشش فراگير نظام هاي مدرن و متمركز ، در اين دنيا ، شايد تنها عده اي از آوارگان كولي به علت نوع خاص زندگي و هستي شان بتوانند بيرون و بر كنار و رها از نظام ها ، مجموع تبعات اين رهايي را تاب بياورند ، در واقع آنها با اين امتياز ساده كه غالباً در سراسر عمر به شناسنامه رسمي نيازي ندارند ، اساساً از سياست و درگيري پنهان و آشكار با آن فارغند ؛ با اين تفسير و از اين نظر گاه مي توان كمابيش حد گستردگي و نفوذ ساده يا پيچيده سياست را در عمق زندگاني فردي و جمعي انسان امروز ، ارزيابي كرد. در كشور ما هم از دير باز تا كنون خيلي از شاعران و نويسندگان ـ چه در حوزه قدرت سياسي و چه بيرون از آن ـ ذهناً و عيناً با مقوله سياست درگير بوده اند . از سويي بسيار شنيده ايم يا خوانده ايم كه شماري از زنان و مردان اهل ادبيات (لابد به لحاظ نوعي تنزه طلبي اخلاقي و وجدان و تعهد روشنفكرانه يا مطلق انگاري قابل درك در عرصه هنر) و پيش تر با ملاحظه ناگواري هاي ستم و آدمخواري قدرت بلا منازع ، از خلال روشن بيني پارسا خويانه درباره پلشتي ها و آسيب هاي سياست و بازي هاي سياسي ، حساب خود را از بيخ و بن با اين مقوله جدا كرده اند . اين واكنش منفي به ويژه در سرزمين ما ، ريشه دار و پذيرفتني است . اما با تأملي اندك ، در مي يابيم كه همين رويكرد هم في نفسه معنايي عميقاً سياسي دارد.
بعد از درنگ بر اين بحث، با مروري بر تاريخ معاصر مي بينيم که عده اي از نويسندگان و فرزانگان اهل قلم با طی کردن مسيرهاي اغلب پر خم و چم، نه تنها ذهن و حاصل تقلاهاي ذهني شان در حيطه عمل مشخص اجتماعي آغشته به سياست شده است، بلکه به انتخاب آگاهانه و ضمن مستحيل شدن در حاکميت ها، به وزارت و وکالت رسيده اند و البته اغلب قريب به اتفاق اين اشخاص، در نوعي دگرديسي نه چندان منتظره، يکسره و گاهي به سرعت تغيير شخصيت داده اند و در خلسه قدرت، با دنياي پيشينشان عجالتاً وداع گفته اند تا در هيأت و کسوت دولتمرد، در بهترين حالت به امور مثلاً جدي تر بپردازند. با اين وعده به خود که در نخستين فرصت، به مشغله اصلي سابق شان بازگردند، اما دريغا که غالباً هويت گذشته خود را به کلي وا مي نهند و جهانشان دگرگون مي شود؛ بر اين روند، چه بسا که سال ها بعد در خلوت و نزد ياران و خويشاوندان صميمي، نقاب سرد و حاکي از شادکامي ناشي از کسب قدرت را _ همچون خيلي ها_ از چهره واقعي و غمزده خود برداشته اند و در مضحکه اي اندوهبار بر گذشته خود، به عنوان صاحب يک جان بيدار و پرجلا و کاشف خلاق رازهاي دل انسان، حسرت خورده اند.
به هر حال در اين راستا و از اين منظر، جايگاه هر شخصي خصوصاً در مسندي که رياست يک اقليم کهن و تاريخي با قدمتي چند هزار ساله را دارد، ظرافت ها و ظرفيت هاي تعريف شده و نشده اي را مي طلبد؛ تجربه چنين جايگاهي را داشتن و پوست انداختن در اين کسوت و جايگاههايي از اين دست و شناخت وسيع داشتن از زواياي بي شمار اداره يک کشور بزرگ در چنين موقعيت حساسي بي گمان حضور و ظهور دوباره چنين گزينه اي را دو چندان مي کند. گزينه اي که نشانه هاي تناقض لااقل در آن کمتر ديده شده است؛ به هر حال، در اين جغرافيا و در اين سرزمين، مجموع شواهد مستند در تاريخ و ادبيات، حکايت از اين واقعيت دارند که نمي توان دوگانگي و تناقض مورد اشاره را تاب آورد.
به هر حال در تاريخ تمام جمهوري هاي معاصر، در موقعيت هاي خطير، حساس و سرنوشت ساز، معمولاً اشخاصي از اين دست که در کوران حوادث آبديده شده اند و کاراکتري فرا گروهي، فرا سازماني و حتي فرا طبقاتي دارند، زمام امور را در دست گرفته اند؛ مثل ژنرال دوگل يا فرانسوا ميتران و برخي از ديگر سياستمداران فرزانه. به هر تقدير، در تاريخ معاصر کشورمان نيز، با رجوع به شاخص هاي بارز در مقطع هايي پر اهميت، به چهره ها و شخصيت هايي مي رسيم که با بهره گيري ناگزير از تمامي مجموع وزن و اعتبارشان، زمام امور را به دست مي گيرند تا به يک انتخاب عميقاً تاريخي و تعيين کننده در سطح ملي، منطقه اي و جهاني، پاسخي در خور و شايسته بدهند.
چه از ديدگاه كهن فلسفي محض و چه از منظر جامعه شناسی ،آدمياني كه مقيد به زيستن در جامعه هاي باز يا بسته امروزيهستند ، با تصاحب عنوان شهروندي جهان معاصر ، به همان ميزان كه بر متن و حواشي نظام هاي مستقر حكومتي قرار مي گيرند ،در نسبت بين موقعيت هاي كاملاً شخصي و به هر تقدير يگانه شان و موقعيت هاي عام و شاملي كه علي الاصول شكل بندي هاي اقتصادي ـ سياسي تحميل مي كند ، مستقيم و غير مستقيم و خواه و نا خواه با سياست سر و كار دارند و ناگزير ـ انديشيده يا نيانديشيده ـ بخشي از كردارشان عميقا سياسي و در معرض قدرت سياسي قرار می گيرد .
بر اين قاعده شايد فقط يك استثنا وارد باشد كه به رغم كوشش فراگير نظام هاي مدرن و متمركز ، در اين دنيا ، شايد تنها عده اي از آوارگان كولي به علت نوع خاص زندگي و هستي شان بتوانند بيرون و بر كنار و رها از نظام ها ، مجموع تبعات اين رهايي را تاب بياورند ، در واقع آنها با اين امتياز ساده كه غالباً در سراسر عمر به شناسنامه رسمي نيازي ندارند ، اساساً از سياست و درگيري پنهان و آشكار با آن فارغند ؛ با اين تفسير و از اين نظر گاه مي توان كمابيش حد گستردگي و نفوذ ساده يا پيچيده سياست را در عمق زندگاني فردي و جمعي انسان امروز ، ارزيابي كرد. در كشور ما هم از دير باز تا كنون خيلي از شاعران و نويسندگان ـ چه در حوزه قدرت سياسي و چه بيرون از آن ـ ذهناً و عيناً با مقوله سياست درگير بوده اند . از سويي بسيار شنيده ايم يا خوانده ايم كه شماري از زنان و مردان اهل ادبيات (لابد به لحاظ نوعي تنزه طلبي اخلاقي و وجدان و تعهد روشنفكرانه يا مطلق انگاري قابل درك در عرصه هنر) و پيش تر با ملاحظه ناگواري هاي ستم و آدمخواري قدرت بلا منازع ، از خلال روشن بيني پارسا خويانه درباره پلشتي ها و آسيب هاي سياست و بازي هاي سياسي ، حساب خود را از بيخ و بن با اين مقوله جدا كرده اند . اين واكنش منفي به ويژه در سرزمين ما ، ريشه دار و پذيرفتني است . اما با تأملي اندك ، در مي يابيم كه همين رويكرد هم في نفسه معنايي عميقاً سياسي دارد.
