بررسی ریشه‌های فساد مالی در گفت‌وگوی «آفتاب» با یک اقتصاددان؛
ضرورت تقویت رسانه‌ها و نهادهای مدنی برای مبارزه با فساد مالی و اداری
غلامرضا نظربلند درباره مبارزه با مفاسد اقتصادی و اداری از حلقه مفقوده‌ای یاد می‌کند که آن را نهادهای مدنی می‌نامد و درباره آن توضیح می‌دهد: آن حلقۀ مفقود، نبود یا کمبود نهادهای جامعه مدنی در کشور است. اگر این نهادها می‌بودند، قطعا می‌توانستیم درباره موضوعی که آقای رییس‌جمهور هم چند روز پیش انگشت بر آن گذاشتند، اقدام کنیم.
آفتاب‌‌نیوز :
آفتاب- سرویس سیاسی: غلامرضا نظربلند، اقتصاددان، درباره عوامل موثر در مبارزه با فساد با بيان اينكه علاوه بر قوای سه‌گانه، قوۀ دیگری وجود دارد که به عنوان رکن چهارم شناخته می‌شود، گفت: این رکن رکین که متضمن رسانه‌های عمومی است برخلاف قوای سه‌گانه که مستقل از یکدیگر باید باشند، محیط بر هر سه است و در انجام وظیفۀ ذاتی خود، هر سه را می‌پاید و گزارش پایش خود را در معرض سمع و نظر وجدان عمومی قرار می‌دهد.
نظربلند در گفت‌وگو با «آفتاب» درباره مبارزه با فساد اداری و اقتصادی می‌گوید: در این موضوع یک حلقه مفقوده وجود دارد و تا زمانی که آن حلقه مفقود است، نمی‌توان کار جدی و درستی انجام داد.
این اقتصاددان حلقۀ مفقوده را نهادهای مدنی عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: آن حلقۀ مفقود، نبود یا کمبود نهادهای جامعه مدنی در کشور است. اگر این نهادها می‌بودند قطعا می‌توانستیم درباره موضوعی که آقای رئیس‌جمهور هم دو روز پیش انگشت بر آن گذاشتند، اقدام کنیم؛ موضوع تفکیک قوا است و علاوه بر قوای سه‌گانه، قوۀ دیگری وجود دارد که به عنوان رکن چهارم شناخته می‌شود. این رکن رکین که متضمن رسانه‌های عمومی است برخلاف قوای سه‌گانه که مستقل از یکدیگر باید باشند، محیط بر هر سه است و در انجام وظیفۀ ذاتی خود، هر سه را می‌پاید و گزارش پایش خود را در معرض سمع و نظر وجدان عمومی قرار می‌دهد.
او با تأکید بر نقش برجستۀ رسانه‌های عمومی در پیشگیری و مبارزه اجتماعی با فساد تاکید می‌کند: تا زمانی که این قوا در عمل از هم منفک نباشند، تا وقتی که رسانه‌های متعهد و مستقل دغدغۀ آزادی بیان داشته باشند و نتوانند به آن دسته از اصحاب قدرت که به خطا می‌روند و فساد می‌کنند نگاه چپ بیاندازند، در مورد آنها از گل نازک‌تر بگویند و بنویسند، کاری از پیش نخواهیم برد.
نظربلند ادامه می‌دهد: کارکرد ذاتی رسانه‌ها به آنها ماموریت ذاتی دیده‌بانی داده و این دیده‌بانی به نمایندگی از آحاد جامعه صورت می‌گیرد. اصحاب رسانه در دنیای مدرن امروز همان نقشی به عهده‌شان واگذارشده که در دنیای قدیم دیروز به قلعه‌بانان سپرده شده بود. زمانی که ما از ضعف استقلال قوا درعذابیم و یا این که وسایل ارتباطات جمعی ما آنچنان که باید و شاید نمی‌توانند عرض اندام کنند، طبعا با مشکلات این‌چنینی دست و پنجه نرم خواهیم کرد.
این کارشناس مسائل پولی و بانکی با تقسیم‌بندی حکومت‌ها به دو دستۀ خوب و بد چنین توضیح می‌دهد: در حکومت‌های خوب شفافیت و پاسخگویی دو اصل اساسی است. هیچ دولتمردی را از این دو اصل گریزی نیست. به برکت این نوع حکومت‌گری دولتمردان همواره تحت نظارت و ضرورتاً به مردم پاسخگو هستند.
او درباره حکومت‌گری بد می‌گوید: اما در جوامعی که فاقد حکومت‌گری خوب هستند متأسفانه نه پاسخگویی محلی از اعراب دارد و نه شفافیت. در چنین جوامعی ممکن است حکمرانان و دولتمردان بعضاً انسان‌های سالم و منزهی باشند منتها مراتب پاسخگویی و نظارت در آنها نهادینه نشده و فردی و موردی است.
نظربلند وجود نهادهای مدنی را موجب مراقبت از سلامت جامعه می‌داند و می‌گوید: نهادهای جامعۀ مدنی در دولت‌های خوب مدام نگهبانی می‌دهند و به اصطلاح گوش‌به‌زنگند و زمانی که از دولتمردان و صاحب‌منصبان خطایی ببینند، آژیر خطر را به صدا در می‌آورند. از این‌رو چنان‌چه حکام و دولتمردان راه ناصواب پیشه کنند، به قیمت آبروریزی برایشان تمام می‌شود که خیلی گران است. آنها حتی اگر به خدا و پیر و پیغمبر هم اعتقاد نداشته باشند اما از ترس آبروی خود سعی می‌کنند تا خلافی مرتکب نشوند.
او در ادامه از چیدمان درهای کاخ پادشاه بلژیک به عنوان شاهدی مثال می‌آورد که ترجمان این پایش و نظارت است و می‌گوید که چندصدسال پیش وقتی که در بروکسل، پایتخت بلژیک برای پادشاه اقامتگاه می‌ساختند، دو در برای آن نصب کردند. یکی روبروی پارلمان و دیگری روبروی کلیسای شهر. این یعنی آقای پادشاه مواظب باش! از کاخ که خارج می‌شوی، اگر از این در خارج شوی پارلمان به عنوان نماد اقتدار مردم مراقب تو است. اگر از در دیگر خارج شوی کلیسا به عنوان نماد نهاد مذهب مراقب تو است. این یعنی مظهر نگاه نهادینه و ساختاریافتگی به اصل نظارت، به‌طوری که نشان دهند حتی شخص اول مملکت هم تحت نظارت است. این یعنی "چو صد آمد نود هم پیش ماست" و طبیعی است که دیگران به طریق اولی حواسشان را بیشتر جمع می‌کنند که دست از پا خطا نکنند.
این اقتصاددان در ادامه می‌گوید: حکومت‌های بد حکومت‌های رانتیر هستند. رانت موجب عدم تقارن اطلاعات می‌شود؛ چرا که اطلاعات فقط در اختیار گروه‌های خاصی است؛ آن هم دولت مردان و افراد وابسته به آنها. اصلی در مدیریت مالی داریم که می‌گوید: اطلاعات یعنی پول.
نظربلند می‌افزاید: زمانی که شما اطلاعات انحصاری و رانتی داشته باشید پول و سرمایه هم با آن همراه می‌شود. زمانی که اطلاعات و پول و سرمایه با هم همراه باشد اقتصاد رانتیر می‌شود. برای حفظ اقتصاد رانتیر حکام به سمت تمامیت‌خواهی (توتالیتریزم) می‌روند و این تمامیت‌خواهی برای حفظ خود در جایگاه فاعل مایشاء ابزار زور را هم با خود همراه و از آن استفاده ابزاری می‌کند. این‌جاست که نظامی‌گری (میلیتاریسم) شکل می‌گیرد. پس نگاه می‌کنید می‌بینید که اقتصاد رانتیر است، تمامیت‌خواهی برقرار است و نظامی‌گری هم این زنجیره را تکمیل می‌کند.
او ادامه می‌دهد: در بیشتر کشورهای جهان‌سوم این مشخصات به‌وضوح دیده می‌شود. این مشخصات زمانی که تجمیع شد، فساد می‌آورد و آن را نهادینه می‌کند و همۀ اعضا و جوارح پیکره (جامعه، ملت، کشور یا هر چیزی که اسم آن بگذاریم) را هم چون موریانه می‌خورد. مانند سرطانی که سلول‌های سالم را آلوده می‌کند. اگر معالجه نشود، "متاستاز" [گسترش و فراگیری] می‌دهد و همه بدن را فرا می‌گیرد و آن‌گاه است که شاید کار از کار گذشته باشد.
