تشدید پدیده خانه به دوشی در تهران

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران گفت: پدیده بافت‌های فرسوده شهری بیش از آنکه یک موضوع کالبدی یا فیزیکی باشد، موضوعی اجتماعی و فرهنگی است، در فرایند نوسازی این بافت‌ها توجه به‌وجوه و ساختار‌های اجتماعی ضروریست و شیوه انجام کار باید به‌گونه‌ای باشد که از بهم ریختی روابط همسایگی و بافت فرهنگی و اجتماعی محلات و نیز نهادها و تشکل‌های مردمی ممانعت به‌عمل آید و از تشدید پدیده خانه به دوشی جلوگیری شود. 

احمد مسجدجامعی در دومین همایش سالانه نوسازی بافت‌های فرسوده شهرتهران ضمن بیان مطلب فوق، افزود: موضوع بافت فرسوده مهمترین چالش‌های فراروی غالب شهرها و به‌طور خاص کلانشهر‌ها در طی دهه‌های اخیر در سطح جهان و به‌ویژه در ایران بوده و از این رو همواره مورد توجه سیاست‌گزاران، برنامه‌ریزان و مدیران مختلف شهری بوده است. 

عضو شورای شهرتهران با تاکید بر این که بر خلاف سایر سخنرانان این همایش قصد دارد از منظری آسیب‌شناسانه به موضوع نوسازی بافت‌های فرسوده بپردازد، گفت: بررسی نتایج تمام فعالیت‌ها و اقدامات صورت گرفته در طی این سال‌ها نشان می‌دهد که به‌رغم تلاش‌ها‌ی فراوان، نتایج به‌دست آمده با اهداف مدنظر فاصله داشته و چالش بافت‌های فرسوده به‌ویژه در کلان‌شهر تهران همچنان جزء دغدغه‌های اصلی مدیریت شهری محسوب می‌گردد؛ لذا ضروریست تا نگاه و شیو‌ه‌ای جدید و مطمئن مورد توجه قرار گیرد تا از این رهگذر بتوان این مشکل را در سطح شهر‌ها بطور اساسی رفع کرد. 

او خاطرنشان کرد: با استناد به قانون اساسی، جامعه ایرانی جامعه‌ای‌ست که هر خانواده آن مسکن مناسب دارد تا بنیاد خانواده در آن استقرار و تربیت اسلامی در آن برقرار باشد. 

قانون برنامه چهارم توسعه نیز دولت را مکلف ساخته تا در راستای اجرای اصل 31 قانون اساسی کشور برای تأمین مسکن مناسب از مشارکت تشکل‌ها، انجمن‌ها و غیره حمایت کند. لایحه برنامه پنجم توسعه نیز بر ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن با استفاده از رویکرد‌های مشارکتی تأکید شده است.
قانون برنامه چهارم بر حل مسئله بافتهای فرسوده در زمان 10 سال تاکید داشت حال آن که در برنامه پنج ساله پنجم نیز این 10 سال مجددا الزام شده است. این سوال به ذهن می رسد که در پنج سال گذشته چه اتفاقی افتاده است؟ بر اساس آخرین آمار حدود 5/2 میلیون نفر در تهران در بافتهای فرسوده سکونت دارند و از طرفی امروز بر اساس گزارشی که در این جلسه ارائه شد شاهد بهره برداری از 15000 واحد مسکونی نوسازی شده هستیم اگر سرانه هر خانوار را به صورت متوسط 5 نفر در نظر بگیریم صرفاً برای 75000 نفر خانه نوساز فراهم کرده ایم. اگر با همین سرعت پیش برویم باید چند سال منتظر باشیم تا این فرایند تکمیل شود؟ باید امیدوار باشیم که ساخت و سازهای جدید ظرف 20 سال آینده به بافت فرسوده تبدیل نشود. 

مسجدجامعی ادامه داد: همانطور که ملاحظه می‌گردد، مسکن و کیفیت محیط زندگی خانواده‌ها در قوانین مختلف کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بر این اساس ضروریست تا برنامه‌های مناسب برای حل مشکلات مختلف فراروی بخش مسکن در سازمان‌های مختلف با رویکردهای جامع تدوین و طراحی گردد و موضوع بافت‌های فرسوده شهری نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است و لذا اتخاذ هر رویکردی مستلزم توجه به رهنمودهای برنامه‌های فرادست و نیز مقتضیات محلی و جوامع ذینفع است که در ادامه مورد بررسی بیشتر قرار خواهد گرفت. 

عضو شورای شهر تهران افزود :با توجه به اینکه امروزه در شهر تهران بالغ بر 3 هزار هکتار بافت فرسوده شهری شناسایی شده و عرصه‌های زیادی هم هنوز شناسایی نشده است و جمعیت قابل توجهی از شهروندان نیز در این بخش‌ها ساکن هستند؛ لذا نهادهای مختلف و از جمله شورای اسلامی شهر تهران پیگیری این موضوع و ارائه راه‌حلهای مناسب را برای رفع آن در رأس برنامه‌های خود قرار داده‌اند. 

مسجدجامعی به مصوبه شورای شهر تهران تحت عنوان « ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی در احیاء بافت‌های فرسوده در شهر تهران» اشاره و تأکید آن را بر تحقق انتفاع (منفعت اجتماعی و اقتصادی) و بهره‌مندی کلیه حوزه‌های مشارکتی اعم از مدیریت شهر، بخش خصوصی و عمومی و شهروندان ذینفع در محلات برشمرد. 

رئیس ستاد شورایاری های شهر تهران دخالت انجمن معتمدین محلات یا شورایاری‌ها بعنوان نمایندگان مستقیم محلات دارای بافت فرسوده را ضروری دانست و گفت :هرگونه اقدام و تصمیم درخصوص بافت‌های فرسوده و حصول موفقیت در آن منوط به حضور موفق شورایاران می‌باشد. 

بررسی دید‌گاه‌ و نظرات شورایاران نشان می‌دهد که در سطح محلات مختلف شهر تهران هنوز بافت‌های فرسوده‌ای وجود دارند که شناسایی نشده و یا با چالش‌های مختلفی روبرو هستند که این خود متأثر از گسترده‌گی موضوع بافت‌های فرسوده بوده و ضرورت دخالت نهادهای محلی و شهروندان را توجیه می‌نماید. 

علاوه بر این، توجه به این نکته ضروریست که اصولاً موضوع نوسازی بافت‌های کالبدی از حساسیت‌های بسیار زیادی برخوردار است و اتخاذ هرگونه رویکرد یا الگوی اجرایی مستلزم در نظر گرفتن این حساسیت‌هاست که از آن جلمه می‌توان به ساختار‌های اجتماعی و فرهنگی موجود در این بافت‌ها اشاره کرد. در واقع موضوع بافت‌های فرسوده شهری قبل از آنکه یک موضوع کالبدی یا فیزیکی باشد، موضوعی اجتماعی و فرهنگی بوده و در فرایند نوسازی این بافت‌ها توجه به وجوه و ساختار‌های اجتماعی ضروریست و شیوه انجام کار باید بگونه‌ای باشد که از بهم ریختی روابط همسایگی و بافت فرهنگی محلات و نیز نهادها و تشکل‌های مردمی جلوگیری بعمل آید و این میسر نخواهد شد مگر از مسیر مشارکت ذینفعان محلی. 

مسجدجامعی تاکید کرد: در موضوعات و طرح‌هایی که یک طرف آن شهروندان یا جامعه انسانی آنهم با تنوعات بالا قرار دارد، پیچیدگی‌های بسیار بیشتری وجود دارد که بفراموشی سپردن آنها ما را از رسیدن به نتایج بهینه باز می دارد لذا در مسئله بافت‌های فرسوده و در کنار موارد فوق توجه به حفظ و تعمیق «حس تعلق محلی » در نزد شهروندان و ساکنان نیز امری بسیار مهم و قابل توجه است وطرح‌های نوسازی و بهسازی باید بگونه‌ای اجرا شود که این حس تعلق مکانی نه تنها ضعیف نشود که تعمیق و تقویت نیز بگردد و این امر نیز مسیر نخواهد بود مگر از دریچه مشارکت همه جانبه شهروندی و اجتماعی که آن نیز بنوبه خود از طریق شورایاران بعنوان یک نهاد واسط بین جامعه محلی و سازمانهای ذیربط میسر است. 

مسجدجامعی برای اصلاح این فرایند پیشنهاداتی ارائه کرد و گفت در گام اول ایجاد و تقویت دفاتر محوری برای شناسایی بافت‌های فرسوده با محوریت شورایارن و سازمان‌های ذیربط؛ پیشنهاد می‌شود با تفویض اختیارات به این دفاتر اولاً یک مدیریت واحد شکل گرفته و هرگونه اقدامای برای نوسازی از ابتدا تا انتها در چارچوب این نهاد انجام گرفته و در اینصورت اولاً شهروندان یک حرف واحد را از طرف واحد حاکمیتی معین با ترکیبی شورایی خواهند شنید و از سرگردانی آنها در بین سازمان‌های مختلف جلوگیری به‌عمل می‌آید. 

عضو شورای شهر تهران از ضرورت امکان مشارکت مردم و ذینفعان در مراحل مختلف نوسازی اعم از ساخت و طراحیبه عنوان دومین پیشنهادیاد کردو افزود: از این طریق، اولاً هرگونه اقدامی از طرف جامعه محلی به سهولت پذیرفته شده و در ثانی از پراکندگی و آشفتگی اجتماعی که ممکن است در پروژه‌های نوسازی اتفاق بیفتد جلوگیریمی شود. 

او با استناد به جایگاه موضوع مسکن در قانون اساسی، سند چشم‌انداز و سایر قوانین و برنامه‌های توسعه‌ای فرادست خواستار اتخاذ رویکرهایی شد که ضمن اثر بخشی از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری شود. 

مسجدجامعی ادامه داد: موضوع اصلی در فرایند نوسازی بافت‌های فرسوده که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و غالباً مورد غفلت قرار می‌گیرد، "توانمندسازی" شهروندان و ساکنین مناطق مزبور است. توانمندسازی در این معنا به معنای افزایش سطح دانش و مهارت‌های ساکنین برای دخالت و مشارکت آگاهانه در فرایند بازسازی است که این امر نیز خود از طریق ظرفیت‌سازی‌های اجتماعی" میسر است؛ این در حالیست که در برنامه‌های پیش رو و از آن جمله در لایحه برنامه پنجم توسعه و برنامه 5 ساله شهرداری تهران، منظور از توانمندسازی، غالباً ایجاد صندوق‌های مالی و اعتباری و توانمندسازی اقتصادی است؛ موضوعی که اگرچه بارها مورد آزمون قرار گرفته ولی در عمل هیچوقت به نتایج مورد نظر نرسیده است و تداوم این رویه نه تنها به پیشرفت در نوسازی بافت‌های فرسوده کمک نمی‌کند؛ بلکه به گسیختگی اجتماعی جامعه ذینفع منجر می‌شود یکی از مسائل پنهان که در فرایند نوسازی به رغم اثرگذاری زیاد مورد غفلت قرار گرفته توجه به موضوع اعتماد اجتماعی است. 

عضو شورای شهر تهران در پایان ضمن انتقاد از استفاده اراضی ذخیره شهری و واگذاری اراضی دیگر برای ساخت مسکن و انتقال ساکنان بافت‌های فرسوده به آن مکان‌ها گفت: استمرار این روش بسرعت به گسست‌های اجتماعی و از هم پاشیدن تمام ساختارهای اجتماعی محلات منجر می‌شود؛ تلاش اصلی باید بر روی تداوم و پایداری زیست خانوارها در همان محلات و مناطقی باشد که اکنون ساکنند و تمام رویکرد‌ها نیز باید بر این مبنا باشند و از هرگونه انتقال و نقل مکان خانوارهای ساکن در بافت‌های فرسوده بپرهیزیم.