پاک کردن صورت مسأله خطرناک‌تر از سیل
به رغم پیش‌بینی سیل در مشهد و اخطار‌هایی که در هفته گذشته در این باره داده شد، سیل آمد و منطقه «سیدی» در مشهد را با خسارات قابل توجهی رو به رو کرد. پس از بارش شدید باران فقط در عرض ۴۵ دقیقه چنان آشوبی به پا شد که هم فیلم‌های منتشر شده در فضای مجازی اسف‌بار بوده و هم اظهارنظر مسئولانی که روایت اولیه میزان آسیب را بر عهده گرفته بودند. اظهارات “حسن کلیدری” رئیس پدافند غیرقابل و مدیر بحران شهرداری مشهد در مصاحبه‌ای که فایل صوتی آن دست به دست می‌شود توی روز روشن، در حالیکه ویدئو‌های خوف‌انگیزی از آب‌های روان در محله‌های مشهد نشان می‌دهد حجم سیل چنان بوده که ماشین‌ها را با خود برده و صدای جیغ و فریاد و دعای مردم بلند است، استراژی کتمان و اینکه هیچ مشکلی نیست را در پیش گرفته و می‌گوید: «نه، نه، نه! سیلی در کار نیست؛ “آب‌گرفتگیِ جُزئی” است. نه بابا، این جوریا نیست؛ ماشین‌های کارتُنی را آب بُرده، نه ماشین آهنی مردم! فیلمی از این حوادث دارید بفرستید ما هم ببینیم!» خبرنگار می‌پرسد ممکن است درباره این سیلی که آمده کمی توضیح بدهید؟ کلیدری در پاسخ با تعجب تمام و لحنی حق به جانب می‌گوید: «کدام سیل؟ یه خرده آب آمده...» مصاحبه کننده دوباره تکرار می‌کند: «این همه سیل آمده شما خبر ندارید؟!...» کلیدری با تکرار چند باره نه نه نه، جوری که گویا اتفاق خیلی کوچک است و ارزش خبری شدن ندارد، درآمد که: «این آبگرفتگی ست و رد می‌شود.» مصاحبه کننده که گویی به تردید افتاده او اصلا شاید در جریان اتفاق نیست بر حجم حادثه تاکید می‌کند. اما رئیس پدافند غیرعامل و مدیریت بحران شهر که مرکز تصمیم در اینگونه حوادث است با تساهل می‌گوید: «همه جای دنیا اینجوریه. شما ببینید در دبی چه اتفاقی افتاد!» گواه تناقض حرف‌های این مسئول همین بس که او سیل مشهد را در کنار سیل حجیم و ویرانگر هفته‌های گذشته دبی گذاشته و خواسته عملکرد خود را توجیه کند. در حالیکه سیل دبی به روایت تصاویر چنان بزرگ بود که تا روز‌ها آبگرفتگی در معابر و بزرگراه‌های آن جریان داشت و مسئولان نتوانستند این حجم آب ورودی را کنترل و مهار کنند. این مثال «کلیدری» در کنار صحبت‌های ابتدایی او درباره اینکه هیچ اتفاق مهمی نیفتاده نشان می‌دهد که سعی داشته موضوع را نازل و غیرقابل پرداختن جلوه دهد.
واقعیت سیلی که کتمان شد
با این‌حال خبرنگار ایسنا پنج‌شنبه با حضور در منطقه «سیدی» از نزدیک شاهد وضعیت مردم سیل‌زده و خسارات بود، اینطور گزارش داده: پس از بارش شدید باران، حجم عظیمی از آب پشت دیوار‌های باغی متعلق به آستان قدس رضوی جمع شده بود که تخریب بخشی از دیوار‌های این باغ به علت فشار شدید آب باعث هجوم آب به صورت ناگهانی به یکی از کوچه‌های منطقه سیدی و در نتیجه غافلگیری مردم شد.
این خبرنگار عنوان کرده؛ ورود این حجم از آب به خانه‌های ساکنین منطقه تا ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متر، خسارات زیادی را به مردم وارد و مشکلات فراوانی ایجاد کرد. به همراه این سیل انبوهی از گل‌ولای، شن و ماسه به خانه‌های مردم وارد شد. طی این بارش‌ها متاسفانه تعدادی از هم‌وطنان مشهدی نیز جان خود را از دست دادند. شدت بسیار زیاد سیلاب باعث جابه‌جایی و به حرکت درآوردن لوازم سنگینی مانند یخچال در منازل مسکونی شد. همچنین ترافیک به وجود آمده ناشی از بارش‌های اخیر باعث ایجاد کندی در عملکرد دستگاه‌های امدادی و کمک‌رسانی شد. در ساعات اولیه بارش‌های شاهد قطعی برق در برخی از نقاط شهر نیز بودیم.
فیلم بازی کردن فرماندار؟
در همین گیر و دار فرماندار مشهد در اقدام عجیب و غریبی فیلمی از خود منتشر کرده که گویا در میانه سیل دارد نقش پلیس راهنمایی و رانندگی را بازی می‌کند. در این فیلم که سایت انتخاب منتشر کرده، مردی با کت و شلوار‌تر و تمیز در حالیکه مراقب است آب روی کفش‌هایش نپاشد، دستانش را روی هوا علامت کرده و ماشین‌ها را به این سو و آن‌سو هدایت می‌کند. باد لبه کتش را بلند می‌کند و او فریاد می‌زند: بیا برو بیا برو.
هنوز فرماندار مشهد تایید یا تکذیب نکرده که این فیلم برای چه و توسط چه کسی ضبط و منتشر شده، اما حضور او در خیابان در حالیکه کلیدری رئیس مدیریت بحران فیلم دیگری بازی کرده بود و می‌گفت هیچ اتفاق غیرمنتظره‌ای نیفتاده و کمی آب جمع شده، نشان از تناقض و سوء مدیریت این روز‌ها در ایران است. مسئولان شهر مشهد که از برگزاری یک کنسرت در این شهر نالان و گریان گفته‌اند این شهر مذهبی جای کنسرت و موسیقی نیست حالا لام تا کام حرف نمی‌زنند و دم فرو بسته‌اند مبادا کسی از آن‌ها بپرسد مدینه فاضله‌ای که ساخته‌اند، چطور اداره می‌شود! آن‌ها در قبال این سوء مدیریت عینی به لفظ غافلگیری مسئولان بسنده و از نزول رحمت قدردانی کردند. البته دیروز وزیر کشور در جمع مردم مشهد حاضر و در ویدئوی دیگری که از او منتشر کردند، خیال مردم بابت کفن و دفن راحت شد! خبرآنلاین این ویدئو را با این تیترمنتشر کرده: «ادبیات وزیر کشور در برابر جانباختگان سیل مشهد» وحیدی در این ویدئو اعلام کرده کفن و دفن این سه نفر مجانی انجام شود. این در حالی است که دیروز تسنیم گزارش داده هشتمین پیکر هشتمین جانباخته سیل مشهد هم پیدا شد.
بازهم سوءمدیریت و طرح‌های غیرکارشناسی
اما گفته‌های اعضای شورای شهر نشان می‌دهد موضوع فقط غافلگیری و حادثه محض هم نبوده. «موسی‌الرضا حاجی‌بیگلو» عضو شورای شهر مشهد می‌گوید؛ قطعاً یکی از نکات اساسی سیل که تعدادی از شهروندان به رحمت خدا رفتند و تردد را دچار مشکل کرد، مربوط به ساخت و ساز‌های غیرمجاز، ساخت کمربند جنوبی در کوهشاد بوده است. کوه‌ها را تراش دادند و جاده‌ای در کوه احداث کرده است. ما بار‌ها تذکر دادیم که اتفاقی که در این مناطق شکل گرفته خارج از نظر شورا بوده است. برخی می‌گفتند کار خوبی رخ داده، اما از نظر محیط زیست، ما اعتقاد داشیم هر کاری که می‌خواهد در مشهد انجام شود، باید با مطالعه کارشناسی انجام شود. مجید دبیریان، عضو شورای شهر مشهد، درباره سیل اخیر در مشهد به «انتخاب» گفته: متأسفانه روزگذشته شاهد حجم سنگینی از بارش در یک زمان چهل دقیقه‌ای در حد ۳۸ میلیمتر بودیم. ما در محدوده نیمه خشک هستیم و بارش ما ۲۰۰ میلیمتر است، اما بارش ۳۸ میلیمتر در کمتر از یکساعت خیلی زیاد است. هواشناسی و ستاد بحران پیش‌بینی ستاد بحران را کرده بودند؛ انتظار ما از دوستان این بود که تدابیر بیشتری اندیشیده شود. در ارتفاعات جنوبی مشهد می‌شد پیش‌بینی‌هایی داشت. یکی از اقداماتی که برخی از کارشناسان می‌گویند باید اتفاق می‌افتاد، موضوع آب بند‌ها در مسیر بارش بود. این موضوع در ارتفاعات جنوبی تدبیر نشده و هیچ مانعی برای گرفتن سرعت آب وجود نداشت. وی در ادامه در رابطه با ترک فعل مسئولین درقبال سیل اشاره کرد: ما از شهردار مشهد و مدیرکل هماهنگی انتظار داشتیم که قبل از وقوع سیل در صحنه حاضر باشند. متأسفانه دوستان بعد از وقوع سیل خود را به منطقه رساندند. این گلایه وجود دارد و پیگیری لازم را انجام خواهیم داد که آیا شهردار مشهد ترک فعل کرده است یا خیر! باید گزارشات را کامل تهیه کنیم. او افزود: آن چیزی که من از منطقه می‌شناسم، ساخت و ساز‌ها درست انجام شده و سیل از مناطق باز رخ داده است. تشابه این سیل با شیراز این است که از ارتفاع آب سرازیر شده و فقدان آب بند‌ها این حجم از خسارت را وارد کرده است.
یک نتیجه کلی
اینکه سیل در همه جای دنیا به عنوان حادثه محتوم، وجود دارد و اینکه در سال تعداد زیادی در این حوادث جان باخته‌اند یک اصل کلی و غیرقابل کتمان است. حضور وزیر کشور در مشهد، ورود گروه‌های امدادی و پیگیری معاون اول رئیس جمهور نیز امری معمول و قابل تقدیر باید باشد، اما آنچه که زیر پوست این حادثه دردناک و ویرانگر نباید پنهان بماند استراتژی کتمان واقعیت‌هاست که این روز‌ها دیگر کسی را به شوک فرونمی‌برد. پایه‌گذار این استراتژی را اگر دولت سیزدهم ندانیم باید حکمرانی دولتی را به طور عام خطاب قرار دهیم و بگوییم زیر ابر‌های سیاه مشهد، آفتاب آمد دلیل آفتاب. فرمول «همه چیز خوب است» و آمار‌ها می‌گویند وضعیت مردم باید خوب باشد این بار دامنه خود را به شرایط بحران هم گسترانده است. اظهارات اولیه مدیریت بحران مشهد و رفتار تبلیغاتی مسئولان که با کتمان اصل موضوع همراه بوده، امروز مخاطره‌آمیزتر از سیلی است که مردم و اموالشان را با خود برده. پاک کردن صورت مسئله که این روز‌ها منتقدان نسبت به آن هشدار می‌دهند، در حال فرهنگی شدن و جاگیری در اصول مدیریت ایرانی است. حجم نارضایتی مردم از شنیدن و دیدن این صحنه‌ها سیل بزرگتری است که روز به روز رویگردانی مردم از این مدیران را بیشتر خواهد کرد. حماسه خواندن مشارکت ۸ درصدی و آمار و ارقام رو به بهبود در اقتصاد، در حال تبدیل به مانیفست جدیدی در ادبیات مدیران و اداره کشور است. این هشدار را باید جدی گرفت.