این اقتصاددان درباره مبارزه با فساد که از طرف رییس‌جمهور و روسای دیگر قوا مطرح شده است تاکید می‌کند: دولت ابتدا باید از خود شروع کند. بانک‌هایی که این همه برای اقتصاد کشور مشکل ایجاد کرده‌اند و بسیاری از آنها ورشکسته هستند، یا دولتی‌اند (تحت مالکیت دولت) یا خصوصی که آنها هم تحت نظارت دولت هستند (بانک مرکزی). باید پرسید این که هر روز گزارش یک فساد مالی منتشر می‌شود ریشه در چه چیزی دارد؟ مگر نه این است که در همۀ این مفاسد، نهادهای پولی و بانکی دخیل هستند و مگر نه این است که این نهادها یا در مالکیت دولت یا تحت نظارت آن هستند؟ دولت باید نهادسازی کند.
او ادامه می‌دهد: وظیفه دولت تنها مالیات‌گرفتن و حکومت کردن نیست. بسیار خوب حکومت کند، مالیات هم بگیرد اما باید نهادسازی هم انجام دهد. دولت اگر می‌خواهد باقیات صالحات از خود به‌جا گذارد باید به ایجاد نهادهای مدنی، از جمله نهادهای مدنی اقتصادی کمک کند. آقای رئیس‌جمهور خواستار نقد دولت شدند. خیلی خوب، برای ایجاد نهادهایی که بتوانند از پس این کار برآیند کمک کنید تا به‌طور درست و درمان و نهادینه نقد شوید.
نظربلند معتقد است که دولت باید از خود شروع کند و در این باره توضیح می‌دهد: دولت باید در همه مسائل شفافیت ایجاد کند و گزارش دهد. بعد هم از نهادهایی که جوابگو نیستند بخواهد تا آنها هم تأسی کنند. دولتمردان زمانی که خود این کار را کرده باشند از بقیه نهادها هم می‌توانند انتظار داشته باشند که شفافیت ایجاد کنند و کسی هم نمی‌تواند حرفی داشته باشد.
این کارشناس پولی و مالی صحبت‌های مطرح شده از طرف مقامات دولتی را صحبت‌های قشنگی توصیف می‌کند اما اضافه می‌نماید که این صحبت‌ها باید عملیاتی شود. برای عملیاتی‌شدن هم هر کسی باید از خود شروع کند، چرا که "ذات نایافته از هستی‌بخش/ کی تواند که شود هستی‌بخش"
او می‌افزاید: من تا وقتی که خود شروع به پاسخگویی و شفاف‌سازی نکنم، نباید از هیچ کس دیگری انتظار چنین کاری داشته باشم. بله این حرف‌ها به حق و خوب است اما زمانی که ما تنها حرف بزنیم و تکرار کنیم دیگر این حرف‌ها حتی قشنگ هم نیستند و متاسفانه مصونیت در برابر دمل‌های چرکین فساد ایجاد می‌کنند و جامعه هم بی‌اعتماد می‌شود. حال آن که اگر وجدان عمومی جامعه قانع شود که ارادۀ عمل به وعده و وعیدها وجود دارد، خود هم وارد عمل می‌شود و از دولت حمایت عملی می‌کند.
نظربلند ادامه می‌دهد: مردم می‌خواهند به حقیقت امر پی ببرند. می‌خواهند به اراده آقایان پی ببرند. باید اراده لازم و کافی وجود داشته باشد. در این صورت اسباب مبارزه با فساد هم فراهم می‌شود، ساختارهای لازم شکل می‌گیرند، نهادهای لازم ساخته می‌شوند و شفافیت و پاسخگویی هم سرلوحه کارها قرار می‌گیرند. دولت محترم لازم است با ارائه برنامه اقدام، وارد فاز اجرایی شود و ارادۀ راسخ خود را در انجام این مبارزۀ سخت و سهمگین به منصه ظهور رساند.
این اقتصاددان درباره عملکرد دولت یازدهم عنوان می‌کند: نباید بی‌انصافی کرد که در این دولت کارهای خوبی انجام شده است. اما یقیناً کافی نیست و گام‌های خیلی بلندتر و استوارتری باید برداشت.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه خبرهای مرتبط
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید