تجارت آب؛ تکرار متناوب بحران در خوزستان
پیشروی آب شور خلیج فارس معیشت ۲۲هزار و پانصد نخلدار استان خوزستان را با بحران جدی مواجه کرده است، بحرانی که سرمنشاء اصلی آن به سد سدسازی های افراطی وزارت نیرو در پرآب ترین استان کشور می رسد.
اینجا خوزستان، سرزمین رودهای پُرشمار و نخلستان های گرفتار در شوری و شرجی و گرماست. جغرافیایی که یک تاریخ با عظمت از تاب آوری چه در جنگ و چه بعد از آن در سینه دارد.
حالا خوره بی آبی به جان نخلستان‌های پُر آب ترین استان ایران افتاده و پنج رود زندگی بخش خوزستان (کارون و کرخه، جراحی، زهره و مارون) در مقابل نخل‌های قامت خمیده این استان، سرافکنده و شرمسارند.
بگونه ای که تب تشنگی و بی آبی، بستر نخلستان‌ها را تبدیل به شوره زاری فراخ کرده و صاحبان نخیلات را به سوگ نخلستان نشانده است.
باغداران خانه نشین شده‌اند و نخیلات پرثمرشان از نفس افتاده و بار و بری ندارد.
این نخلها تمام دارایی جنوب نشینان خوزستان بودند که حالا خشک و سرشان بی بر شده است، انگار که ایستاده مرده‌اند.
به گواه آمارها؛ از جمعیت شش میلیون نفری نخلستان‌های آبادان در دهه شصت، حالا تنها دو میلیون نفر نخل باقی مانده که این تعداد نیز بر اثر پیشروی آب شور خلیج فارس در حال نابودی است.
اجرای برنامه های نجات بخش برای جلوگیری از مرگ نخیلات خوزستان کارساز نبوده و آب شور همچنان جان نخلستان‌های این استان را می گیرد. این در حالیست که معاش جنوب نشینان وابسته به نخل است و همین موضوع نان مردم را آجر کرده است.
پیامدهای ناشی از تهدیدهای اقلیمی و برخی سدسازی‌ها، منجر به شوری رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی خوزستان شده است، تا جایی که شوری آب در برخی مناطق به دو برابر آب خلیج‌فارس هم رسیده است.
آنگونه که اعلام شده؛ سه هزار و ۷۰۰ هکتار از جغرافیای خرمشهر زیر پوشش نخلستانهاست، در حالیکه در زمان جنگ تحمیلی فقط یک میلیون و پانصد هزار نفر نخل بارور در این شهر وجود داشت.
انتشار تصاویر نگران کننده از مرگ نخلستان‌های خوزستان بر اثر پیشروی آب شور در ۳۵ هزار هکتار از نخلستان‌های دو‌شهر جنوبی خوزستان یعنی آبادان و خرمشهر، ناقوس نابودی این درخت با برکت را به صدا در آورده است.
از زوال نخلها که بگذریم، پیشروی بحران آب شور از خلیج فارس به سمت نخلستان های این خطه از جنوب غرب کشور، نه تنها حیات نخل ها را نشانه گرفته، بلکه کشاورزی این استان که در مجاورت منطقه آزاد اروند است، نیز طعمه بعدی این بحران زیست محیطی است.
تکرار متناوب بحران در خوزستان با سد سازی های افراطی
تکرار متناوب بحران شوری آب در خوزستان، ریشه در سیاست های غلط در حکمرانی منابع آب نظیر سد سازی های افراطی دارد. شور شدن رودخانه های حیاتی اروند و بهمنشیر در اواخر دهه ۷۰، بحران آب را در استان خوزستان به صدا در آورد. بحرانی که منجر به کاهش دبی آب به دلیل ساخت سد در بالادست اتفاق افتاد و پس از آن انتقال و برداشت آب برای طرح‌های متعدد نیشکر، از جمله طرح‌های فارابی، میرزاکوچک‌خان، دعبل و امیرکبیر بود.
همه این عوامل دست به دست هم داد تا مسیر پیشروی آب دریا به‌سمت اروند و بهمنشیر هموار شده و نخلستان‌ها را از ریشه بسوزاند.
در همین رابطه «محمد درویش» فعال محیط زیست کشور به «ایلنا» می‌گوید: مهمترین مساله نخلستان‌های خوزستان سد سازی های افراطی در بالادست این استان است که منجر به زوال نخلستان‌ها شده است.
وی یادآور می شود: نخلستان‌های خوزستان زمانی از مد خلیج فارس مشروب می شدند چرا که در زمان مد، آب شیرین و با کیفیت از رودهای کارون و بهمنشیر وارد نخلستان‌ها می شد و به این طریق آبیاری می شدند، اما در حال حاضر از آن آب شیرین و با کیفیت در کارون، دِز و بهمنشیر خبری نیست و فاضلاب زیادی وارد این رودها می شود.
این پژوهشگر حوزه آب و خاک کشور می افزاید: افزایش بارگزاری ها در بالادست و حتی در داخل خوزستان، احداث سدهای زیاد و اجرای پرشمار طرح های انتقال آب، عوامل اصلی نابودی نخلستان‌های خوزستان است.
درویش، از دیگر دلایل نابودی نخلستان‌های خوزستان را پدیده تغییر اقلیم این استان می داند که منجر به کاهش میانگین ریزش های آسمانی در خوزستان و باعث افزایش دما شده است.
به عقیده این فعال محیط زیست، پتروشیمی خوزستان که بخش بزرگی از آب کارون را گرفته، هم باعث شده تا در کنار دیگر عوامل، آب باکیفیتی در خوزستان وجود نداشته باشد.
او تاکید می کند: حالا دبی کارون در مقطع اهواز از ۱۴۰ متر مکعب در ثانیه کمتر شده و منابع آبی این رود به شدت کاهش پیدا کرده است، پس طبیعی است که در زمان مد، آب شور خلیج فارس سوار بر نخلستان‌ها شود.
او با ابراز تأسف از روند موجود، اظهار می کند: متاسفانه چند میلیون نفر نخل در شادگان، اروندکنار و در اطراف بهمنشیر از دست داده ایم و این روند نگران کننده، همچنان ادامه دارد.
نابودی یک میلیون نفر نخل در شادگان
شوربختانه، تراژدی غمبار نابودی نخلستان‌ها در شادگان نیز ادامه دارد، بطوریکه بیش از یک میلیون نفر نخل در این شهرستان از بین رفته و در حال حاضر تعداد نخیلات شادگان به کمتر از ۳ میلیون نفر رسیده است.
در همین پیوند، محمد ناصری نماینده خوزستان در شورای عالی استان‌ها به «ایلنا» می گوید: بی آبی جنوب خوزستان، تلف شدن نخیلات و پیشروی آب خلیج فارس به سمت رودخانه بهمنشیر و کارون موضوعی جدی است که باید پیگیری اساسی شود.
وی با تاکید بر اینکه رزق اغلب مردم جنوب استان خوزستان از رودخانه و نخلستانهاست، اظهار می کند: ۲۵ درصد نخیلات شادگان و در حدود دو سوم نخیلات آبادان در چند سال گذشته از بین رفته است.
ناصری، بر لزوم پیگیری جدی این بحران زیستی و معیشتی خوزستان تاکید می کند و می افزاید: باید همه مدیران کشور، خصوصاً وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی هرچه سریعتر به این مسأله ورود کنند تا بیش از این معیشت مردم خوزستان به خطر نیفتد.
ناصری با اشاره به اینکه خوزستان یک استان استراتژیک در یک منطقه حساس است، یادآور می شود: مردم این استان ولایت مدار، نجیب و شریفند که امرار معاش شان از آب و کشاورزیست و یقیناً باید اقدامات منطقی که در سالیان گذشته انجام نشده را در این استان عملیاتی کنند.
نماینده استان خوزستان در شورای عالی استان‌ها، عنوان می کند: مردم این استان به خوبی شرایط کشور را درک می کنند، از همین رو در انتظار اتخاذ تصمیمات دولت برای حل بحران زیستی و زوال نخیلات خود هستند.
او می گوید: اگر کشاورزی جنوب خوزستان آسیب ببیند، قطعاً شاهد بیکاری و افزایش بیش از پیش پدیده ریزگرد و گرد و غبار خواهیم بود.
سد سازی های افراطی، رهاوردی جز ویرانی سرزمین ندارد
در مقایسه‌ای نسبت به مجموع هزینه های انجام شده توسط مجموعه وزارت نیرو و سازمان آب از محل بیت المال جهت احداث سدهای متعدد در مسیر جریان‌های آبی رودخانه اروند و کارون و کانال های انتقال آب به انضمام توسعه ایجاد شده در بالادست، نسبت به تخریب ایجاد شده در پی آب رودخانه های بهمنشیر و اروند رود با از بین رفتن نخلستان های بخش جنوب غربی در شهرستان‌های این حوضه آبی، بیکاری، ٱفت کیفی و کمی آب و خاک، ایجاد کانون چشمه ریزگرد و .... به وضوح مشخص است.
اینها را سیروس زارع دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان می گوید که معتقد است؛ فعالیت های سد سازی افراطی، ره آوردی جز ویرانی سرزمین و سرمایه های ملی نداشته است.
وی تصریح می کند: تا زمانی که متولیان، خطای فاحش دستکاری طبیعت سرزمین و قطع جریان‌های آبی پایدار را نپذیرند و در راستای رفع چالش‌های ایجادی به خارج کردن سدهای مخرب از چرخه هیدرولوژی آب اقدام نکنند و آب در مسیر کارکردهای اجتماعی محور خود قرار نگیرد روز به روز شاهد فجایع دردناک بیشتری در خوزستان خواهیم بود.
این کنشگر محیط زیست اظهار می کند: باید سدهایی که گلوی منابع آبی را تا حد مرگ حوضه های زیر دست فشرده اند، از مسیرها برداشته شود تا شاید راه نجاتی گشوده شود.
زارع تاکید می کند: راهکاری که در آینده بالاجبار باید به آن تن بدهیم، احیاء مسیرهای طبیعی جریان‌های آبی در تمام نقاط این سرزمین است، مدیریت آب واژه ای بیگانه در چهار چوب وظیفه ذاتی سازمان‌های متولی آب است و می بینیم که عملاً تجارت آب به بر باد رفتن خاک در خوزستان و سایر مناطق کشور انجامیده است.
خوزستان ۴۱ هزار هکتار نخیلات دارد
در همین رابطه، مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان نیز به «ایلنا» می گوید: استان خوزستان دارای ۴۱ هزار هکتار نخیلات می باشد که ۳۶هزار هکتار بارور و ۵ هزار هکتار نخیلات جوان می باشند.
محمد حسنی نسب، اعلام می کند: سالیانه ۳۷۰ هزارتن محصول خرما از نخیلات استان خوزستان برداشت می شود.
وی آماری از درصد خسارت شوری آب به نخلستان‌های خوزستان در دست ندارد و در همین رابطه می افزاید: ارزیابی خسارت وارده به نخیلات شهرهای جنوبی استان در حال انجام و تاکنون نهایی نشده است.
آماری از خسارت وارده به نخلستان‌های خوزستان در دست نیست
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان با ذکر این نکته که گروههای ارزیابی بیمه محصولات کشاورزی در حال ارزیابی اولیه خسارت هستند، اظهار می کند: تاکنون گزارشی از خسارت وارده به نخیلات یا سایر محصولات ارائه نشده است.
حسنی نسب، دلایل اصلی زوال نخلستان‌های خوزستان را کاهش آورد آب رودخانه ها و تامین نشدن نیاز آبی نخیلات انتهای حوضه های آبریز، می داند و معتقد است که راهکار نجات نخیلات، تامین حق آبه کامل و قانونی آنها به هر طریق ممکن می باشد.
او تاکید می کند: استان خوزستان بعنوان یکی از مراکز مهم ذخائر ژنتیکی خرما دارای بیش از ۷۵ رقم خرما می باشد که مهمترین آنها استعمران، برحی، بریم، عویدی، دیری، کبکاب، زاهدی، گنطار، فرسی، عویمری، خضراوی و سایر ارقام بازارپسند می باشند.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان یادآور می شود که خرمای صادراتی استان خوزستان به کشورهای مختلف دنیا نظیر حوضه روسیه، هند، چین، ژاپن، کاناد و چندین کشور دیگر صادر می شود.
خوزستان ۲۲هزار و پانصد نفر بهره بردار نخیلات دارد
حسنی نسب عنوان می کند: استان خوزستان با ۲۲۵۰۰ نفر بهره بردار در رسته نخلداری و ۲۰ شهرستان استان دارای سطح زیرکشت نخیلات خوزستان، رتبه دوم سطح و تولید خرمای کشور را دارد.
