مذاکرات هسته‌ای؛ خان پنجم یا ایستگاه مقصد؟
تکاپوی اعضای برجام در هفته های اخیر افزایش یافته به طوری که پایتخت اتریش روزهای زیادی میزبان نمایندگان ایران و ۱+۴ و همچنین هیات آمریکایی است؛ مذاکراتی که از نشست مجازی روز ۱۳ فروردین در سطح معاونان وزیران امور خارجه کشورهای عضو کلید خورد. در آن نشست، درباره چشم‌انداز بازگشت کامل آمریکا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و آمادگی برای تلاش‌های مشترک جهت احیای برجام گفت‌وگو شد.
در پایان آن نشست، طرف های برجام ضمن تاکید بر تعهدشان جهت حفظ این توافق بین المللی، تصمیم گرفتند جلسه کمیسیون مشترک را هفته بعد جهت تداوم رایزنی‌ها در وین از سر بگیرند تا اقدامات مربوط به لغو تحریم‌ها و گام های هسته‌ای را از طریق گروه‌های کارشناسی مشخص کنند.
مذاکرات وین در دور نخست
تنها چهار روز پس از جلسه ویدیویی روز جمعه ۱۳ فروردین کمیسیون مشترک برجام، روز سه شنبه ۱۷ فروردین‌ماه نمایندگان ایران، تروئیکای اروپا به همراه روسیه و چین در وین به صورت حضوری تشکیل جلسه دادند؛ نشستی که به منظور روشن کردن تدابیر برداشتن تحریم ها و انجام اقدامات هسته‌ای برگزار شده بود و موضوع بازگشت آمریکا به برجام نیز یکی از محورهای مهم مورد گفت وگو به شمار می رفت.
آنچه که این نشست را از دیگر مذاکرات متفاوت می ساخت، حضور همزمان «رابرت مالی» مسوول امور ایران در دولت آمریکا در این کشور اروپایی بود. این نخستین باری بود که از زمان خروج آمریکا از برجام و نیز در دولت بایدن، نماینده این کشور عازم محل مذاکرات هسته ای می شد.
اظهارات مالی آشکارا پیش از این نشست از عقب نشینی دولت آمریکا در برخورد با ایران نشان داشت تا جایی که صدای اعتراض متحدان خاورمیانه ای آمریکا را درآورد. گفت وگوی چندی پیش او با شبکه «پی بی اس» این تغییر رفتار نماینده آمریکا در امور ایران را به تصویر کشید. مالی در این مصاحبه به لزوم تمدید دوره تعهدات برجامی ایران اشاره‌ای نکرد و در عین حال از دیگر موارد مورد اختلاف با ایران و از جمله درباره برنامه موشکی ایران سخن نگفت. وی همچنین در بخشی از این گفت وگو تاکید کرد «آماده رفع تحریم‌های ناسازگار با برجام هستیم.»
دور نخست نشست حضوری کمیسیون مشترک برجام که در «گراند هتل» شهر وین برگزار شده بود با توافق برای ادامه رایزنی‌ها در سطح کارشناسی پایان یافت.
دور دوم مذاکرات وین و دو نشست کارشناسی موازی
دور دوم گفت‌وگوها میان اعضای کمیسیون مشترک برجام روز جمعه ۲۰ فروردین در وین برگزار شد. بر اساس توافق صورت گرفته، دو نشست کارشناسی موازی بین اعضای کمیسیون مشترک برجام جهت انجام رایزنی‌های فنی در حوزه رفع تحریم و هسته‌ای تشکیل شد. قرار شد که اعضای این نشست‌های کارشناسی به بحث و رایزنی در خصوص جنبه‌های فنی و جزئیات مسائل مربوط به لغو تحریم‌ها و مسائل هسته ای بپردازند و نتیجه بحث‌های خود را به کمیسیون گزارش کنند.
«سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رئیس هیات دیپلماتیک کشورمان در این نشست تاکید کرد: رفع تحریم‌های آمریکا، اولین و ضروری ترین اقدام برای احیای برجام است و جمهوری اسلامی ایران آمادگی کامل دارد به محض رفع تحریم‌ها و پس از راستی آزمایی آن، اقدامات جبرانی هسته‌ای خود را متوقف کرده و به اجرای کامل برجام برگردد.
روز ۲۲ فروردین یعنی همزمان با این دور از مذاکرات، شاهد وقوع یک خرابکاری از سوی رژیم صهیونیستی در تاسیسات هسته‌ای نطنز بودیم. واکنش ایران به این رخداد، اعلام غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم بود و عراقچی در نشست کمیسیون مشترک برجام گفت که «این اقدام در چارچوب حقوق ایران ذیل بند ۲۶ و ۳۶ برجام و با هدف رفع برخی نیازهای کشور در حوزه پزشکی انجام گرفته است». برخلاف انتظار و برآورد مقامات رژیم صهیونیستی، مذاکرات ادامه یافت.
دور سوم مذاکرات و تولد کارگروه سوم
دور سوم گفت‌وگوهای برجامی بین اعضای کمیسیون مشترک برجام روز سه‌شنبه هفتم اردیبهشت در پایتخت اتریش آغاز شد؛ نشستی که همانند قبل عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه هدایت هیات نمایندگی ایران را برعهده داشت.
در این دور از مذاکرات، علاوه بر تصمیم به تسریع روند گفت‌وگوها، توافق شد فعالیت گروه‌های کارشناسی در دو حوزه لغو تحریم‌ها و موضوعات هسته‌ای، به صورت فشرده و سریع ادامه یابد. همچنین تصمیم گرفته شد که با هدف گفت‌وگو در خصوص ترتیبات عملی مورد نیاز برای اجرایی شدن لغو تحریم‌ها و سپس بازگشت آمریکا به برجام، یک گروه کارشناسی سوم با نام «گروه کارشناسی ترتیبات اجرایی»، تشکیل شود.
بنابراین برای احیای برجام و هموار کردن بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای سه کارگروه راه‌اندازی شد تا کارشناسان کشورهای عضو برجام در این کارگروه‌ها با یکدیگر گفت‌وگو کنند؛ کارگروه نخست ناظر بر تعهدات برجامی ایران بود. وظیفه کارگروه دوم رفع تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای بود. در این نشست اما با هدف هماهنگی در اجرای مصوبات و نتایج کار این دو کارگروه، گروه سومی نیز تشکیل شد تا گره اصلی ناشی از تفاوت دیدگاه‌ها درباره رفع تحریم‌ها را باز کند.
دور چهارم مذاکرات در فضایی مثبت تر از قبل
چهارمین دور از مذاکرات هسته ای وین بعد از وقفه ای چند روزه، ظهر جمعه ۱۷ اردیبهشت ماه آغاز شد تا بلافاصله مباحث کارشناسی و فنی و همچنین کار بر روی متون پیش نویس شروع شود. در این نشست، سه کارگروه مشغول به فعالیت بودند تا شاید گره های موجود هر چه سریع تر گشوده شود؛ کارگروه های مرتبط با تعهدات برجامی ایران، لغو تحریم ها و بازگشت آمریکا به برجام و همچنین کارگروه سومی با نام گروه کارشناسی ترتیبات اجرایی.
رییس هیات مذاکره کننده کشورمان در پایان روز اول مذاکرات یعنی روز جمعه در اظهارات تلویزیونی گفت که «فضای مثبتی بر دور چهارم گفت و گوها حاکم است و با تفاهمی که بر سرمسیر مذاکرات وجود دارد، ایران بدون تعجیل تلاش خواهد کرد که این مذاکرات هر چه زودتر تمام شود.»
