ارض ملكوت (از ايران مزدايي تا ايران شيعي)
آفتاب‌‌نیوز : 
معرفي كتاب
كتاب براي نخستين بار در سال 1358 هجري شمسي به مناسبت دوّمين سال انقلاب فرخنده اسلامي نشر گرديد.
نويسنده كتاب، هانري كربن (به طوري كه در «جشن نامه ي هانري كربن» آمده است)، در سال 1903 در شهر پاريس قدم به عرصه هستي نهاد و از بدايت صباوت در محيط ديني خود پرورش يافت و پس از گذرانيدن مقدمات تحصيلي در سال 1925 به دريافت ليسانس در فلسفه در دانشگاه سوربن توفيق يافت و در سال 1928 ديپلم مدرسه تتبعاّت عاليه ي آن دانشگاه را گرفت و در سال 1929 ديپلم مدرسه ي السنه شرقيّه ي پاريس را به دست آورد و علاوه بر تسلّط كامل بر فلسفه ي غربي و زبانهاي كلاسيك اروپايي با عربي و فارسي نيز كاملاً آشنا شد و حتّي زبان پهلوي را نيز فراگرفت. و در مكتب استاد بزرگ اتين ژيلسون روش تفسير افكار فلسفي را مبتني بر يك متن دقيق كه اتّفاقاً همان روش حكماي الهي اسلامي است آموخت، و در پديدارشناسي تبحّر يافت. اما آنچه او را از فلسفه هاي اروپايي مستغني ساخت و زبوني و نقص و محدويّت اين فلسفه ها را در مقابل حكمت حقيقي كه در تمدّن اسلامي و به ويژه در ايران طي قرنها از نسل به نسل انتقال يافته بود، نمايان ساخت، ورود كُربن به عالم فكري و معنوي اسلام و مخصوصاً تشيّع بود. در همان دوران دانشجويي به تلمّذ در محضر لويي ماسينيون اسلام شناس بزرگ فرانسوي نيز اشتغال ورزيد و با هدايت او با تصوّف و تشيّع و فلسفه اسلامي آشنا شد.
نخستين مقاله او كه در نشريّه «بررسيهاي فلسفي» در پاريس چاپ شده (1933) درباره ي مردم شناسي فلسفي مبتني بر يكي از آثار فارسي «سهروردي بود و نخستين اثر مستقل به زبان فرانسوي راجع به اين حكيم، توسط كُربن در 1939 ذيل عنوان «سهروردي مؤسس حكمت اشراق» به چاپ رسيد. اتّفاقي نيست بلكه تمثيلي است از مقامي كه شيخ اشراق در حيات فكري كُربن از اوّلين دوران فعّاليّت او تا آخر عمرش داشته است».
تا آنجا كه حقير به خاطر دارد، هانري كُربن از سال 1337 خورشيدي، هر ساله قريب يك ماه (آبان) در تهران اقامت داشت و با مجامع علمي و مذهبي محشور بود. سخنرانيها و جلسات بحث و نقد وي در دانشگاه تهران و به ويژه با حضور استادان ادبيات فارسي، عربي، و فلسفه بسيار پرشور بود. گذشته از اين كُربن به طور مرتّب با استاد شهيد حاج شيخ مرتضي مطهري و علاقه بزرگ حاج سيد محمّد حسين طباطبايي، اعلي الله مقامها، معاشرت و محاورت داشت و از افكار بلند آن بزرگان بهره مي جست.
در سال 1357 ترجمه كتاب حاضر به اين بنده محوّل گرديد و پس از اتمام كار قضا را كُربن خود در تهران بود. به پيشنهاد مسئول مؤسّسه ي مطالعات و تحقيقات اين حقير در طي جلسه اي مشروحاً در باب اين ترجمه با آن بزرگ مرد صحبت كرد و به حمدالله اشكالي در ميان نبود. پس از سفر وي به پاريس، مقدمه دوّمي كه او بر كتاب مذكور نگاشته بود به ايران رسيد، ترجمه شد و بدان كتاب منضم گرديد.
سخن از احوال و آثار كُربن صفحات متعدّد طلب مي كند. تنها به ذكر چند نكته كه به نظر فاتر من بنده ضرور مي نمايد اكتفاء مي شود.
1. معاشرت و استفاضه كُربن از محضرهاي علماي بزرگ كه بعضاً نام آنان ذكر شد سرانجام وي را به صراط مستقيم هدايت كرد و در سال 1356 با شرف اسلام تشرّف يافت.
2. كُربن كه خود بسياري از كتب اسلامي را مي شناخت شايد بزرگترين كسي است كه اكثر مصطلحات مذهبي و فلسفي را به زبان فرانسه درآورده و مفتاحي سودمند در اختيار همه كساني گذاشته است كه مي خواهند افكار و عقايد بزرگان اسلام را به جهان بشناسانند.
3. احترامي فوق العاده كه وي براي علماي اسلام و به خصوص عرفاء و ارباب تشيّع قائل بود، موجب گرديد كه با همكاري جمعي از دانشوران ايراني تعداد بسياري از كتب مربوط به دين و عرفان را تصحيح كرده و به چاپ برسانند كه نام برخي از آنها ذكر شده است.
1. مجموعه دوم مصنّفات شيخ شهيد، شهاب الدّين سهروردي، با معرّفي مطالب و موضوعات آنها به زبان فرانسوي، در مقدّمه ي هر رساله.
2. كتاب «جامع الحكميّن» تصنيف ناصر خسرو قبادياني مروزي، با همكاري دكتر محمّد معين.
3. شرح قصيده فارسي خواجه ابوالهيثم احمدبن حسن جرجاني، به تصحيح و مقدّمه فارسي و فرانسوي هانري كُربن و استاد محمّد معين.
4. مجموعه در احوال سيّد شاه، نعمه الله ولي كرماني، قدّس سرّه الشريف مشتمل بر: 1. رساله عبدالرّزاق كرماني 2. فصلي از جامع مفيدي 3. رساله عبدالعزيز واعضي.
5. كتاب «عبهر العاشقين» تصنيف شيخ روزبهان بقلي شيرازي.
6. كتاب المشاعر صدرالدّين محمّد شيرازي (ملاصدرا) متن عربي با ترجمه فارسي بديع الملك ميرزا عمادالدوله و ترجمه و مقدّمه فرانسوي هانري كُربن.
7. مجموعه رسايل مشهور به «كتاب الانسان الكامل» تصنيف عزيزالدّين نسفي.
8. شرح شطحيّات شيخ روزبهان بقلي شيرازي، متن فارسي به تصحيح و مقدّمه فرانسوي هانري كُربن.
9. جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام رساله ي نقد النّقود في معرفه الوجود، از تصنيفات شيخ سيّد حيدر آملي با تصحيحات و دو مقدّمه هانري كربن و عثمان يحيي.
10. مجموعه آثار فارسي شيخ اشراق، شهاب الدّين يحيي سهروردي، با تجزيه و تحليل فرانسوي هانري كُربن.
11. منتخباتي از آثار حكماي بزرگ الهي ايران از زمان ميرداماد و ميرفندرسكي تا عصر حاضر، جلد دوّم، قسمت اوّل از استاد سيّد جلال الدّين آشتياني و قسمت دوّم از پروفسور كُربن.
12. المقدمات من كتاب نص النصوص في شرح فصوص الحكم محيي الدّين ابن عربي، از تصنيفات سيّد حيدر آملي با تصحيحات و دو مقدّمه هانري كُربن و عثمان يحيي.
13. المقدمات من كتاب نص النصوص، جلد دوّم، حواشي و تعليقات و فهرستها.
14. منتخباتي از آثار حكماي الهي ايران (جلد سوم). «بررسي آثار كُربن نمايشگر اين حقيقت است كه او با تمام جوانب تفكّر در ايران، نه تنها در دوران اسلامي، بلكه حتّي در دوران قبل از اسلام نيز سر و كار داشته است.
ليكن اكثر آثار كُربن اختصاص به دوران اسلامي و آثار عربي و فارسي حكماء و عرفاء اسلامي دارد.
نفوذ آثار و تفكّر كُربن در داخل ممالك اسلامي و مخصوصاً در ايران نيز ديده مي شود. شايد تأثير وي در ايران بيش از هر چيز در اين بود كه او به عنوان يك فرانسوي، كه در سرزمين دكارت و ولتر و دايره المعارفيها تولّد يافته و در بهترين مراكز علمي آن ديار فلسفه ي غربي را آموخته بود، از فلسفه ي اسلامي ايران دفاع مي كرد، و در مقابل عظمت حكماي ايران، فلسفه غربي را از دكارت تا به امروز يك بازي كودكانه با مفاهيم ذهني مي دانست.
اثر معتبر وبزرگ ديگري از كُربن كه شايسته ذكر است كتاب چهار جلدي ذيل عنوان «اسلام در ايران» است كه جلد اوّل آن به تشيّع اختصاص يافته است و در پايان مانند موارد مكرّر ديگر قدرشناسي و تجليل خويش از علّامه ي طباطبايي را به عنوان حُسن ختام آورده است.
فهرست كتاب
بخش نخست
فصل اوّل: تصوير زمين در آيين مزدايي
1. زمين فرشته ايست
2. زمين هفت كشور
3. جغرافياي خيالي
4. حكمت زمين و فرشتگان مؤنّث «زمين»
تعليقات
فصل دوّم: سرزمين عرفاني هورقليا
1. آهنگ فزوني يابنده: فاطمه دختر پيغمبر و سرزمين ملكوتي
2. اقليم هشتم
3. هورقليا، سرزمين وحيها و رؤياهاي غيبي
4. هورقليا، ارض رستاخيز
تعليقات
بخش دوم
برگزيده ي متون سنّتي
متون و مصنّفان آنها
1. شهاب الدّين يحيي سهروردي
هورقليا، عام صور مستقل و ادراك خيالي (عالم مثالي)
2. يحيي الدّين ابن عربي
زميني كه از مازاد گِل آدم خَلق شد
3. داوود قيصري
عالم مثالي
4. عبدالكريم جيلي
1. الاعراف، زمين بيداران و شب زنده داران
2. سفر غريب و گفتگو با خضر
5. شمس الدّين محمّد لاهيجي
جابلقا و جابلسا
6. صدرالدّين شيرازي (ملّا صدرا)
مادّه ي روحانيّه ي لطيفه
7. عبدالرّزاق لاهيجي
حكماي اشراقي و حكماي مشّايي
8. محسن فيض كاشاني
جهاني كه در آن ارواح جسم مي شود و اجساد روح مي گردد
9. نحله ي شيخيّه: شيخ احمد احسايي
1. وظايف الاعضاي جسم بشر در روز قيامت
2. در باب معني باطنيّه و خفيه قبر
3. آسمانها و عناصر هورقليا
4. كيمياگري و جسم انسان در روز قيامت
5. خيال و جسم انسان در روز قيامت
10. شيخ محمّد كريمخان كرماني
1. مقصود از اين كه جسم مؤمن «ارض بهشت ز اوست» چيست؟
2. عالمي در حال عروج، نه در تحوّل
11. شيخ ابوالقاسم خان كرماني (سركار آقا)
ارض آسماني هورقليا و اعتقاد شيعه
معرفي كتاب كتاب براي نخستين بار در سال 1358 هجري شمسي به مناسبت دوّمين سال انقلاب فرخنده اسلامي نشر گرديد.
نويسنده كتاب، هانري كربن (به طوري كه در «جشن نامه ي هانري كربن» آمده است)، در سال 1903 در شهر پاريس قدم به عرصه هستي نهاد و از بدايت صباوت در محيط ديني خود پرورش يافت و پس از گذرانيدن مقدمات تحصيلي در سال 1925 به دريافت ليسانس در فلسفه در دانشگاه سوربن توفيق يافت و در سال 1928 ديپلم مدرسه تتبعاّت عاليه ي آن دانشگاه را گرفت و در سال 1929 ديپلم مدرسه ي السنه شرقيّه ي پاريس را به دست آورد و علاوه بر تسلّط كامل بر فلسفه ي غربي و زبانهاي كلاسيك اروپايي با عربي و فارسي نيز كاملاً آشنا شد و حتّي زبان پهلوي را نيز فراگرفت. و در مكتب استاد بزرگ اتين ژيلسون روش تفسير افكار فلسفي را مبتني بر يك متن دقيق كه اتّفاقاً همان روش حكماي الهي اسلامي است آموخت، و در پديدارشناسي تبحّر يافت. اما آنچه او را از فلسفه هاي اروپايي مستغني ساخت و زبوني و نقص و محدويّت اين فلسفه ها را در مقابل حكمت حقيقي كه در تمدّن اسلامي و به ويژه در ايران طي قرنها از نسل به نسل انتقال يافته بود، نمايان ساخت، ورود كُربن به عالم فكري و معنوي اسلام و مخصوصاً تشيّع بود. در همان دوران دانشجويي به تلمّذ در محضر لويي ماسينيون اسلام شناس بزرگ فرانسوي نيز اشتغال ورزيد و با هدايت او با تصوّف و تشيّع و فلسفه اسلامي آشنا شد.
نخستين مقاله او كه در نشريّه «بررسيهاي فلسفي» در پاريس چاپ شده (1933) درباره ي مردم شناسي فلسفي مبتني بر يكي از آثار فارسي «سهروردي بود و نخستين اثر مستقل به زبان فرانسوي راجع به اين حكيم، توسط كُربن در 1939 ذيل عنوان «سهروردي مؤسس حكمت اشراق» به چاپ رسيد. اتّفاقي نيست بلكه تمثيلي است از مقامي كه شيخ اشراق در حيات فكري كُربن از اوّلين دوران فعّاليّت او تا آخر عمرش داشته است».
تا آنجا كه حقير به خاطر دارد، هانري كُربن از سال 1337 خورشيدي، هر ساله قريب يك ماه (آبان) در تهران اقامت داشت و با مجامع علمي و مذهبي محشور بود. سخنرانيها و جلسات بحث و نقد وي در دانشگاه تهران و به ويژه با حضور استادان ادبيات فارسي، عربي، و فلسفه بسيار پرشور بود. گذشته از اين كُربن به طور مرتّب با استاد شهيد حاج شيخ مرتضي مطهري و علاقه بزرگ حاج سيد محمّد حسين طباطبايي، اعلي الله مقامها، معاشرت و محاورت داشت و از افكار بلند آن بزرگان بهره مي جست.
در سال 1357 ترجمه كتاب حاضر به اين بنده محوّل گرديد و پس از اتمام كار قضا را كُربن خود در تهران بود. به پيشنهاد مسئول مؤسّسه ي مطالعات و تحقيقات اين حقير در طي جلسه اي مشروحاً در باب اين ترجمه با آن بزرگ مرد صحبت كرد و به حمدالله اشكالي در ميان نبود. پس از سفر وي به پاريس، مقدمه دوّمي كه او بر كتاب مذكور نگاشته بود به ايران رسيد، ترجمه شد و بدان كتاب منضم گرديد.
سخن از احوال و آثار كُربن صفحات متعدّد طلب مي كند. تنها به ذكر چند نكته كه به نظر فاتر من بنده ضرور مي نمايد اكتفاء مي شود.
1. معاشرت و استفاضه كُربن از محضرهاي علماي بزرگ كه بعضاً نام آنان ذكر شد سرانجام وي را به صراط مستقيم هدايت كرد و در سال 1356 با شرف اسلام تشرّف يافت.
2. كُربن كه خود بسياري از كتب اسلامي را مي شناخت شايد بزرگترين كسي است كه اكثر مصطلحات مذهبي و فلسفي را به زبان فرانسه درآورده و مفتاحي سودمند در اختيار همه كساني گذاشته است كه مي خواهند افكار و عقايد بزرگان اسلام را به جهان بشناسانند.
3. احترامي فوق العاده كه وي براي علماي اسلام و به خصوص عرفاء و ارباب تشيّع قائل بود، موجب گرديد كه با همكاري جمعي از دانشوران ايراني تعداد بسياري از كتب مربوط به دين و عرفان را تصحيح كرده و به چاپ برسانند كه نام برخي از آنها ذكر شده است.
1. مجموعه دوم مصنّفات شيخ شهيد، شهاب الدّين سهروردي، با معرّفي مطالب و موضوعات آنها به زبان فرانسوي، در مقدّمه ي هر رساله.
2. كتاب «جامع الحكميّن» تصنيف ناصر خسرو قبادياني مروزي، با همكاري دكتر محمّد معين.
3. شرح قصيده فارسي خواجه ابوالهيثم احمدبن حسن جرجاني، به تصحيح و مقدّمه فارسي و فرانسوي هانري كُربن و استاد محمّد معين.
4. مجموعه در احوال سيّد شاه، نعمه الله ولي كرماني، قدّس سرّه الشريف مشتمل بر: 1. رساله عبدالرّزاق كرماني 2. فصلي از جامع مفيدي 3. رساله عبدالعزيز واعضي.
5. كتاب «عبهر العاشقين» تصنيف شيخ روزبهان بقلي شيرازي.
6. كتاب المشاعر صدرالدّين محمّد شيرازي (ملاصدرا) متن عربي با ترجمه فارسي بديع الملك ميرزا عمادالدوله و ترجمه و مقدّمه فرانسوي هانري كُربن.
7. مجموعه رسايل مشهور به «كتاب الانسان الكامل» تصنيف عزيزالدّين نسفي.
8. شرح شطحيّات شيخ روزبهان بقلي شيرازي، متن فارسي به تصحيح و مقدّمه فرانسوي هانري كُربن.
9. جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام رساله ي نقد النّقود في معرفه الوجود، از تصنيفات شيخ سيّد حيدر آملي با تصحيحات و دو مقدّمه هانري كربن و عثمان يحيي.
10. مجموعه آثار فارسي شيخ اشراق، شهاب الدّين يحيي سهروردي، با تجزيه و تحليل فرانسوي هانري كُربن.
11. منتخباتي از آثار حكماي بزرگ الهي ايران از زمان ميرداماد و ميرفندرسكي تا عصر حاضر، جلد دوّم، قسمت اوّل از استاد سيّد جلال الدّين آشتياني و قسمت دوّم از پروفسور كُربن.
12. المقدمات من كتاب نص النصوص في شرح فصوص الحكم محيي الدّين ابن عربي، از تصنيفات سيّد حيدر آملي با تصحيحات و دو مقدّمه هانري كُربن و عثمان يحيي.
13. المقدمات من كتاب نص النصوص، جلد دوّم، حواشي و تعليقات و فهرستها.
14. منتخباتي از آثار حكماي الهي ايران (جلد سوم). «بررسي آثار كُربن نمايشگر اين حقيقت است كه او با تمام جوانب تفكّر در ايران، نه تنها در دوران اسلامي، بلكه حتّي در دوران قبل از اسلام نيز سر و كار داشته است.
ليكن اكثر آثار كُربن اختصاص به دوران اسلامي و آثار عربي و فارسي حكماء و عرفاء اسلامي دارد.
نفوذ آثار و تفكّر كُربن در داخل ممالك اسلامي و مخصوصاً در ايران نيز ديده مي شود. شايد تأثير وي در ايران بيش از هر چيز در اين بود كه او به عنوان يك فرانسوي، كه در سرزمين دكارت و ولتر و دايره المعارفيها تولّد يافته و در بهترين مراكز علمي آن ديار فلسفه ي غربي را آموخته بود، از فلسفه ي اسلامي ايران دفاع مي كرد، و در مقابل عظمت حكماي ايران، فلسفه غربي را از دكارت تا به امروز يك بازي كودكانه با مفاهيم ذهني مي دانست.
اثر معتبر وبزرگ ديگري از كُربن كه شايسته ذكر است كتاب چهار جلدي ذيل عنوان «اسلام در ايران» است كه جلد اوّل آن به تشيّع اختصاص يافته است و در پايان مانند موارد مكرّر ديگر قدرشناسي و تجليل خويش از علّامه ي طباطبايي را به عنوان حُسن ختام آورده است.
فهرست كتاب
بخش نخست
فصل اوّل: تصوير زمين در آيين مزدايي
1. زمين فرشته ايست
2. زمين هفت كشور
3. جغرافياي خيالي
4. حكمت زمين و فرشتگان مؤنّث «زمين»
تعليقات
فصل دوّم: سرزمين عرفاني هورقليا
1. آهنگ فزوني يابنده: فاطمه دختر پيغمبر و سرزمين ملكوتي
2. اقليم هشتم
3. هورقليا، سرزمين وحيها و رؤياهاي غيبي
4. هورقليا، ارض رستاخيز
تعليقات
بخش دوم
برگزيده ي متون سنّتي
متون و مصنّفان آنها
1. شهاب الدّين يحيي سهروردي
هورقليا، عام صور مستقل و ادراك خيالي (عالم مثالي)
2. يحيي الدّين ابن عربي
زميني كه از مازاد گِل آدم خَلق شد
3. داوود قيصري
عالم مثالي
4. عبدالكريم جيلي
1. الاعراف، زمين بيداران و شب زنده داران
2. سفر غريب و گفتگو با خضر
5. شمس الدّين محمّد لاهيجي
جابلقا و جابلسا
6. صدرالدّين شيرازي (ملّا صدرا)
مادّه ي روحانيّه ي لطيفه
7. عبدالرّزاق لاهيجي
حكماي اشراقي و حكماي مشّايي
8. محسن فيض كاشاني
جهاني كه در آن ارواح جسم مي شود و اجساد روح مي گردد
9. نحله ي شيخيّه: شيخ احمد احسايي
1. وظايف الاعضاي جسم بشر در روز قيامت
2. در باب معني باطنيّه و خفيه قبر
3. آسمانها و عناصر هورقليا
4. كيمياگري و جسم انسان در روز قيامت
5. خيال و جسم انسان در روز قيامت
10. شيخ محمّد كريمخان كرماني
1. مقصود از اين كه جسم مؤمن «ارض بهشت ز اوست» چيست؟
2. عالمي در حال عروج، نه در تحوّل
11. شيخ ابوالقاسم خان كرماني (سركار آقا)
ارض آسماني هورقليا و اعتقاد شيعه
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید