همه چیز درباره یک بیماری هزارچهره که ۹۰ درصد مبتلایانش زنان هستند

لوپوس یک بیماری خودایمنی است. برای آن که بیماری لوپوس را بهتر درک کنیم، باید ابتدا سیستم ایمنی بدن را بشناسیم. سیستم ایمنی، ترکیبی است از سلول‌های خونی به نام گلبول‌های سفید و مواد شیمیایی که از این سلول‌ها ترشح می‌شوند و پادتن نام دارند. بدن ما مواد خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها را تشخیص داده و به وسیله گلبول‌های سفید و پادتن‌ها با آن‌ها مبارزه کرده و آن‌ها را نابود می‌کند.

متاسفانه گاهی سیستم ایمنی، سلول‌های بدن را با مواد خارجی اشتباه گرفته و به آنها حمله می‌کند. این روند باعث التهاب و آسیب به بافت‌های مختلف بدن می‌شود. به بیماری‌­هایی که به این دلیل ایجاد می‌شوند، بیماری‌های «خودایمنی» می گویند. لوپوس که ۹۰ درصد مبتلایانش را زنان تشکیل می‌دهند و به آن بیماری هزار چهره نیز اطلاق می‌شود، یکی از این بیماری‌هاست. در لوپوس، قسمت‌های مختلف بدن شامل مفاصل، پوست، کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها، عروق خونی و مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

علل ابتلا به لوپوس

علل لوپوس ناشناخته است. اغلب ترکیبی از ارث، عوامل محیطی و عوامل هورمونی سبب لوپوس می‌شوند. لوپوس واگیر ندارد؛ یعنی از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند. کودکانی که در خانواده‌هایی متولد می‌شوند که یکی از افراد آن خانواده خصوصا وابستگان درجه اول مانند پدر، مادر، خواهر یا برادر مبتلا باشند، شانس بیشتری برای ابتلا به لوپوس دارند. لوپوس اغلب افرادی را که بین ۱۵ تا ۴۵ سال دارند مبتلا می‌کند، ولی می‌تواند در حین دوران کودکی یا دیرتر نیز دیده شود. بیماری در زنان، ۹ برابر شایع‌تر از مردان است.

انواع لوپوس

- لوپوس اریتماتو منتشر، شایع‌­ترین شکل بیماری است. کلمه منتشر به این معنی است که بیماری می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن را درگیر کند.

- لوپوس اریتماتو دیسکوئید نوع دیگری از لوپوس است که پوست را مبتلا می‌کند. در این وضعیت، لکه‌های قرمز با حاشیه برآمده ممکن است در صورت، سر یا جاهای دیگر بدن ظاهر شود. جای این لکه ها همیشه در پوست باقی می­‌ماند. درصد کمی از مردمی که لوپوس دیسکوئید دارند، ممکن است دچار لوپوس منتشر هم بشوند.

- لوپوس در اثر دارو شکل دیگری از لوپوس است که پس از مصرف برخی از داروها ایجاد می‌شود. علائم این نوع لوپوس، با قطع دارو از بین می‌رود.

- لوپوس نوزادی نوع دیگری از لوپوس است که بسیار نادر بوده و نوزادان زنان مبتلا به لوپوس را مبتلا می‌کند. البته اغلب نوزادان مادران مبتلا به لوپوس، کاملاً سالم هستند.

نشانه‌های لوپوس

بسیاری از نشانه‌های لوپوس شبیه نشانه‌های دیگر بیماری‌ها است. همچنین نشانه‌های آن، از بیماری به بیمار دیگر و در یک بیمار، از زمانی به زمان دیگر متفاوت است. همین مساله تشخیص لوپوس را مشکل می‌کند.

نشانه‌های لوپوس می‌تواند خفیف یا شدید باشد. شایع‌ترین نشانه‌های لوپوس شامل خستگی مفرط، درد و تورم مفاصل (آرتریت)، تب بدون دلیل، لکه‌های پوستی و مشکلات کلیه است.

بیشتر بیماران مبتلا به لوپوس در طول دوره بیماری چندین مرتبه وارد دوره‌هایی از علائم می‌شوند که به آن «دوره فعالیت» بیماری می‌گویند و بعد دوره‌های بهبودی را که به آن «دوره‌ خاموشی» گفته می‌شود، تجربه می‌کنند. نشانه‌های دیگر لوپوس شامل درد قفسه سینه، از دست دادن موها، حساسیت به نور خورشید، رنگ پریدگی یا بنفش شدن انگشتان دست و پا در اثر سرما و استرس، سردرد، گیجی، افسردگی و غش کردن است.

تشخیص لوپوس

هیچ آزمایش خاصی که بتواند نشان دهد فرد مبتلا به لوپوس است، وجود ندارد، ولی آزمایشات متعددی ممکن است به تشخیص آن کمک کنند. تاریخچه پزشکی به همراه معاینه بالینی، آزمایش‌های لازم (خون، سرولوژی، ادرار و ...) و گاه نمونه‌برداری از پوست یا کلیه‌ها می‌تواند به پزشک در تشخیص لوپوس کمک کند.

درمان لوپوس

بیماری لوپوس درمان قطعی ندارد و پزشک معالج با تجویز دارو و طراحی برنامه‌های درمانی، می‌کوشد دوره‌های فعالیت بیماری را به تاخیر انداخته، از عوارض بیماری و داروها بکاهد و به این ترتیب بیماری را کنترل کند. بسیاری از مردم با وجود لوپوس می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند.

زندگی با لوپوس

با وجود علائم گوناگون لوپوس و عوارض جانبی احتمالی داروها، افراد مبتلا به لوپوس می‌توانند زندگی با کیفیت بالایی داشته باشند. یکی از راه‌های ادار لوپوس، درک بیماری و نشانه‌های آن است. تشخیص نشانه‌های هشداردهنده قبل از عود بیماری نظیر سردرد، تورم مفاصل، تب، خستگی و ... می‌تواند به بیمار کمک کند که در جهت کاهش شدت بیماری قدم بردارد. برای افراد مبتلا به لوپوس سالم ماندن به کوشش و مراقبت بیشتری نیاز دارد.

فرد مبتلا به لوپوس می‌تواند برای پیشگیری از عود بیماری این اقدامات را انجام دهد:

- زیاد در برابر نور خورشید قرار نگیرد.

- در برنامه روزانه زمان کافی برای استراحت در نظر بگیرد.

- با ورزش، دارودرمانی، آرام‌سازی و ... از استرس دوری کند.

موارد زیر ممکن است باعث تشدید علائم و حاد شدن بیماری شود:

- کار زیاد یا نداشتن استراحت کافی

- استرس و شرایط بحرانی روحی

- تماس با نور خورشید یا دیگر منابع اشعه ماوراء بنفش

- عفونت‌ها، زخم‌ها یا جراحی‌ها

- بارداری و زایمان

- قطع ناگهانی داروهای لوپوس

- داروهای خاص مانند سولفونامیدها (کوتریموکسازول- سولفاسالازین)

حمایت از بیماران مبتلا به لوپوس، در کنترل بیماری اهمیت زیادی دارد. این حمایت می‌تواند از طرف فامیل، دوستان، متخصصان پزشکی، سازمان‌های اجتماعی و گروه‌های حمایتی مختلف باشد. زنان مبتلا به لوپوس که قصد بارداری دارند، باید قبل و در تمام طول بارداری، زیر نظر پزشک باشند.

چرا همه ما باید لوپوس را بشناسیم

بنابر اعلام معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، شناخت صحیح از بیماری کمک می‌کند که فرد به محض درگیر شدن، به پزشک مربوطه (متخصص روماتولوژی) مراجعه و درمان به موقع را دریافت کند. بدیهی است هرچه زودتر بتوان بیماری را تشخیص داده و تحت کنترل درآورد، می‌توان از درگیری بیشتر اعضای بدن کاسته و عوارض احتمالی ناشی از بیماری را کاهش داد.