دیگر ارزیابی‌ها نیز حکایت از پیشرفت محسوس مذاکرات داشتند. افزون بر نماینده ایران، نمایندگان اتحادیه اروپا و همچنین نماینده روسیه اعلام کردند که تا کسب توافق فاصله چندانی باقی نمانده است. «انریکه مورا» که همزمان رییس نشست اعضای برجام بود روز چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت گفت کاملا مطمئن شده که توافق نهایی برای احیای برجام حاصل خواهد شد. مورا در ادامه گفت اعضای برجام طی ۱۰ روز گذشته پیشرفت های اساسی در مذاکرات داشتند اما مسایلی نیز وجود دارد که روی آنها باید کار شود و هفته آینده کمیسیون مشترک برجام دوباره نشستی خواهد داشت و کار روی آنها را ادامه خواهد داد.
بنابراین روز چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت، دور چهارم گفت‌وگوهای بین نمایندگان سیاسی ایران و دیگر کشورهای عضو برجام به پایان رسید. هیات‌ها در پایان این دور از گفت‌وگوها عازم پایتخت‌های خود شدند و قرار است دور دیگر مذاکرات هفته آینده از سر گرفته شود.
موانع پیش روی مذاکره کنندگان
به رغم خوشبینی ها به مذاکرات اما گویی مشکلاتی هنوز در این مسیر وجود دارد. پایگاه خبری آمریکایی «اکسیوس» یکی از این گره ها را سانتریفیوژ های پیشرفته ایران دانسته و نوشته است: محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و بازگرداندن آن به مقطع زمانی ۲۰۱۵ مانعی جدی در برابر گفت وگوهای وین است. برنامه هسته‌ای ایران نسبت به آن زمان پیشرفت زیادی کرده است. سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته‌ای که ایران نصب کرده به جمهوری اسلامی امکان می دهند با سرعت بیشتری اورانیوم را غنی‌سازی کند.
این گزارش اضافه می‌کند که تاکنون عمده اختلاف نظرها بر سر این بود آمریکا کدامیک از تحریم‌ها را باید بردارد. در این رابطه پیشرفت خوبی شده است. اما کارگروهی که مسوول پیشبرد گفت و گوها بر سر بازگشت ایران به تعهدات هسته ای خود است، تقریبا پیشرفتی نداشته است.
تیم هسته ای ایران، همواره موضوع لغو تحریم ها و اختلاف نظر در این زمینه را مطرح کرده است. بر اساس آنچه از مذاکرات مطرح شده آمریکا با لغو بخش قابل توجهی از تحریم ها علیه ایران موافقت کرده اما از نظر تهران این میزان کافی نیست. لازم به ذکر است که دو تحریم «موضوعی» و «بخشی» در کنار تحریم های «خاص» قرار دارد. تحریم های موضوعی و بخشی مثل تحریم بخش انرژی ایران که شامل نفت و گاز می‌شود یا تحریم صنعت خودرو، تحریم مالی، بانکی و بنادر، بر اساس توافقاتی که تا الان صورت گرفته است، باید برداشته شود و توافق هم در این زمینه وجود دارد.
در کنار تحریم های موضوعی و بخشی، برخی افراد و نهاد ها به صورت خاص مورد تحریم واقع شده‌اند که مذاکرات درباره این لیست هنوز ادامه دارد و طرف مقابل پذیرفته غالب آنها از فهرست تحریم‌ها خارج شوند. فهرست عریض و طویل ۱۵۰۰ موردی از تحریم ها که دولت ترامپ در چهار سال اخیر علیه اشخاص و نهاد های ایران وضع کرد در این گروه جای می گیرند.
اینک بسیاری از نگاه ها به روزهای آینده و پنجمین دور مذاکرات هسته ای در وین دوخته شده که این چند موضوع مورد اختلاف نیز رفع شوند. البته تحقق این مهم در گرو جدیت و اراده طرف هایی است که پیشتر با تعهدگریزی خود، توافق هسته ای را با چالش مواجه ساختند.
ایرانیان معاصر غیر سیاسی
و
ایرانیان آینده غیرسیاسی
باافتخار یاد و دعا ,کرده و می کنند .