در میان این صداها، هنرمندان با وزن شهرت خود از طریق شبکههای اجتماعی، سینما، مستند و جشنوارههای بینالمللی، تبدیل به ابزاری برای انعکاس واقعیت و جلب همدلی مردم جهان شدهاند. این کنشها، چه در حمایت مستقیم از مردم غزه و چه در روایت تاریخ و فرهنگ فلسطین، نشان میدهد هنر و رسانه قادرند سکوت جهانی را بشکنند و اعتراض انسانی و جمعی را به رخ دنیا بکشند؛ صدایی که فراتر از یک پست یا تصویر، حقیقت را به جهانیان منتقل میکند و ایستادن در برابر ظلم را به یک وظیفه انسانی بدل میسازد.
هنرمندان در میدان
مدونا، خواننده و ترانهسرای آمریکایی در پستی اینستاگرامی خطاب به پاپ فرانسیس، خواستار سفر او به غزه و رسیدگی به جنایات انسانی در این منطقه شد. او نوشت: «نور خود را نزد کودکان بیاور، پیش از آنکه دیر شود. بهعنوان یک مادر، نمیتوانم تماشای رنج آنها را تحمل کنم. کودکان جهان به همه ما تعلق دارند. شما تنها کسی هستید که نمیتوان از ورودتان جلوگیری کرد.» در ادامه این صداها، کریستین میلیوتی و ریچل برازناهان نیز به صف هنرمندان حامی فلسطین پیوستند. میلیوتی، بازیگر سریال «پنگوئن»، در صفحه اینستاگرام خود ویدئویی درباره بحران انسانی در غزه منتشر کرد و مخاطبانش را به حضور در یک تجمع اعتراضی دعوت نمود. در همین حال، برازناهان- که اخیراً نقش «لوئیس لین» را در فیلم «سوپرمن» ایفا کرده- با بازنشر پیامی از مدیر اجرایی یونیسف، توجه دنبالکنندگانش را به مسئله سوءتغذیه کودکان غزه جلب کرد. از سوی دیگر، برخی ستارههای تلویزیونی همچون نیکلای کاستر والدو و، اما دارسی- بازیگران شناختهشده مجموعههای «بازی تاجوتخت» و «خاندان اژدها» - با انتشار پیامهایی در شبکههای اجتماعی از مردم فلسطین حمایت کردند.
کاستر والدو با بازنشر مطالبی از سازمان «کودکان را نجات دهید»، بر بحران گرسنگی در غزه تأکید کرد. دارسی نیز در پستی خواستار توقف فروش سلاح از سوی دولت بریتانیا به اسرائیل شد. پیشازاین، بازیگرانی، چون لئام کانینگهام و میزی ویلئامز نیز مواضع مشابهی اتخاذ کرده بودند. روآن اتکینسون، کمدین مشهور بریتانیایی و بازیگر نقش بهیادماندنی «مِستر بین»، در پیامی تأکید کرد: «بهعنوان یک انسان و هنرمندی که با داستانهای مردم زندگی کردهام، نمیتوانم ساکت بمانم، درحالیکه دو میلیون نفر به نام انسانیتی دروغین از ابتداییترین نیازهای زندگی محروم هستند. همه ما باید صدایمان را بلند کنیم؛ مرگ کافی است.»
دواین جانسون، بازیگر پرطرفدار هالیوود نیز در واکنشی گفت: «من شرارتهای زیادی را در فیلمنامههای هالیوود دیدهام، اما هیچکدام با آنچه اسرائیل در غزه انجام میدهد قابلمقایسه نیست.» مایکل کین، بازیگر سرشناس بریتانیایی، در چند پیام توییتری حمایت خود را از کودکان فلسطینی اعلام کرد: «به کودکان غزه غذا بدهید. هیچ کودکی نباید گرسنه باشد. نمیتوانم به کودکان غزه که برای غذا التماس میکنند نگاه کنم.» او حتی از باب گلداف، فعال سیاسی شناختهشده، خواست برای رساندن کمکهای غذایی به غزه وارد عمل شود. خاویر باردم، بازیگر برنده اسکار اسپانیایی نیز در پستی اینستاگرامی نوشت: «اسرائیل میکشد، آمریکا تأمین مالی و اروپا حمایت میکند. تنها ما مردم نجیب باقی ماندهایم برای محکومکردن این نسلکشی! سکوت نکنید؛ در غیر این صورت شریک جرم خواهید بود.»
در کنار همه اینها، ونسا ردگریو، بازیگر نامدار بریتانیایی نشان داد اعتراض فقط محدود به فضای مجازی نیست. او در ۸۸ سالگی در تجمع حامیان غزه شرکت کرد؛ همان بازیگری که سالها پیش در مراسم اسکار ۱۹۷۸، اعمال صهیونیستها را آشکارا محکوم کرده بود. در میان موج واکنشهای جهانی، حتی برخی هنرمندان و نویسندگان اسرائیلی نیز سکوت را شکستند و در برابر آنچه در غزه میگذرد لب به اعتراض گشودند؛ صداهایی که شاید شنیدنشان برای دولت تلآویو از هر انتقاد خارجی سنگینتر باشد. صدایی از درون اسرائیل که نتانیاهو نمیخواهد بشنود.
نام ناتالی پورتمن، بازیگر اسرائیلیالاصل هالیوود نیز در میان این صداها دیده میشود. او با انتشار پیامهایی در حساب اینستاگرام خود، ضمن حمایت از مردم فلسطین، خواستار ارسال کمکهای بشردوستانه به غزه شد و از دنبالکنندگانش درخواست کرد در این مسیر کمک مالی کنند.
پورتمن که سابقه انتقاد از سیاستهای اسرائیل را در کارنامه دارد، در سال ۲۰۱۸ نیز در اعتراض به وقایع غزه از سفر به اسرائیل برای دریافت جایزه «جنسیس» خودداری کرده بود. اتگار کرت، نویسنده سرشناس اسرائیلی در یادداشتی آشکارا از سیاستهای بنیامین نتانیاهو انتقاد کرد و خواستار توقف فوری جنگ شد. او تأکید کرد پایاندادن به عملیات نظامی نهتنها میتواند به توقف «کشتار و گرسنگی روزانه مردم غزه» منجر شود، بلکه زمینه بازگشت گروگانهای اسرائیلی را فراهم خواهد کرد. کرت دولت نتانیاهو را متهم ساخت که با طولانی کردن جنگ، اسرائیل را به سمت ارتکاب «جنایات جنگی» سوق میدهد؛ درحالیکه اکثریت جامعه اسرائیل و افکار عمومی جهان خواهان برقراری آتشبس دائمی هستند.
در همین راستا، دیوید گروسمن، نویسنده برجسته و برنده جوایز متعدد ادبی، در مصاحبهای صریح اقدامات ارتش اسرائیل در غزه را «نسلکشی» نامید. او اعتراف کرد که پس از سالها خودداری از استفاده این واژه، اکنون با دیدن تصاویر و گزارشها دیگر نمیتواند از آن چشم بپوشد. گروسمن در سخنانش افزود: «اشغال، ما اسرائیلیها را فاسد کرده است» و تأکید کرد اسرائیل به «توهم قدرت مطلق» گرفتار آمده؛ توهمی که نهتنها فلسطینیان، بلکه آینده خود اسرائیل را نیز به خطر انداخته است.
وقتی هنر، زبان اعتراض میشود
در روزهایی که اخبار غزه در صدر رسانههای جهان قرار دارد، بسیاری از هنرمندان خارجی تصمیم گرفتهاند هنرشان را به میدان بیاورند و آثار خود را بهطور رایگان در اختیار عموم گذاشتهاند. این حرکت، فرصتی برای میلیونها نفر در سراسر جهان ایجاد کرد تا از طریق سینما و مستند، واقعیتهای زندگی و مقاومت فلسطینیان را بهتر لمس کنند. یکی از آثار شاخص در این مجموعه، مستند «تلالزعتر؛ رازهای نبرد» است.
این فیلم سراغ یکی از تلخترین فصلهای تاریخ فلسطین میرود؛ محاصره و کشتار ساکنان اردوگاه تلالزعتر در لبنان. روایت دقیق و تکاندهنده این مستند باعث میشود تماشاگر با عمق رنج و ایستادگی مردمی آشنا شود که صدایشان سالها سانسور شد. مستند «در چنگال مقاومت» نیز با تمرکز بر شکلگیری جریانهای مقاومت فلسطینی، به این پرسش پاسخ میدهد که چگونه مردم تحت اشغال توانستند هویت و اراده جمعی خود را حفظ کنند. تماشای این فیلم، مخاطب را از نگاه کلیشهای و سطحی به فلسطین دور میکند و تصویر پیچیدهتر و انسانیتری ارائه میدهد.
در کنار اینها، مستند شاعرانه «تابها» بهجای میدان جنگ، کودکان فلسطینی را نشان میدهد؛ کودکانی که در میان ویرانی، همچنان به بازی و رؤیا ادامه میدهند. این تضاد میان معصومیت و خشونت، اثر را به تجربهای عاطفی و فراموشنشدنی بدل کرده است. چهرههای فرهنگی فلسطین نیز در این مجموعه جایگاهی ویژه دارند. مستند «ناجی العلی؛ هنرمندی با چشمانداز» داستان زندگی کاریکاتوریست برجستهای را روایت میکند که با خلق شخصیت «حنظله» به نماد مقاومت بدل شد. این اثر نه فقط زندگی یک هنرمند، بلکه تاریخچهای از مبارزه فلسطین در قاب هنر است. مستند «بابالعلیا» و «در جستوجوی فلسطین» نیز هر کدام از زاویهای متفاوت به شهر قدس و سرزمین فلسطین میپردازند؛ اولی نگاهی تاریخی و معماری به قلب قدیمی قدس دارد و دومی روایتی گستردهتر از هویت و سرگذشت این سرزمین ارائه میدهد.
در میان آثار داستانی، فیلم بلند «نمک این دریا» جایگاه ویژهای دارد. این فیلم ماجرای زنی فلسطینیتبار از بروکلین را دنبال میکند که برای اولینبار به سرزمین اجدادیاش بازمیگردد. او در این سفر نهتنها با گذشته خانوادگیاش، بلکه با واقعیت تلخ اشغال و محدودیتهای روزمره مواجه میشود. فیلم توانسته است به زبان سینما، تجربهای شخصی را به روایتی جهانی پیوند بزند.
از سوی دیگر، مستند «بگو، پرنده» با رجوع به قصهها و افسانههای شفاهی فلسطین، تلاشی برای حفظ میراثفرهنگی و هویت جمعی است؛ گویی در دل ویرانیها، داستانها همچنان زنده ماندهاند.
دو اثر سریالی نیز در این میان چشمگیرند. سریال مستند «خروج فلسطینیان»، روایتی دقیق از آوارگی گسترده در سال ۱۹۴۸ و پیامدهای آن است؛ موضوعی که هنوز هم بر سیاست و زندگی میلیونها نفر سایه انداخته. در کنار آن، سریال «من اورشلیم هستم» قدس را نه صرفاً بهعنوان یک شهر تاریخی، بلکه بهعنوان بخشی جداییناپذیر از هویت فلسطینی معرفی میکند.
در مجموع، این آثار نشان میدهند که هنر میتواند چیزی فراتر از سرگرمی باشد؛ ابزاری برای روایت حقیقت و شکستن سکوت. تصمیم فیلمسازان برای رایگان کردن این آثار در بحبوحه جنگ غزه، تنها یک اقدام فرهنگی نیست، بلکه نوعی اعتراض هنری و دعوت جهانیان به دیدن واقعیتی است که سالها پنهان نگه داشته شده.
کنشگری علیه جنگ غزه فقط در شبکههای اجتماعی یا میان چهرههای هنری فردی متوقف نشد؛ جشنوارههای بینالمللی سینما نیز به این صدا پیوستند. هفتادوهشتمین دوره جشنواره فیلم لوکارنو در سوئیس، با نمایش مستند «با حسن در غزه» ساخته کمال الجعفری، فیلمساز فلسطینی آغاز شد. این اثر که بر پایه تصاویری از سال ۲۰۰۱ ساخته شده، در بخش مسابقه بینالمللی جشنواره بهعنوان فیلم افتتاحیه بهنمایش درآمد؛ انتخابی که خود به یک بیانیه هنری علیه جنگ بدل شد. در مراسم افتتاحیه، جونا ناتزارو دبیر هنری جشنواره در سخنانی صریح وضعیت غزه را محکوم کرد و آن را «تراژدی انسانی وحشتناک» و منجر به «کشتار مردم فلسطین» خواند. بدینترتیب لوکارنو نهفقط یک جشنواره سینمایی بود، بلکه به سکویی برای اعتراض جهانی علیه خشونت اسرائیل تبدیل شد. موج دیگری از اعتراض، اینبار در عرصه توزیع جهانی فیلم شکل گرفت. گروهی از فیلمسازان سرشناس به رهبری آکی کوریسماکی و رادو ژوده با انتشار نامهای علیه پلتفرم استریم فیلم MUBI، همکاری این سرویس با سرمایهگذاران حامی صنایع نظامی اسرائیل را افشا کردند. بهدنبال این حرکت، دهها کارگردان دیگر- از جمله فیلمسازان اسرائیلی آری فولمن و ناداو لاپید- به این اعتراض پیوستند و تعداد امضاکنندگان به ۶۳ نفر رسید.
در این نامه به سرمایهگذاری شرکت «سکویا» در کمپانی فناوری دفاعی «کِلا» اشاره شده بود؛ شرکتی که توسط کهنهسربازان واحدهای اطلاعاتی اسرائیل تأسیس شده است. امضاکنندگان معتقدند چنین ارتباط مالی، رشد MUBI را به «کسب سود از نسلکشی در غزه» پیوند میزند. آنها از این پلتفرم خواستهاند ضمن محکومکردن سکویا، نماینده آن را از هیئتمدیره کنار بگذارد و سیاست اخلاقی روشنی برای سرمایهگذاریهای آتی تدوین کند. فشارها بهسرعت اثر گذاشت؛ چندین شریک تجاری و جشنواره سینمایی از جمله جشنواره فیلم والدیویا در شیلی همکاری خود را با MUBI قطع کردند. هرچند این سرویس در بیانیهای اعلام کرد دیدگاههای سرمایهگذاران فردی الزاماً بازتاب سیاست رسمی شرکت نیست، اما تاکنون از پاسخ مستقیم به این اعتراضها خودداری کرده است.