چالش‌های محصولات تراریخته در ایران
آفتاب- الهه موسوی: نشست تخصصی ارزیابی وضعیت مهندسی ژنتیک کشاورزی در دهه گذشته در ایران و جهان در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد.
سالن همایش آفتاب در مرکز تحقیقات استراتژیک دیروز میزبان متخصصان رشته‌های مختلف ژنتیک کشاورزی بود . این کارشناسان که می‌توان اغلب آنان را پیشکسوتان رشته ژنتیک کشاورزی به حساب آورد هر یک گزارشی تحقیقی در زمینه وضعیت مهندسی ژنتیک و عوامل عدم پیشبرد این رشته در ایران ارائه دادند.
در بخش نخست این جلسه دکتر بهزاد قره‌یاضی گفت : با وجودی که ایران دارای سابقه‌ای طولانی در ژنتیک و بیوتکنولوژی است اما جایگاه مناسبی در این رشته در جهان ندارد .
او با تاکید بر این‌که تعدا د 25 کشور در زمینه کشت محصولات تراریخته فعال هستند گفت : ده‌ها تعریف درباره مهندسی ژنتیک وجود دارد که تعریف انجمن زیستی بقیه را پوشش می‌دهد .
در این تعریف ، مهندسی ژنتیک به مفهوم جداسازی ژن‌ها یا سایر عوامل موثر بر عمل ژن‌ها در هر موجود زنده و انتقال آن به هر موجود زنده دیگر پس از اعمال تغییر و یا حتی بدون اعمال تغییر و بدون محدودیت گونه است .
درواقع خلاصه مهندسی ژنتیک به این معناست که شما دی .ان.ا را بیرون آورده و پس از تغییر، وارد کنید.
او با اشاره به وضعیت نابسامان دانشگاه‌های ایران در این رشته گفت: در ایران و بسیاری از کشورهای جهان ، هیچ رشته‌ای تحت عنوان مهندسی ژنتیک و یا ایمنی زیستی وجود ندارد و عموما مباحث مربوط به مهندسی ژنتیک در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای زراعت و اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی ارائه میشود که تعداد واحدهای بسیار اندکی دارد .
او گفت فقط 4 تا 5 درصد کشورهای دنیا هستند که کارشناسی ارشد ایمنی زیستی را به تازگی ارائه کرده‌اند.
در ادامه این نشست، دیگر شرکت کنندگان درباره وضعیت تولید علم مهندسی ژنتیک کشاورزی ، و چالش های مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی در ایران هر یک گزارش‌هایی را ارائه دادند . این چالش ها شامل فقدان تقاضا در حوزه تراریخته‌ها ، عدم توجه به فرهنگ سازی و مهم‌تر از همه ، نبود همراهی مسئولان دو دولت خاتمی و احمدی نژاد عنوان شد .
اما آن‌چه که اساسا بدان پرداخته نشد موضوع علت مخالفت‌ها و مخاطرات در حوزه سلامت و بهداشت شهروندان و محیط زیست بود .
خطرات تراریخته‌ها
دنياي نوين که زيست فناوري از باارزش‌ترين راه‌هاي توسعه محسوب مي‌شود اين توان را دارد تا در حوزه‌هاي متعدد غذا، سلامت، کشاورزي، صنعت و حفظ تنوع زيستي امکاناتي جديد با فرآيندهايي نوين را براي بشر امروز ايجاد کند.
در همان حال دسترسي به اين علم و امکانات حاصل از آن، خالي از خطر و اشکال نيست. به زعم کارشناسان، دسترسي به توسعه از راه زيست فناوري به همان ميزان که شيرين و دلچسب است؛
عدم تدوين قوانين مستحکم و نظارت دقيق و بي اغماض بر اجراي آن و تخلفات احتمالي يا احياناً سهل انگاري، پايداري توسعه را به شدت به مخاطره انداخته و همچنين سلامت شهروندان را تحت الشعاع قرار مي‌دهد.
از اين رو در تمام نقاط جهان براي پيشگيري از وقوع اين مخاطرات، قوانين کنترل کننده و سختگيرانه يي بر اين فرآيند پيچيده نظارت و عوارض و پيامدهاي آن را کنترل مي‌کند .
پروفسور علی یخکشی استاد دانشگاه گوتینگتن آلمان درباره خطرات تراریخته‌ها می گوید : این‌که کشت محصولات تراریخته خطرساز خواهد بود یا نه احتیاج به سال‌ها تحقیق آن هم از سوی مؤسسات واجد شرایط، مطمئن و بی‌طرف دارد و به این سئوال که " آیا تغییرات ژنتیکی به انسان منتقل میشود یا نه " خیلی صریح و واضح نمی‌شود پاسخ داد . او معتقد است که در این گونه موارد باید بسیار محتاط بود و نتایج تحقیقات مؤسسات و پژوهشگران کشورهای مختلف که طویل‌المدت کار کرده اند را به دست آورد و بعد تصمیم گرفت .
مشکل دیگری که از سوی کارشناسان مطرح میشود این است که با استفاده گسترد‌ه کشاورزان از بذرهای تراریخته ممکن است بسیاری گونه‌های بومی و زراعی کشورها از بین بروند . این کارشناسان می گویند که ممکن است گونه‌های تراریخته مانند گونه‌های مهاجم عمل کنند .
تراریخته ها در جهان
بر اساس برخی تحقیقات انجام گرفته در جهان ، محصولات تراریخته همانقدر که می‌توانند دارای کیفیت بهتری باشند ممکن است خطرات ناشناخته‌ای داشته باشند .
نتایج تحقیقات دانشمندان در برخی کشورها نشان می‌دهد که در ساکنین مجاور به مزارع و روستاهایی که بذرهای تراریخته کشت میشود، عوارضی چون حساسیت‌های شدید پوستی، آلرژی شدید دستگاه ایمنی بدن، صدمه به مخاط به ویژه بویایی و تا 90 درصد تخریب پروتئین سلولی مشاهده شده است.
در همین حال بسیاری از سازمان‌های علمی و زیست‌محیطی جهانی نسبت به خطرات استفاده از گیاهان ترانس‌ژنیک یا تراریخته و احتمال پیدایش بیماری‌های غیرقابل پیش بینی و درمان، و نیز اختلالات ژنتیکی هشدار داده‌اند.
برخی رخدادها در دیگر کشورهای جهان از جمله کشورهای آسیای جنوب شرقی، روسیه و امریکا به این نگرانی ها دامن زده است . به طوری که اتحادیه اروپا، آلمان و آمریکا نیز بر موضوع حساس شده و تمهیداتی جدی برای کشت ، مصرف و تجارت این محصولات گذارده اند .
اما غالب کارشناسان شرکت کننده در نشست دیروز ، این نکات را قبول نداشته و ادعا می‌کردند که این ها گزارش‌های دروغ و دور از واقعیت است .
پیدا کردن این‌که کدام گروه حقیقت را می‌گویند بر عهده این گزارش نیست ؛ اما یقینا این متن می‌تواند با پرسشی اساسی درباره سلامت و بهداشت فردی و محیطی شهروندان ایرانی تمام شود ؟ !
در حاشیه
× با وجود دعوت از مسئولان دولتی ایمنی زیستی کشور ، هیچ‌یک از آن‌ها در نشست فوق حضور نداشت .
× دکتر عیسی کلانتری وزیر کشاورزی دولت خاتمی که در نشست حضور داشت در اعتراض به یکی از گزارش‌ها گفت : برنج‌های وارداتی تراریخته را در زمان آقای خاتمی توقیف کردند؛ نه زمان آقای احمدی‌نژاد. در همین حال دکتر بهزاد قره‌یاضی رییس انجمن ایمنی زیستی به ایشان گفت که این‌گونه نبوده و در زمان خاتمی قفلی به انبارهای برنج وارداتی نزده اند. او به کلانتری گفت : دکتر ! برنج ها مال بنده بوده ؛ من که بهتر می‌دانم . و دکتر کلانتری در پاسخ ایشان گفت: اما پولش را من داده بودم و مال من بود!
