3000 چهره از 104 کشور جهان دو روز در پایتخت قطر چه کردند؟

نشست دوحه با حضور مقامات ایرانی، عربی و آمریکایی فرصت ویژه برای گفتگو پدید اورد. 3000 چهره از 104 کشور جهان روز شنبه و یکشنبه در پایتخت قطر به دور هم جمع شدند و موضوعاتی چون تحریم های ایران، اختلافات میان کشورها مورد توجه قرار گرفت. ایران موضوع صلح هرمز را یکبار دیگر مطرح کرد و ایالات متحده باز هم شرط و شروط هایی برای برداشتن تحریم های کشورمان گذاشت. به نظر می رسد که این نشست فرصت خوبی برای بیان مواضع کشورها در مقابل تنش های پیش رو بوده است.

صلح و ثبات در منطقه

نشست دوحه در حالی برگزار شد که در خاورمیانه درگیری ها در هر سو دیده می شود. قطر با عربستان در گیر و دار قهر و آشتی قرار دارند و با وجود حرکت های جزئی به نظر می رسد حل اختلافاتشان زمان بر است و مشکلات بین ایران و عربستان همچنان پا برجاست.

در نشست دوحه خبرهایی در مورد گفتگو میان قطر و عربستان به بیرون درز کرد. به اعتقاد برخی از ناظران، حل بحران میان دوحه و ریاض می تواند به بقیه اختلافات باقی مانده در خاورمیانه پایان دهد و این شروع خوبی برای حل و فصل دیگر مشکلاتی ست که با لجبازی سعودی ها ادامه دار شده است. دعوای سعودی ها با قطر و ایران و جنگ یمن، آنها را در موقعیت سختی قرار داده و به نظر می رسد ادامه این وضعیت حتی اگر با حمایت غربی ها همراه شود برای بن سلمان ممکن نیست.

در نشست دوحه از یک سو مقامات قطری شرحی بر اتفاقاتی که بین دوحه و ریاض افتاده ارائه دادند و هم محمدجوادظریف وزیرخارجه کشورمان موضوع صلح هرمز را مطرح کرد.

در حاشیه این نشست یکشنبه شب، محمد بن عبد الرحمن آل ثانی وزیر خارجه قطر در گفت‌وگو با الجزیره توضیح داد که برای سخن گفتن درباره تحقق پیشرفتی واقعی در گفت‌وگو با عربستان زود است و آنچه اتفاق افتاده است باز شدن کانال‌هایی بین ما است. او گفت که امیدوار است اوضاع در سال میلادی پیش رو بهبود پیدا کند. آل ثانی در همین مصاحبه با اعلام این‌که گفت‌وگو برای پایان‌دادن به بحران شورای همکاری خلیج فارس فعلاً به مذاکره با عربستان سعودی محدود است، از ایجاد خط تماس میان دوحه و ریاض خبر داد و از اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس انتقاد کرد. وزیر خارجه قطر در همان روز در گفت‌وگو با تلویزیون آمریکایی «بلومبرگ» اعلام کرد، قطر هیچ گفت‌وگویی با امارات، جهت پایان دادن به بحران در شورای همکاری خلیج‌فارس نداشته است. گفته های آل ثانی، صدای انورقرقاش وزیر مشاور دولت امارات را در آورد و او در توئیتی نوشت که اظهارات دوحه درباره مذاکره با ریاض «گامی جدید برای ایجاد شکاف در ائتلاف سعودی با بقیه کشورهای عربی خلیج فارس است.» واکنش قرقاش نشان داد که هرچند عربستان به دنبال یافتن یک راه برای برون رفت از بحران هاست اما متحدانش چنین نظری ندارند و احتمالا در مقابل شرایط جدید مقاومت خواهند کرد. برخلاف نظر اماراتی ها، ایران از هرگونه گفتگو میان قطر و عربستان ابراز خوشحالی کرد و ظریف مذاکرات میان عربستان سعودی و قطر را تحولی خوب برای همه منطقه خلیج‌فارس دانست.

از سوی دیگر ظریف در سخنرانی روز یکشنبه اش در دوحه، به تشریح موضوع صلح هرمز برای کشورها پرداخت. او و روحانی از مهرماه امسال در هر نشست بین المللی به تشریح این موضوع پرداخته اند. در نشست دوحه هم وزیرخارجه کشورمان یک بار دیگر صلح هرمز را برای کشورهای حاضر در این نشست شرح داد. این اقدام او در ادامه نامه ای است که روحانی ماه قبل به کشورهای منطقه فرستاد و تا کنون جواب شفافی به آن داده نشده است. در دوحه ظریف یک بار دیگر یادآور شد که امنیت منطقه در گرو همکاری کشورهاست و قابل خرید از کشورهای غربی نیست.

به نظر می رسد که ایران برای همراه کردن کشورهای منطقه در طرح صلح هرمز راه سختی را در پیش داشته باشد. اما مطرح شدن این موضوع در نشست دوحه در حالی که مقامات کشورهای 104 کشور در آن حاضرند، به شنیده شدن صدای ایران کمک بیشتری می کند. این طرح به معنای آن است که برخلاف آنجه غرب، اسرائیل و برخی کشورهای عربی در حال تلقین آن هستند، تهران یک تنه به دنبال حل مشکلات منطقه از طریق ایجاد ائتلافات صلح آمیز است. چیزی که از سوی دیگران از آن استقبال چندانی نشده است.

مالزی و ترکیه علیه تحریم ایران

در نشست روز یکشنبه، تحریم های ایران دو مخالف جدی داشت. مهاتیرمحمد نخست وزیر مالزی که به تازگی تحت فشار آمریکایی ها مجبور شده تا حساب های بانکی ایرانیان در این کشور را ببندد، یک بار دیگر گفته که با تحریم ها مخالف است و چاوش اوغلو وزیرخارجه ترکیه هم گفته که کشورش به همراه برخی از کشورهای اروپائی مخالف تحریم ها علیه تهران هستند.

مهاتیر محمد در سخنرانی خود موضوع را از جانب قوانین بین الملل پی گرفت و گفت که تحریم ها علیه کشورمان ناقض منشور سازمان ملل استو مالزی یک بازار بزرگ را به خاطر تصمیمات آمریکا از دست داده است. رابطه اقتصادی ایران و مالزی در سال های اخیر بالا گرفته بود و دو کشور علاقه بسیاری به گسترش این روابط داشتند اما با فشاری که از سوی آمریکا به مالزی وارد شده، این روابط حالا معلق مانده اند.

ترکیه به عنوان همسایه ایران روابط خوبی با کشورمان دارد و در تحریم ها هم مقابل خواست آمریکا ایستاده است. مقامات این کشور از هر تریبونی موضوع تحریم ایران را به چالش کشیده اند. این در حالیست که روابط اقتصادی دو کشور با تحریم ها دچار مشکلاتی شده است.

هر دو این مقامات از تریبونی ه این هفته در دست داشتند، آمریکا را به دلیل وضع تحریم های ناجوانمردانه علیه ایران سرزنش کردند و به روشنی به این کشور گفتند که تصمیمات ترامپ، نه تنها اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده بلکه کشورهایی که با تهران روابط اقتصادی داشته اند را هم تحت فشار اقتصادی قرار داده است. به نظر کارشناسان زاویه ای که ماهاتیرمحمد و چاووش اوغلو به موضوع ورود کرده اند، با اهمیت شمرده می شود. چرا که تاثیر تحریم ایران را در اشل جهانی به خوبی تشریح می کند.

شرط و شروط آمریکایی ها

همانطور که انتظارش می رفت امریکایی ها از نشست دوحه برای بیان مواضع و خواسته هایشان از تهران استفاده کردند. برایان هوک، لیندسی گراهام و منوچین هر یک به تشریح بخشی از مواضع آمریکا پرداختند.

برایان هوک در گفتگوی با سی ان بی سی در حاشیه اجلاس دوحه از تقویت قوای نظامی عربستان خبرداد و دلیل آن را تقویت این کشور برای رویارویی احتمالی با تهران بیان کرد.

او در حالیکه هیچ کس نتوانسته ادعاا در مورد دست داشتن تهران در حملات ارامکو را اثبات کند، به آن قطعیت بخشید و گفت:«ما خواستار ایفای نقش شورای امنیت سازمان ملل (درباره حملات آرامکو) هستیم و حالا که عربستان تحقیقات خود را درباره حملات آرامکو کامل کرده است، امیدواریم که این موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد.»

او در گفتگویش با الجزیره در حاشیه این اجلاس هم دست بردار نبود و مدعی شد که تحریم ها علیه ایران برای تضمین امنیت آمریکاست. در همین مصاحبه او عنوان کرد که امریکا به دنبال«توافقی خوب» با تهران است. هوک در پاسخ به سوالی دیگر درباره تبادل زندانیان با ایران گفت:«آمریکا از این اقدام خرسند است و امیدوار است که این، گامی برای آزادی زندانیان دیگر باشد.چهار یا پنج آمریکایی دیگر در ایران بازداشت هستند... اما این مسئله به ایران باز می‌گردد. شیوه ما با ایران از دو طریق است. یک از طریق دیپلماسی و دوم از طریق اقتصادی و فشار بر ایران تا بتوانیم به توافقی خوب دست پیدا کنیم.»

لیندسی گراهام، سناتور آمریکایی هم که در دوحه حضور دارد، از تدوین توافق بعدی با ایران پرده برداشت و مدعی شد که همراه با یک سناتور دموکرات در حال تدوین طرحی برای جایگزینی برجام با یک توافق منطقه‌ای است:«من دارم با باب منندز [سناتور دموکرات] کار می‌کنم تا جایگزینی برای برجام بیابیم... از اینکه رئیس‌جمهور [دونالد] ترامپ از این توافق خارج شد خرسندم، چراکه آن یک توافق بد برای این منطقه بود. توافقی بد برای جهان بود. اما می‌خواهیم آن را با چه چیز جایگزین کنیم؟ دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان شروع به فکر کرده‌اند که جایگزین چیست.»

در این میان وظیفه تعیین شرط و شروط برای ایران بر دوش منوچین، وزیرخزانه داری آمریکا قرار گرفت. به گزارش العربیه ستیون منوچین، وزیر خزانه داری آمریکا که برای شرکت در "کنفرانس دوحه" به قطر سفر کرده است، گفت: اگر ایران شروط لازم را بپذیرد آمریکا تمام تحریم‌ها را بر می دارد.

به نظر می رسد آمریکایی ها هنوز امیددارند که با ایجاد فشار علیه ایران، مقامات را بر سر میز مذاکره بنشانند. این در حالی ست که در تهران یک سیاست روشن در حال پیگیری است و شرط ما برای هرگونه گفت و گو برداشته شدن تحریم هاست. تهران می گوید که نمی شود به کشوری که یک بار توافقی را شکسته اعتماد کرد.

نشست دوحه از نظر تجمع کشورهای موثر در جهان، فرصت خوبی برای گفتن و شنیدن و از مسائل روز جهان و منطقه بود که تهران از این فرصت به نحو خوبی استفاده کرد. سخنرانی ظریف که در آن از صلح هرمز حرف میزد، در مقابل حرف های هوک و منوچین و... قرار گرفت و بی پایه بودن ادعاها را مشخص کرد. از سوی دیگر روندی که میان عربستان و قطر در حال پیش روی است، امیدها را به ایجاد صلح و ارامش در منطقه بالابرده است. اما واکنش غربی ها را نمی توان از این معادلات حذف کرد. چرا که اگر قرار باشد مشکلات منطقه در خود خاورمیانه برطرف شود، پای این کشورها از منطقه قطع خواهد شد و این چیزی نیست که آمریکایی ها به دنبال آن باشند.