ابهام در سرنوشت دیپلمات‌های ربوده شده ایرانی در لبنان| ماجرا چه بود؟
پرونده ربوده شدن چهار دیپلمات ایرانی در لبنان از مهمترین موضوعات دیپلماتیک و راهبردی جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بوده است که هرساله با نزدیک شدن به نیمه تیرماه بحث و چالش درباره آن بالا می‌گیرد. در حالی که نگاه رسمی و عمده روایت‌ها از اسارت و در اختیار بودن این افراد نزد رژیم صهیونیستی حکایت دارد اما افرادی در داخل و خارج از کشور از شهادت هرچهار تن سخن می‌گویند و خواستار برخورد قاطع مسئولان امنیتی و دیپلماتیک در این خصوص هستند. در هر صورت پس از گذشت نزدیک به ۳۷ سال از ربوده شدن احمد متوسلیان، سید محسن موسوی، تقی رستگار مقدم و کاظم اخوان هنوز هیأت‌های حقیقت یاب در حال بررسی و دریافت اسناد و مدارک مورد استناد و دقیق هستند و تلاش‌ها در این راه ادامه دارد.
۱۴ تیر ۱۳۶۱ خورشیدی، خودرو هیأت نمایندگی دیپلماتیک کشور هنگام ورود به شهر بیروت و در هنگام عبور از ایست بازرسی به وسیله مزدوران حزب فالانژ لبنان (یکی از حزب‌های دست راستی تندرو در لبنان عنوان می‌شود که یکی از بازیگران اصلی جنگ داخلی لبنان از ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ میلادی نیز لقب گرفته است) متوقف شدند و چهار سرنشین خودرو مزبور با وجود مصونیت دیپلماتیک به وسیله آدم‌ربایان دست‌نشانده رژیم صهیونیستی به گروگان گرفته شدند. در این آدم ربایی سردار احمد متوسلیان وابسته نظامی سفارت ایران، سید محسن موسوی کاردار سفارت، تقی رستگار مقدم کارمند سفارت و کاظم اخوان عکاس خبرگزاری جمهوری اسلامی به اسارت درآمدند و بنا به گفته ها تحویل رژیم صهیونیستی داده شدند. دقایقی پس از ربوده شدن احمد متوسلیان و همراهانش، رادیو اسرائیل اعلام می‌کند: ژنرال احمد متوسلیان، طراح عملیات فتح المبین و بیت المقدس در پست بازرسی «برباره» به اسارت گرفته شد. اکنون با گذشت ۳۷ سال از این واقعه، هنوز اطلاعی از زنده بودن یا شهادت آنان به طور کامل در دسترس نیست.
سناریوی نخست: اسارت
نگاه رسمی کشور و مسئولان نظام به موضوع ربوده شدن چهار دیپلمات چیست؟
قوی‌ترین و رسمی‌ترین فرضیه در خصوص ربوده شدن این چهار دیپلمات، اسارت در زندان‌های رژیم صهیونیستی محسوب می شود که همواره مورد تاکید مقامات مختلف دیپلماتیک و امنیتی کشور بوده است برای نمونه می‌توان به سخنان علاءالدین بروجردی نماینده مجلس شورای اسلامی و سردار حسین دهقان وزیر دفاع اسبق و مشاور دفاعی رهبر معظم انقلاب اشاره کرد.
علاءالدین بروجردی: قوی‌ترین فرض موجود اسارت چهار دیپلمات ایرانی در زندان‌های رژیم صهیونیستی است. مساله دیپلمات‌های ربوده شده، پرونده همیشه مفتوح جمهوری اسلامی بوده و تاکنون از طریق سفارت کشورمان در لبنان از همه روش ها برای دریافت اطلاعات جدید از سرنوشت این دیپلمات‌ها استفاده شده است. آنچه که در پرونده دیپلمات‌های ربوده شده در لبنان مسلم بوده، این است که رژیم صهیونیستی عامل و مسئول این ربایش به شمار می رود و با توجه به اطلاعات جسته و گریخته، قوی‌ترین فرض این است که این چهار دیپلمات در زندان‌های این رژیم هستند.
سردار حسین دهقان: ما مدعی هستیم چهارتن از شهروندان ما در لبنان مفقود شده‌اند. یکی باید مسئولیت این موضوع را بپذیرد. فالانژها می‌گویند ما. یا این چهار تن در اختیار فالانژها هستند یا فالانژها آنها را به شهادت رسانده‌اند. ما می‌گوئیم فالانژها آنها را تحویل اسرائیل داده‌اند. اسرائیل یا این‌ها را تحویل گرفته و در اختیار دارد و یا آنها را گرفته و شهید کرده است؛ بنابراین رژیم صهیونیستی باید اعلام کند و بگوید که یا این چهار تن را شهید کرده و مسئولیتش را بپذیرد یا بگوید من آنها را تحویل نگرفته‌ام و تا به امروز چیزی تحت عنوان اینکه این‌ها در اختیارشان قرار گرفته یا نه از جانب آنها گفته نشده است. با توجه به مباحث گفته شده موضع ما در این باره در جمهوری اسلامی چیست؟ ما می‌گوئیم زنده و در اختیار رژیم صهیونیستی هستند و باید آنها را تحویل ما بدهند. این موضعی است که ما داریم و یک موضع سیاسی است.
سید حسن نصرالله رهبر شیعیان لبنان نیز درباره چهار دیپلمات ایرانی گفته است: نشانه‌هایی وجود دارد که دیپلمات‌های ایرانی در زندان‌های رژیم صهیونیستی به سر می‌برند. رژیم اسرائیل در گزارش خود ادعا می‌کند که چهار دیپلمات ایرانی به وسیله فالانژها ربوده شده و به دست این نیروها کشته شدند و اجساد آنان دفن شده است. اسرائیل دشمن ما محسوب می‌شود و ما نمی‌توانیم به گزارش‌های آن اعتماد کنیم. همانطور که آنها در گذشته هم حضور بعضی اسیران در زندان‌های خود را تکذیب می‌کردند اما مشخص شد که این اسیران در زندان‌های این رژیم بوده‌اند.
سناریو دوم: شهادت
روایت شاهدان عینی از ربوده شدن چهار دیپلمات ایرانی چیست؟
برخلاف فرضیه نخست که نگاه رسمی و قاطع مسئولان کشور ما در قبال ماجرای ربوده شدن گروه دیپلمات‌های ایرانی است، شاهدان عینی در گفت و گوها از حقیقت هایی پرده برداشتند که نه تنها به شهادت این چهار تن اشاره دارد بلکه در بعضی مواقع در تضاد کامل با یکدیگر نیز بیان شده است. ایلی حبیقه، سمیر جعجع و روبرت مارون حاتم که به ترتیب فرماندهان و همراهان گروه فالانژیست ها بودند و در جریان گروگانگیری و اسارت دیپلمات‌های ایرانی به طور مستقیم با آنها روبه رو بودند در این باره سخنانی گفته اند.
ایلی حبیقه سیاستمدار لبنانی است که در زمان جنگ داخلی لبنان در ۱۹۸۲ میلادی فرماندهی نظامی نیروهای حزب فالانژ را در کشتار صبرا و شتیلا به عهده داشت. از قول حبیقه نقل شده است که وقتی چهار دیپلمات ایرانی را آوردند، یکی از آنها که نامش فاش نشده درگیر می شود که بلافاصله کشته شد. از ایلی حبیقه به عنوان فرمانده فالانژیست‌ها سوال کردند که چکار کنیم، او هم گفت که سه تن دیگر را خلاص کنید. این یک سناریو براساس یک سری اطلاعات است.
سمیر جعجع فرمانده ۲۰ سال پیش فالانژهای لبنانی که متهم به دستگیری چهار دیپلمات ایرانی ربوده شده در لبنان است در گفت و گویی بار دیگر بر کشته شدن این دیپلمات‌ها تأکید کرد. جعجع در این باره اظهار داشت: من مجبورم وقایع را آن چنان که خودم به آنها واقف هستم بیان کنم. چهار دیپلمات ایرانی در زندان‌های تشکیلات اطلاعات و امنیت نیروهای لبنان در ۱۳۶۱ خورشیدی در زمانی که ایلی حبیقه ریاست تشکیلات امنیتی را بر عهده داشت، کشته شدند. اگر این چهار تن در زندان و زنده بودند پس از قیام علیه ایلی حبیقه و برکناری وی در ۱۳۶۵ خورشیدی ما آنها را پیدا می‌کردیم.
روبرت مارون حاتم یکی از فرماندهان فالانژیست های لبنان و محافظ و مشاور ارشد ایلی حبیقه از دیگر شاهدان عینی این ماجرا بوده است؛ فردی که از او به عنوان یکی از شاه کلیدهای اسرار چهار گروگان ایرانی نام می‌برند. او در این باره گفته است: در ماه‌های آخر ۱۹۸۶ میلادی بود که روزی سمیر جعجع به فردی که آن زمان مسئول امنیتی بازداشتگاه‌های شمال بود دستور داد که هر سه را شبانه به طرابلس منتقل کنند، آنها یک هفته در طرابلس بودند و دوباره به بندر جونیه منتقل شدند تا اینکه سمیر گفت می‌خواهد آنها را به یک رابط اسرائیلی که در کار تجارت گمان کنم آهن یا لاستیک بود بفروشد، آنها شاید یک هفته با هم در بحث و گفت وگو بودند تا اینکه جعجع راضی شد هر سه را به مبلغ ۳۰ هزار دلار به آن تاجر بفروشد که من دیگر هیچ خبری از آن سه تن ندارم بعد از این معامله بود که جعجع شایعه کرد هر سه تن را کشته و فکر می‌کنم از آن پول مقداری هم به ایلی حبیقه داد.
سناریوی سوم: شهادت
سناریوی سوم که شاید جدیدترین و جذاب ترین فرضیه مطرح شده است در خصوص اسارت و گروگانگیری دیپلمات‌های ایرانی در لبنان به شمار می‌رود، به وسیله حمید داوود آبادی رزمنده و پژوهشگر جنگ و مقاومت اسلامی مطرح شده است. او اعتقاد دارد حاج احمد متوسلیان به عنوان رکن اصلی گروه دیپلمات‌ها و مهمترین عضو این گروه که اطلاعات مهم امنیتی و انتظامی در اختیار داشته در روز اسارت در لبنان به شهادت رسیده است.
داوودآبادی در این باره می‌گوید: من مستندات زیادی دارم که تکلیف حاج‌احمد را معلوم می‌کند اما جایگاه حقوقی ندارم که بخواهم آن را بیان کنم. من به عنوان یک محقق اگر سندها و بیان افراد مختلف را رسانه‌ای کنم، فردا همان افراد زیر حرف‌هایشان می‌زنند و من نمی‌توانم پاسخگو باشم. من از شخصیت‌های بزرگ و مطرحی فایل صوتی دارم که از وضعیت حاج‌احمد خبر دارند اما می‌گویند از قول ما هیچ‌چیز ننویس. اگر هم چیزی بنویسم، ممکن است زیرش بزنند. به همین خاطر من بلاتکلیفم. اگر کمیته پیگیری پیش ۲ تن ایرانی و ۲ تن لبنانی که اسامی‌شان را هم می‌دانند، بروند، مشکل کل پرونده حل می‌شود.
داوود آبادی تنها به بیان این سخنان اکتفا نکرده بلکه با نوشتن کتابی با نام سی و هفت سال به طور جامع و گسترده به اتفاقات پیرامونی، اسناد و استدلال‌های خود در این زمینه پرداخته است. برای نمونه او هدف از عنوان نکردن شهادت این دیپلمات‌ها را سیاستی برای تحریک رسانه‌ای اسرائیلی‌ها برای بروز اطلاعات دانسته است و به هیچ وجه اسارت شخصیت همچون احمد متوسلیان را از نظر منطقی و با توجه به خصوصیات متوسلیان پذیرفتنی نمی‌داند.
نگاه و رویکرد خانواده گروگانگیران ایرانی به ماجرای ربوده شدن چهار دیپلمات چگونه بوده است؟
سید رائد موسوی فرزند سیدمحسن موسوی یکی از دیپلمات ربوده شده در سخنانی در این باره اظهار داشت: نزدیک چهار دهه از اسارت چهار دیپلمات ایرانی می‌گذرد که تاکنون در زندان‌های رژیم صهیونیستی به سر می‌برند. در این مدت مجامع عمومی و حقوق بشری اقدامات خاصی جهت آزادی این چهار دیپلمات انجام نداده‌اند با وجود اینکه این چهار دیپلمات مسئولیت‌های سیاسی و دیپلماتیکی داشتند. چهار دیپلمات ربوده شده ذخایر استراتژیکی برای رژیم صهیونیستی هستند؛ آنها زمانی که مناسب باشد و کارد به استخوان این رژیم رسیده باشد از این چهار تن بهره‌برداری می‌کنند.
حامد متوسلیان برادرزاده احمد متوسلیان و یکی از چهار دیپلمات ربوده شده می‌گوید: حدود چهار دهه می‌گذرد که از چهار دیپلمات ما هیچ خبری نیست که البته این بزرگترین گروگانگیری دنیا محسوب می‌شود. متأسفانه در طول این مدت، پیگیری خانواده‌های چهار دیپلمات به نتیجه‌ای نرسیده اما شواهد حکایت از زنده بودن آنها دارد. امیدواریم با کمک کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بتوانیم نتیجه مطلوبی در راستای آزادی یا شنیدن خبر جدیدی درباره چهار دیپلمات ربوده شده به دست آوریم.
حسین اخوان برادر کاظم اخوان نیز عنوان کرد: پس از نزدیک چهار دهه گروگانگیری چهار دیپلمات به وسیله رژیم اسرائیل ما دچار بلاتکلیفی پیچیده‌ای شدیم. با تلاش و پیگیری مستمر رسانه‌ها امیدواریم به یک نتیجه مطلوب برسیم. امیدواریم اقدامات به گونه‌ای باشد که یکی از اعضای خانواده این چهار دیپلمات در کمیته حقیقت‌یاب به عنوان نماینده حضور داشته باشد.
محمدجواد رستگار مقدم برادر تقی رستگار مقدم تصریح کرد: ربوده شدن چهار دیپلمات ایرانی واقعاً مسئله خانمان سوزی برای خانواده‌های آنان بود. امیدواریم رسانه‌ها در کمک به حل این مشکل و شنیدن خبر جدیدی از چهار دیپلمات ما را همراهی کنند ما آمادگی کمک به رسانه‌ها برای روشن شدن حقایق را داریم اما مشکل این است که حدود چهار دهه از ما تنها خاطرات خواستند.
راهکار عملی برون رفت از پرونده دیپلمات‌های ربوده شده ایرانی چیست؟
در طول نزدیک ۳۷ سال تلاش‌ها و پیگیری‌های بسیار زیادی به وسیله کمیته‌های مختلف امنیتی و سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی جهت آزادی دیپلمات‌های ربوده شده صورت گرفته و راهکارهای مختلفی امتحان شده است. یکی از راهکارهای مفید و عملی در این شرایط تبادل اسرا جهت آزادی طرف‌های خاطی به شمار می‌رود که در همه جای دنیا برای رهایی اسرا از آن بهره گرفته می‌شود. بسیاری از تحلیلگران منطقه‌ای ارائه هر نوع اطلاعاتی از ران آراد خلبان اسرائیلی را که ۳۰ سال پیش در جریان سقوط جنگنده متجاوز خود در لبنان مفقود شده بود، گزینه‌ای می‌دانند که از طریق آن امیدواری‌ها برای آزادسازی چهار دیپلمات ایرانی، زنده نگه داشته شده است.