بعد از درنگ بر اين بحث، با مروري بر تاريخ معاصر مي بينيم که عده اي از نويسندگان و فرزانگان اهل قلم با طی کردن مسيرهاي اغلب پر خم و چم، نه تنها ذهن و حاصل تقلاهاي ذهني شان در حيطه عمل مشخص اجتماعي آغشته به سياست شده است، بلکه به انتخاب آگاهانه و ضمن مستحيل شدن در حاکميت ها، به وزارت و وکالت رسيده اند و البته اغلب قريب به اتفاق اين اشخاص، در نوعي دگرديسي نه چندان منتظره، يکسره و گاهي به سرعت تغيير شخصيت داده اند و در خلسه قدرت، با دنياي پيشينشان عجالتاً وداع گفته اند تا در هيأت و کسوت دولتمرد، در بهترين حالت به امور مثلاً جدي تر بپردازند. با اين وعده به خود که در نخستين فرصت، به مشغله اصلي سابق شان بازگردند، اما دريغا که غالباً هويت گذشته خود را به کلي وا مي نهند و جهانشان دگرگون مي شود؛ بر اين روند، چه بسا که سال ها بعد در خلوت و نزد ياران و خويشاوندان صميمي، نقاب سرد و حاکي از شادکامي ناشي از کسب قدرت را _ همچون خيلي ها_ از چهره واقعي و غمزده خود برداشته اند و در مضحکه اي اندوهبار بر گذشته خود، به عنوان صاحب يک جان بيدار و پرجلا و کاشف خلاق رازهاي دل انسان، حسرت خورده اند.
به هر حال در اين راستا و از اين منظر، جايگاه هر شخصي خصوصاً در مسندي که رياست يک اقليم کهن و تاريخي با قدمتي چند هزار ساله را دارد، ظرافت ها و ظرفيت هاي تعريف شده و نشده اي را مي طلبد؛ تجربه چنين جايگاهي را داشتن و پوست انداختن در اين کسوت و جايگاههايي از اين دست و شناخت وسيع داشتن از زواياي بي شمار اداره يک کشور بزرگ در چنين موقعيت حساسي بي گمان حضور و ظهور دوباره چنين گزينه اي را دو چندان مي کند. گزينه اي که نشانه هاي تناقض لااقل در آن کمتر ديده شده است؛ به هر حال، در اين جغرافيا و در اين سرزمين، مجموع شواهد مستند در تاريخ و ادبيات، حکايت از اين واقعيت دارند که نمي توان دوگانگي و تناقض مورد اشاره را تاب آورد.
به هر حال در تاريخ تمام جمهوري هاي معاصر، در موقعيت هاي خطير، حساس و سرنوشت ساز، معمولاً اشخاصي از اين دست که در کوران حوادث آبديده شده اند و کاراکتري فرا گروهي، فرا سازماني و حتي فرا طبقاتي دارند، زمام امور را در دست گرفته اند؛ مثل ژنرال دوگل يا فرانسوا ميتران و برخي از ديگر سياستمداران فرزانه. به هر تقدير، در تاريخ معاصر کشورمان نيز، با رجوع به شاخص هاي بارز در مقطع هايي پر اهميت، به چهره ها و شخصيت هايي مي رسيم که با بهره گيري ناگزير از تمامي مجموع وزن و اعتبارشان، زمام امور را به دست مي گيرند تا به يک انتخاب عميقاً تاريخي و تعيين کننده در سطح ملي، منطقه اي و جهاني، پاسخي در خور و شايسته بدهند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید