خودكفايی در توليد بنزين؛ چگونه و چه زمان؟

آفتاب - فروزان آصف نخعی: همزمان با انتشار جزئیات طرح کنگره آمریکا برای تحریم بنزین ایران از سوی خبرگزاری رویترز، در تارخ 13 اردیبهشت 1388 اعلام شد که مسئولان وزارت نفت طرح افزایش تولید بنزین طی 48 ساعت را بررسی می‌کنند. از نظر محمود احمدی‌نژاد این زمان یک هفته بوده ولی معاون وزیر نفت، ضیغمی، زمان مورد نیاز برای خودکفایی در تولید بنزین را دو سال اعلام کرد.

بر اساس طرح 48 ساعته در خودکفایی بنزین قرار بود تولید بنزین کشورمان از رقم 45 میلیون لیتر فعلی به بیش از 65 میلیون لیتر افزایش یابد. هدف از اجرای این طرح تامین تمام نیاز کشور به بنزین در "شرایط خاص" اعلام شد.

در عین حال محمود احمدی نژاد در تاریخ 1389/04/08 می گوید: تحریم بنزین اثری نخواهد داشت و در صورت لزوم ظرف یک هفته در تولید بنزین خودکفا می شویم. احمدی‌نژاد هفته پیش در گفت‌و‌گوی خود با خبرنگاران رسانه‌ها تاکید کرد: در صورت نیاز ظرف مدت یک هفته می‌توانیم تولید بنزین خود را 20 میلیون لیتر افزایش داده و در این زمینه خودکفا شویم.

وی در ادامه گفته که اگر مردم ایران تصمیم بگیرند، می‌توانند مصرف بنزین را بدون آسیب رساندن به رشد اقتصادی خود تا نصف کاهش دهند. با این همه علیرضا ضیغمی، معاون وزیر نفت زمان مورد نیاز برای خودکفایی بنزین را دو سال اعلام کرده ‌بود.

طبق پیش‌بینی به‌عمل آمده در طرح مقامات ایرانی، از طریق تبدیل ظرفیت تولید گازوئیل و نفت سفید به تولید بنزین همچنین تبدیل اتانول و متانول که مشتقات محصولات پتروشیمی است به بنزین، امکان افزایش تولید بنزین از 45 میلیون لیتر فعلی به بیش از 65 میلیون لیتر فراهم می‌شود که البته به گفته مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت پالایش و پخش اگرچه امکان افزایش تولید بنزین وجود دارد اما ممکن است در تولیدات جدید کیفیت تا حدودی افت کند.

همچنین به عقیده برخی کارشناسان نفتی از آن‌جا که هزینه تولید بنزین در پالایشگاه‌های ایران بالاست و علاوه بر هزینه هر بشکه نفت خام، برای هر لیتر تولید بنزین باید 45 تا 50 تومان هزینه تولید پالایشگاهی در نظر بگیریم و به ازای تولید هر لیتر بنزین در شرایط هر بشکه نفت خام 60 دلار 400 تومان هزینه تولید برآورد می‌شود، در نتیجه از نظر اقتصادی برخی کارشناسان طرح‌های افزایش تولید بنزین در شرایط فعلی پالایشگاه‌های قدیمی را مقرون به صرفه ارزیابی نمی‌کنند زیرا در شرایط عادی، واردات بنزین با کیفیت بهتر و قیمت پایین تر قابل توجیه است، اما "شرایط خاص" الزامات متفاوتی دارد.

در این میان هرچند میرکاظمی وزیر نفت در مراسم افتتاح دو پروژه در عسلویه از آماده باش برای تولید بیش از 15 میلیون لیتر بنزین در واحدهای پتروشیمی خبر داده،اما نباید فراموش کرد که تولید بنزین به هزار اما و اگر دیگر وابسته است که در صورت عدم تحقق این اما و اگرها نمی‌توان در درازمدت به تولید بنزین در ایران امیدوار بود.

یکی از این اما و اگرها وابسته به این است که در منطقه جنگی درنگیرد. این بدان معنی است که در صورت هر نوع درگیری این پالایشگاه‌ها خواهند بود که در معرض حمله نظامی قرار خواهند گرفت. ایران در چنین شرایطی تا چه اندازه توان اداره کشور را خواهد داشت؟ به عبارت دیگر ایران تا چه اندازه می‌تواند برای رفت و آمد حساسترین وسایل نقلیه موتوری خود سوخت ذخیره سازی کند؟ این ذخیره سازی سوخت برای چه مدتی است؟ بنابراین استقلال کشور در تولید بنزین در شرایطی واجد ارزش است که ابزار نابودکننده یعنی موتور جنگ روشن نشود.

تجربه غرب در جنگ داخلی یوگسلاوی سابق نشان می‌دهد پس از آن که ناتو از قدرت لازم برای برخورد با صرب‌ها ناتوان شد،‌ امور جنگ را به امریکایی‌ها سپردند. در مرحله نخست امریکا به مخازن سوخت صرب‌ها حمله کرد. یگان‌های موتوریزه‌ صرب قادر نبود بدون سوخت تحرک لازم را در جبهه‌های جنگ داشته باشند. ارتش صرب زمین‌گیر و ظرف یک هفته تسلیم شد.

ولی اگر خودکفایی در تولید سوخت داخل را برای استفاده در شرایط خاص ندانیم، باید گفت که اصل خودکفایی یک امر ارزشمند است و در صورت دستیابی به خودکفایی باید به سرعت به سمت بهینه سازی کیفیت سوخت تولید شده و بررسی روش‌های تولید سوخت ارزان برای کسب بازارهای منطقه حرکت شود.

در این میان کارشناسان معتقدند با افزودن 10 درصدی اتانول به بنزین، ایران با کاهش 7 میلیون لیتری واردات این محصول مواجه خواهد شد. باید در نظر داشت که تولید نفت که برای تولید بنزین امری حیاتی است، ‌با مشکلات جدی مواجه است. عدم سرمایه‌گذاری بر روی چاه‌های نفت و عدم تولید صیانتی منجر به آن شده که تنها طی 10 سال سرمایه‌گذاری 150 میلیارد دلاری بر روی چاه‌های نفت کشورمان الزام آور شده است.

این در شرایطی است که درآمد نفت ایران کاهش یافته و درصورتی که قیمت هر بشکه نفت در سطح کنونی باقی بماند و ایران نیز بتواند از دام تحریم‌ها برهد و نفت خود را به فروش برساند، با فرض این که درآمد نفت را طی سه سال تنها صرف تعمیر حلقه‌های چاه نفت برای تولید صیانتی بکند، بعد از سه سال سرمایه‌گذاری مذکور به ثمر نشسته و سطح 6 ماه قبل تولید نفت یعنی 4 میلیون و 200 هزار بشکه در روز حفظ خواهد شد.

روزنامه بریتانیایی فاینانشیال‌تایمز در گزارشی نوشته است تولید نفت ایران در اثر تحریم‌های اقتصادی و عدم سرمایه‌گذاری در صنایع نفت ‌و گاز دست‌کم 300 تا 400 هزار بشکه نفت در روز کاهش یافته ‌‌است. در آغاز کار دولت نهم در ایران، تولید نفت 4/2 میلیون بشکه در روز بوده که در حال حاضر این میزان به 8 / 3 یا 9 / 3 میلیون بشکه در روز کاهش یافته ‌است.

مسعود میرکاظمی، وزیر نفت، در پاسخ به نمایندگان مجلس ایران گفته است که دولت ایران باید سالانه 25 میلیارد دلار در صنعت نفت‌و گاز خود سرمایه‌گذاری کرده، در غیر این صورت خود به وارد کننده نفت تبدیل خواهد شد. شرکت‌های نفتی غربی نظیر رویال داچ‌شل و توتال از توسعه بیشتر صنعت نفت ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا صرفنظر کرده‌اند.

علاوه‌بر این مسایل ایران با یک مشکل بزرگ دیگر نیز مواجه است و آن هم تحریم نانوشته خرید نفت ایران. با این که خرید نفت ایران در قطعنامه‌های سازمان ملل در رده تحریم قرارنگرفته،‌ ولی برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که یک تحریم نانوشته عملا باعث شده نفت ایران به مقادیر بسیار زیادی بر روی دریاهای آزاد سرگردان و بدون خریدار بماند.

عدم درآمد لازم برای تولید بهینه‌تر، خود مانعی است برای تولید بنزین داخلی. از این رو تحریم‌ها قادر است قیمت تمام شده تولیدات داخلی بنزین را با توجه به هزینه سنگین دریافت لوازم یدکی پالایشگاه‌ها در بازارآزاد، دو چندان ساخته و مسیر استقلال در حوزه تولید بنزین را با دشواری روزافزون مواجه سازد.