آفتاب‌‌نیوز : 
از 31 نيروگاه هسته اي كه به تازگي به شبكه انرژي جهان متصل شده اند، 22 نيروگاه در آسيا واقع شده است. انگيزه اين كار هم فشارهاي ناشي از رشد اقتصادي، بيم از تمام شدن منابع طبيعي و جمعيت رو به رشد اين منطقه است.
از 27 نيروگاه هسته اي كه در دست ساخت است، 18 نيروگاه در آسيا واقع شده و اين در حالي است كه ساخت و ساز نيروگاه هاي جديد در اروپاي غربي و آمريكاي شمالي با برنامه هاي بلندمدت هسته اي شان تقريباً متوقف شده است.
به گزارش سازمان بين المللي انرژي هسته اي اگرچه چهار كشور اروپاي غربي تصميم به تعطيلي نيروگاه هاي انرژي هسته اي خود گرفته اند و در شرايطي كه نياز به انرژي و نگراني درباره گرم شدن زمين هر دو رو به افزايش است، آينده انرژي هسته اي در اروپا و آمريكاي شمالي نامشخص به نظر مي رسد.
اكنون تنها يك نيروگاه هسته اي جديد در اروپاي غربي در حال ساخت است و در آمريكاي شمالي اصلاً چنين كاري در دست تهيه نيست اگرچه ممكن است اين روند خيلي زود تغيير كند.
محمد البرادعي مديركل آژانس بين المللي انرژي هسته اي در آستانه نشست 500 تن از كارشناسان هسته اي در كنفرانس بين المللي 50 سال انرژي هسته اي و 50 سال آينده، در مسكو گفت: هرچه بيشتر به آينده نگاه كنيم بيشتر مي توانيم انتظار داشته باشيم كه كشورها با درنظر گرفتن فوايد بالقوه توسعه انرژي هسته اي براي محيط زيست و رشد جهاني، به اين انرژي توجه نشان دهند. تصميم درباره به كارگيري انرژي هسته اي نمي تواند براي همه در يك چارچوب واحد اتخاذ شود. نيروگاه هاي جديد هسته اي وقتي جذابيت بيشتري پيدا مي كنند كه تقاضا براي انرژي رو به افزايش باشد و منابع جايگزين آن هم رو به اتمام و وقتي امنيت انرژي و كاهش آلودگي هوا و ميزان گازهاي گلخانه اي در اولويت باشد. اما بعضي كشورها، انرژي هسته اي را به خاطر نگراني از امنيت و زباله ايجاد شده در نتيجه فرآيند مصرف آن، رد مي كنند.»
اين كنفرانس قرار است جايگاه و آينده انرژي هسته اي را 50 سال بعد از ايجاد اولين نيروگاه توليد اين انرژي كه در مسكو شروع به كار كرد، مورد بررسي قرار دهد.
دورنماي هسته اي در كوتاه و درازمدت
كارشناسان سازمان انرژي هسته اي پيش بيني هايي درباره توليدات آينده انرژي هسته اي و چگونگي مقايسه آن با مقدار نيروي برق توليدي از منابع مختلف، انجام داده اند. اما از آنجا كه اين پيش بيني ها به تصميمات سياسي بستگي دارد كه هنوز در بسياري كشورها اتخاذ نشده است، آژانس اين پيش بيني ها را به دو گروه سطح بالا و سطح پايين تقسيم كرده است.
پيش بيني سطح پايين آژانس بر اين فرض استوار است كه نيروگاه هاي هسته اي كنوني طي مدت زماني از رده خارج مي شوند و نيروگاه جديدي به غير از آنها كه اكنون در حال ساخت است، ايجاد نخواهد شد. براساس اين پيش بيني مقدار برق هسته اي توليد شده براساس كيلووات ساعت، تا سال 2020 افزايش مي يابد اما روند رشد آن كندتر از برق توليدي ديگر منابع است. در نتيجه سهم انرژي هسته اي در توليد برق دنيا از 16 درصد كنوني به 12 درصد در سال 2030 مي رسد.
پيش بيني سطح بالاي آژانس كه شامل پيشنهادات منطقي براي ساخت نيروگاه هاي جديد است، حاكي از توسعه انرژي هسته اي است. در اين پيش بيني، انرژي هسته اي در سال 2030، 70 درصد بيشتر از سال 2002 برق توليد مي كند، اما كل برق توليدي از همه منابع انرژي بسيار بيشتر از اين مقدار است.
اما با نگاهي به بررسي و تحليل بلندمدتي كه گروه بين المللي تغييرات جوي و آژانس بين المللي انرژي و چند نهاد ديگر انجام داده اند، مقايسه بهتري مي توان انجام داد.
اين تحليل هاي بلندمدت به جاي تعميم دادن اين احساس كه اوضاع طبيعي است، انرژي مورد نياز براي افزايش سطح استانداردهاي زندگي در كل دنيا را با توجه به جمعيت رو به رشد آن محاسبه مي كند. اين تحليل ها، خالي شدن منابع سوخت فسيلي را هم در نظر گرفته و بيشتر روي گزينه هاي مطلوب و قابل اتكاي اقتصادي در بلندمدت تأكيد مي كنند. با توجه به همه اين عوامل، تخمين متوسطي كه زده مي شود رشد 5/2 برابري انرژي هسته اي تا سال 2030 و سهم 27 درصدي آن در توليد برق است. براساس تخمين متوسطي كه در تحليل هاي بلندمدت به چشم مي خورد تا سال 2050 انرژي هسته اي، توليد كلي خود را چهار برابر مي كند. در پيش بيني هاي بلندمدت نقش بيشتري براي انرژي هسته اي درنظر گرفته مي شود تا پيش بيني هاي كوتاه مدت.
انرژي هسته اي، حركت به سوي شرق
انرژي هسته اي 16 درصد (نزديك به يك ششم) برق دنيا را توليد مي كند. 442 نيروگاه هسته اي در 30 كشور فعاليت مي كنند. اكثر اين نيروگاه هاي فعال در اروپاي غربي و آمريكاي شمالي واقع هستند اما اكثر نيروگاه هاي جديد در حال ساخت در آسيا هستند. نيروگاه هاي كنوني در سراسر دنيا فعال تر شده اند و ظرفيت توليد جديدي ايجاد كرده اند بدون آن كه به ساخت نيروگاه جديد نياز باشد.
آمريكا با 104 نيروگاه هسته اي، بيشترين تعداد نيروگاه فعال را دارد. ليتواني 80 درصد از برق خود را از انرژي هسته اي مي گيرد و واز اين نظر درصدر كشورهاي ديگر قرار دارد و فرانسه با 78 درصد در رديف دوم واقع است. تنها 39 درصد از 442 نيروگاه هسته اي دنيا در كشورهاي در حال توسعه واقع شده و به دليل كوچك بودن اندازه آنها نسبت به متوسط جهاني، تنها 6/5 درصد از ظرفيت انرژي هسته اي دنيا را تشكيل مي دهند. اما برزيل، چين و هند همگي برنامه هاي هسته اي دارند. از اين سه كشور كه 40 درصد جمعيت دنيا را در خود جاي داده اند، هندوچين به طور خاص در فكر توسعه چشمگير توان هسته اي خود هستند.
از 27 نيروگاه هسته اي كه در حال حاضر در حال ساخت است، 18 نيروگاه در آسيا واقع شده. 22 نيروگاه از 31 نيروگاهي كه به تازگي شروع به فعاليت كرده نيز در آسيا قرار دارد كه در اين ميان روسيه با 8 نيروگاه در حال ساخت، پيشرو است. چهار كشور اروپاي غربي يعني آلمان، بلژيك، هلند و سوئد اخيراً سياست هاي كاهش فعاليت هسته اي در پيش گرفته اند و چند كشور ديگر هم ممنوعيت هاي هسته اي به اجرا گذاشته اند. اما كشورهاي ديگر آشكارا ارزش انرژي هسته اي را به رسميت شناخته اند. مثلاً در ماه مه گذشته، رأي دهندگان سوئيسي در همه پرسي، كاهش فعاليت هسته اي را رد كردند. در فنلاند در سال 2005، كار ساخت يك نيروگاه جديد آغاز مي شود و فرانسه به زودي گام هايي براي جايگزيني نيروگاه هاي هسته اي از رده خارج و قديمي برخواهد داشت. در آمريكاي شمالي مجوز تمديد فعاليت 26 نيروگاه هسته اي به مدت 20 سال ديگر صادر شده است و 18 مجوز ديگر در دست بررسي است. از سال 1998 هفت نيروگاه هسته اي كه تعطيل شده بود احيا شده و سه نيروگاه هم در كانادا طي دو سال اخير دوباره فعال شده است.
