درباره قره‌چهارشنبه ترکمن‌ها چه می دانید؟
به عقیده آنان برای در امان ماندن از این تیرباران بلا و مصیبت، باید ماه صفر و به‌ویژه چهارشنبه آخر آن را با اقامه نماز، خواندن دعا و دادن صدقه سپری و به این وسیله این بلاها را از خود دفع کرد.
یک پژوهشگر فرهنگ ترکمن در این خصوص گفت: ریشه تاریخی قره‌چهارشنبه یا چهارشنبه سیاه به سال های طولانی حکومت ترکمن ها در بخش هایی از ایران و آسیای صغیر باز می‌گردد.
ناصر رهنما که تألیفاتی نیز در مورد فرهنگ این قوم دارد، افزود: این آیین که جایگزینی برای چهارشنبه سوری پارسیان بود تا زمان صفویه هم در برخی نقاط در نقشه ایران قدیم دیده می شد.
به گفته رهنما پس از دوران صفویه و با رواج آیین های عزاداری شیعی، قره چهارشنبه نیز با این باور شکل گرفت که در این روز هزاران بلا نازل می شود.
وی افزود: با این اعتقاد برخی ترکمن ها هنوز بر این باورند که ماه صفر آبستن مجموعه ای از اتفاقات ناخوش است که باید آنرا با دادن صدقه و خواندن نماز از خود دور کرد.
پاسداشت و حفظ فرهنگ
این پژوهشگر آیین های ترکمن خاطرنشان کرد: برخی از ترکمن های خراسان شمالی هنگامی که ماه محرم و صفر به پایان می رسد با توجه به اینکه آیین های عزاداری نیز به پایان می رسد، می گویند باید خود را برای شادی ها آماده کرد و در آخرین چهارشنبه ماه صفر که روزهای آخر ماه بلا و اندوه است، به برپایی آیین های ویژه نماز و عبادت می پردازند و برای دفع بلایا دعا می کنند و حتی معتقدند نباید در این روز ناخن گرفت که مبادا گرفتن ناخن موجب زخمی شدن تن انسان شود.
رهنما که خود ترکمن است و این قوم را از سنتی ترین اقوام طول تاریخ می داند، اظهار می کند: در طول تاریخ این قوم نشان داده اند که بر پاسداشت و حفظ سنت های خود اصرار دارند و اگر چه ممکن است ماهیت چهارشنبه آخر صفر تغییر کرده باشد، اما همچنان این آیین در میان آنان ماندگار است.
باورها و آیین ها
بسیاری از باورهای مردم به آیین هایی تبدیل می شود که ممکن است قرن ها در بین اقوام مختلف دیده شود و آیین قره چهارشنبه نیز از این آیین هاست.
یکی از ترکمن های راز و جرگلان خراسان شمالی، قره چهارشنبه را از قدیم ترین آیین هایی می داند که در بین ترکمن ها رواج دارد.
جواد درخشان می گوید: این رسم در بین مردم این خطه عمومیت دارد و اهالی ترکمن شهرستان راز و جرگلان معتقدند برای مصون ماندن از بلا باید نماز ویژه این روز را اقامه کرد، دعای دفع بلا خواند و صدقه داد.
وی افزود: به باور ترکمن ها حتی اتفاقات ناخوش تاریخی چون رانده شدن آدم از بهشت، اسارت حضرت یونس در شکم ماهی، بیماری ایوب پیامبر و حوادثی از این دست در ماه صفر رخ داده است و حتی گفته می شود بیماری پیامبر (ص) در آخرین روزهای ماه صفر حادث شده است و این بلاها در چهارشنبه آخر صفر به اوج می رسد و لازم است این روزها را با نماز و دعا از سر گذراند.
وی خاطرنشان می کند که حتی در برخی نقاط جرگلان، مانند شهر «یکه سعود» ترکمن ها در مساجد جمع شده و صدقه و طعام بین نیازمندان توزیع می کنند.
آیینی بدون سند معتبر
اما مدیر مدرسه علمیه اهل سنت هدایتی روستای مرزی کلاته ابریشم در شهرستان راز و جرگلان خراسان شمالی بر این باور است که این آیین ریشه در دین ندارد و برای آن سند معتبری وجود ندارد.
آخوند خال‌محمد سرفراز در این مورد می گوید: حدیثی از پیامبر اعظم (ص) نقل شده که «هر کس مرا به پایان ماه صفر بشارت دهد من نیز بهشت را به وی بشارت می دهم».
وی با بیان اینکه به اعتقاد برخی از ترکمن ها در ماه صفر هزاران بلا در کمین مردم است، اظهار می دارد: برخی از ترکمن ها باور دارند که در آخرین روزهای ماه صفر بیماری بر تن پیامبر خدا (ص) نیز عارض شد که آن بزرگوار در بستر همین بیماری بدرود حیات گفت و به همین دلیل باید در این ایام نماز و دعا خواند اما این موضوع سند معتبری ندارد و در عین حال اقامه نماز و خواندن دعا امری پسندیده است و فرقی نمی کند در چه روزی باشد.
بلاخیزی ماه صفر
یکی شهروند آشنا با رسوم ترکمن های خراسان شمالی نیز مدت مدیدی را در میان آنان گذرانده است، گفت: ترکمن های خراسان شمالی معتقدند در آخرین چهارشنبه ماه صفر هزاران بلا به زمین نازل شده که بدترین آنها بیماری پیامبر اکرم (ص) بوده است.
سلیمان بهروز افزود: به باور ترکمن ها در ماه صفر ۳۲۰ هزار بلا بر مردم نازل می شود و این ماه و این روز سنگین ترین ماه و روز سال است و برای همین به آن چهارشنبه سیاه یا قره چهارشنبه می گویند.
وی خاطرنشان کرد: معتقدان به این امر در این روز حداقل چهار رکعت نماز ویژه آخرین چهارشنبه صفر را می خوانند و پس از نماز دعایی هم خوانده می شود و گاه صدقه و طعام هم به نیازمندان می دهند، تا دفع بلا شود.
وی به برخی از اعتقادات دیگر قوم ترکمن نیز اشاره کرده و گفت: در برخی از فرهنگنامه های ترکمن ذکر شده که در ماه صفر حضرت آدم (ع) از بهشت رانده و در همین ماه نیز درگذشته است و یا خداوند توفان نوح را در ماه صفر برانگیخت و به همین دلیل باید توبه و استغفار کرد و به دعا و نماز روی آورد.
استان خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد که ۱۰ درصد آنان را ترکمنان اهل سنت تشکیل می دهند که عمدتاً در شهرستان مرزی راز و جرگلان و بعضاً در بجنورد و مانه و سملقان سکونت دارند.
از میان آیین های ناملموس ترکمن های خراسان شمالی، تاکنون ۱۵ آیین به ثبت ملی رسیده است.