تغييرات آب و هوايي و اقتصاد: دو عامل رشد
انرژي هسته اي و فرآيند توليد و مصرف آن هيچ گاز گلخانه اي توليد نمي كند. زنجيره كامل انرژي هسته اي، از برداشت اورانيوم تا توليد زباله هسته اي و همچنين ساخت تأسيسات راكتور هسته اي، فقط 2 تا 6 گرم كربن در هر كيلووات ساعت، توليد مي كند.
اين مقدار به اندازه توليد كربن انرژي باد يا خورشيد است. اگر 440 نيروگاه هسته اي سراسر دنيا تعطيل شود و منابع غيرهسته اي جاي آن را بگيرد، نتيجه اين خواهد شد كه سالانه 600 ميليون تن كربن به دنيا اضافه مي شود. اين دو برابر مقداري است كه طبق پيش بيني ها قرار است توسط پروتكل كيوتو در سال 2010 جلوي توليد آن گرفته شود.
بسياري از كشورهايي كه پيمان كيوتو را تصويب كرده اند در حال اجراي تدابير مالي براي تشويق به عدم توليد گازهاي گلخانه اي هستند. در آسيا، ژاپن و هند به طور آشكار انرژي هسته اي را به عنوان بخش حياتي استراتژي هاي كاهش گازهاي گلخانه اي خود به رسميت شناخته اند.
بعد از سال هاي 2008 تا 2012 كه دوره اول تعهد پيمان كيوتوست، برنامه هاي بلندپروازانه هسته اي در بعضي كشورهاي در حال توسعه همچون چين و هند براي كاهش گازهاي گلخانه اي در جهان، اهميت ويژه اي پيدا مي كنند. اگر اين روند ادامه يابد مقدار گازهاي گلخانه اي توليدي كشورهاي در حال توسعه از گارهاي توليدي كشورهاي توسعه يافته بعد از سال 2030 بيشتر خواهد شد. در سال 2003، هند تنها 3/3 درصد و چين 2/2 درصد برق خود را از انرژي هسته اي گرفته اند.
استفاده از انرژي هسته اي فوايد اقتصادي هم دارد. مقررات زدايي به بازارهاي برق كشورهاي عضو سازمان توسعه و همكاري هاي اقتصادي (OECD) هم رسيده است. اين روند به صورتي متضاد، هم سودمندي و ارزش نيروگاه هاي هسته اي كنوني را افزايش داده و هم سرمايه گذاري جديد هسته اي را كم جاذبه و كم طرفدار كرده است. هزينه هاي بالاي ساخت و ساز بسياري از نيروگاه هاي هسته اي كنوني، تصفيه شده است و هزينه فعاليت اين نيروگاه ها پايين تر از منابع جايگزين ديگر است. افزايش بهره وري به معناي سود بيشتر است و اين انگيزه موجب شده كه مديريت كارآمد تقويت شود. در سال 1990 نيروگاه هاي هسته اي به طور متوسط تنها در 71 درصد مواقع براي توليد برق در دسترس بودند و در بقيه مواقع براي حفظ سوخت خود تعطيل بودند. در سال 2003 متوسط دسترسي به نيروگاه هسته اي براي توليد برق به 84 درصد افزايش يافت. اين پيشرفت معادل ساخت نزديك به 34 نيروگاه هسته اي يك هزار مگاواتي جديد بدون تقريباً هيچ هزينه اي است.
بيشتر آمار و ارقام هزينه هايي كه در دسترس است به نيروگاه هاي آمريكا مربوط مي شود. در چند سال گذشته، هزينه فعاليت هسته اي آمريكا به طور متوسط كمتر از دو سنت در هر كيلووات ساعت بوده است. اين رقم براي نيروگاه هاي خوب هسته اي 40 درصد كمتر است. در آمريكا و كشورهاي ديگري كه آمار و ارقام و اطلاعات در آنها در دسترس است، انرژي هسته اي اكنون ارزان ترين راه توليد برق است. هزينه هاي پايين اين فرآيند، قيمت برق هسته اي را باثبات تر كرده و آسيب پذيري آن را نسبت به افت و خيز قيمت سوخت كاهش داده است.
دو برابر شدن قيمت سوخت هسته اي، هزينه برق را فقط 2 تا 4 درصد افزايش مي دهد. اما دو برابر شدن قيمت گاز طبيعي، هزينه برق را 60 تا 70 درصد بالا مي برد.
اما ساخت نيروگاه هاي جديد بسيار گران و پرهزينه است و سه برابر بيشتر از ساخت نيروگاه هاي سوخت فسيلي هزينه دارد. اين نيروگاه ها بزرگ هستند و ساخت آنها زمان بيشتري مي برد و ريسك مالي هم دارد. اين هزينه بالاي ساخت و ساز براي بازارهايي كه مقررات زدايي شده اند، زيان بيشتري به همراه دارد. زيرا در بازارهايي كه هنوز مقررات دارند بازگشت سرمايه تضمين شده تر است. در اروپاي غربي و آمريكاي شمالي به ويژه روند سرمايه گذاري هاي اخير از انرژي هسته اي به سمت گاز طبيعي تغيير پيدا كرده است. اما اگر روند صعودي قيمت گاز ادامه يابد، اين ضوعيت ممكن است دچار تغيير شود.
اين كه هزينه پايين و باثبات انرژي هسته اي بر هزينه هاي بالاي ساخت و ساز نيروگاه هاي هسته اي غلبه كند يا نه، به سرعت رشد تقاضا براي برق بستگي دارد. رشد انرژي هسته اي نيز به گزينه هايي كه يك كشور پيش رو دارد و همچنين به ميزان اهميتي بستگي دارد كه آن كشور براي عوامل مختلف قائل است، عواملي مانند گازهاي گلخانه اي كه در محاسبات اقتصادي كشورها هنوز وارد نشده اند.
با اين حال در اروپاي غربي و آمريكاي شمالي كه تقاضا براي برق به كندي رشد مي كند و گزينه هاي ديگري هم مانند برق گرمايي و ذغال سنگ و گاز طبيعي به اندازه كافي وجود دارد، ساخت و ساز جديدي از سال 1999 صورت نگرفته است.
تنها در فنلاند، برخي تحليل ها و محاسبات اقتصادي، ساخت و ساز يك نيروگاه هسته اي جديد را توجيه كرده است.
در ژاپن و كره جنوبي كه گزينه هاي ديگر بسيار محدود است، در سه سال گذشته كار ساخت چهار نيروگاه هسته اي جديد آغاز شده است و طرح ساخت سه نيروگاه ديگر هم در دست تهيه است. از آنجا كه اين كشورها در مقابل اخلال در روند واردات گاز طبيعي و نفت بسيار آسيب پذير هستند، دو ويژگي سوخت هسته اي، اين انرژي را به صورت خاصي جذاب كرده است. نخست اين كه سوخت هسته اي فشرده تر از زغال سنگ نفت يا گاز طبيعي است و مقدار زيادي سوخت هسته اي را مي توان در نيروگاه هاي برق انبار كرد. دوم اين كه ميزان تمركز جغرافيايي اورانيوم به اندازه منابع نفت و گاز نيست. اورانيوم را مي توان در 43 كشور دنيا كه در همه قاره ها پراكنده شده اند، يافت. در سال 2003، استراليا، كانادا و آمريكا 50 درصد معادن اورانيوم دنيا را در خود جاي داده بودند.
در چين و هند در 4 سال گذشته 9 نيروگاه هسته اي جديد شروع به كار كرده اند و كار ساخت 10 نيروگاه ديگر آغاز شده است. تقاضا براي برق در اين كشورها به سرعت رو به رشد است.
از سوي ديگر چند كشور در حال توسعه كه در حال حاضر نيروگاه هسته اي فعال ندارند، براي تهيه ابزار و اطلاعات مورد نياز اين كار به آژانس بين المللي انرژي هسته اي مراجعه كرده اند.
امنيت و زباله هسته اي
كشورهايي كه در پي كنار گذاشتن فعاليت هسته اي هستند يا ممنوعيت هسته اي دارند، دو موضوع امنيت و زباله هاي هسته اي را از نگراني هاي خود مي دانند. گروه هاي مخالف انرژي هسته اي اغلب براساس همين دو موضوع با اين گونه فعاليت ها ضديت مي كنند. چگونگي رويكرد به اين دو موضوع، آينده انرژي هسته اي را رقم مي زند.
اگرچه در سال هاي اخير پيشرفت چشمگيري در زمينه بهبود امنيت فعاليت تأسيسات هسته اي، صورت گرفته است اما هنوز چند موضوع نگران كننده وجود دارد.
در حالي كه گسترش تكنولوژي هسته اي در دنيا ادامه دارد و هر سال كشورهاي بيشتري به اين تكنولوژي دست مي يابند، اهميت چند موضوع در اين مسير غيرقابل چشم پوشي است. تضمين كيفيت، مديريت و تقسيم دانش، اعمال استانداردهاي پذيرفته شده بين المللي امنيت، توجه به نيازهاي امنيتي و حفاظتي و ارتقاي سطح همكاري ها از جمله اين موارد است.
آژانس بين المللي انرژي هسته اي به تلاش براي ايجاد يك توافق و اجماع بين المللي در اين زمينه ادامه مي دهد و براي رسيدن به اين هدف صدها هيأت كارشناسي براي بهبود وضعيت نيروگاه ها تشكيل داده است. هر كشوري كه برنامه هسته اي دارد از خدمات اين آژانس بهره مند مي شود؛ از جمله اين خدمات بازبيني هاي پادماني و ارزيابي هاي امنيتي است. در اين ميان تأكيد زيادي روي راكتورهاي «RBMK» (مدل راكتور چرنوبيل) صورت مي گيرد. 15 عدد از اين مدل راكتورها در روسيه و دو عدد در ليتواني، تنها نمونه هايي از اين راكتور هستند كه هنوز فعاليت مي كنند. راكتورهاي ليتواني قرار است در چند سال آينده تعطيل شوند. يكي از مهمترين بخش هاي تعهد جهاني به پادمان نيروگاه هاي هسته اي، كنوانسيون پادمان هسته اي است. كشورها پيش از هر نشستي گزارش هاي ملي خود را درباره همه تاسياست هسته اي شان و چگونگي عمل به تعهداتشان براساس اين كنوانسيون ارائه مي كنند.اين گزارش ها توسط ديگر كشورها مورد بررسي و تبادل نظر قرار مي گيرد.
سوخت مصرف شده اي كه از نيروگاه هسته اي خارج مي شود، راديو اكتيو بسيار بالايي دارد. مقدار اين سوخت اندك است و همه سوخت مصرف شده اي كه سالانه از همه 442 نيروگاه هسته اي دنيا توليد مي شود، به اندازه فضاي يك زمين فوتبال و به عمق 5/1 متر است. اما همين مقدار هم بايد با امنيت كامل نگهداري شود. در حال حاضر سوخت توليد شده نيروگاه ها در خود همان مكان نگهداري مي شود.
جوامعي علمي و فني معتقدند كه در درازمدت اين زابله ها را مي توان به صورتي امن در دل سنگ هاي سخت، نمك يا گل مدفون كرد. فنلاند، سوئد و آمريكا در اين زمينه به بيشترين پيشرفت ها دست پيدا كرده اند. دولت فنلاند و پارلمان اين كشور تصميم به ساخت مركزي براي سوخت هاي مصرف شده را به تصويب رسانده اند. كار ساخت اين مركز در سال 2011 شروع مي شود و تا سال 2020 ادامه مي يابد. در سال 2002، رئيس جمهور و كنگره آمريكا تصميم گرفتند مكاني را براي اين منظور در كوه يوكا در نوادا مشخص كنند و كار ساخت آن در سال 2010 آغاز مي شود. اما در بسياري از كشورهاي ديگر دنيا پيشرفتي در اين زمينه صورت نگرفته و اين موضوع مي تواند بر آينده انرژي هسته اي در دنيا تأثير بگذارد.
آژانس بين المللي انرژي هسته اي، كشورها را به چاره انديشي در اين مورد تشويق مي كند.
طرح هايي هم براي ساخت يك مركز بين المللي براي اين منظور ارائه شده و مورد استقبال قرار گرفته است.
نوآروي هسته اي
اكثر نيروگاه هاي جديد هسته اي در آينده نزديك مبتني بر طرح هاي جديد و تكامل يافته و البته با همان سيستم هاي قبلي خواهد بود. نمونه اين طرح هاي تكامل يافته، راكتور آبي تحت فشار اروپاست كه شركتي در فنلاند آن را به كار گرفته است.
20 كشور از اعضاي آژانس در حال حاضر مشغول تهيه و توليد راكتورهاي نو و طرح هاي جديد چرخه سوخت هستند. براي آن كه اين طرح هاي جديد به موفقيت برسند بايد مسائل مربوط به امنيت هسته اي، تكثير آن و وضعيت زباله هاي توليدي را مورد توجه قرار دهند. از سو يديگر بايد بتوانند برق را به قيمت رقابتي توليد كنند.
با توليد و توسعه موفق وسايل نقليه اي كه سوخت هيدروژني دارند، در آينده تقاضا براي انرژي هسته اي بسيار بيشتر مي شود. هيدروژن از طريق برق آبي توليد مي شود كه محصول اصلي نيروگاه هاي هسته اي، خورشيدي و بادي است. به اين ترتيب اين محصول انرژي لازم براي سوخت بخش حمل ونقل را كه اكنون 95 درصد آن نفت است، تأمين مي كند. اين سوخت گاز كربن هم توليد نمي كند.
تحقيقات گسترده اي در اين مورد در ژاپن، چين، آمريكا و اروپا در جريان است.
مقدار زياد منابع اورانيوم
ذخاير فعلي اورانيوم كه با تكنولوژي امروز در شرايط كنوني بازار قابل بهره برداري است به اندازه 50 تا 65 سال است. منابع اورانيوم در آينده، با تكنولوژي هاي بهره برداري كه در آينده ايجاد مي شود، حداقل دو برابر اين مقدار است. در صورت افزايش تقاضا، پيشرفت هاي تكنولوژيك مقدار بيشتري اورانيوم در اختيار جهان خواهد گذاشت.
سوخت مصرف شده راكتورها، بيش از 98 درصد انرژي اوليه خود را دارد. نزديك به يك سوم سوخت مصرف شده اكنون بازفرآوري مي شود تا انرژي باقي مانده آن اخذ شود.
با درنظر گرفتن همه اين عوامل مي توان گفت هيچ محدوديت منابع براي انرژي هسته اي در قرن 21 و در درازمدت وجود ندارد.
يكي از نتايج اجلاس جهاني توسعه پايدار در سال 2002 اين بود كه همه كشورها روي اين موضوع به اتفاق نظر رسيدند كه «انتخاب انرژي با خود كشورهاست». اما آنها درباره نقش انرژي هسته اي در توسعه پايدار به توافق نرسيدند. بعضي، اين دو موضوع را با يكديگر ناسازگار مي دانند. بعضي ديگر انرژي هسته اي را براي استراتژي هاي توسعه پايدار ضروري مي دانند.
حاميان انرژي هسته اي بر توسعه همه منابع انرژي براي رساندن برق به يك سوم جمعيت جهان كه دسترسي به برق ندارند، تأكيد مي كنند.
انرژي هسته اي، علاوه بر كاهش آلودگي هوا و حتي زمين، از نظر هزينه اي نيز از ديگر فناوري ها جلوتر است.
منبع: آژانس بين المللي انرژي هسته اي
