موازنه مثبت و رابطه با روس ها
آفتاب‌‌نیوز : 
به طور مثال در اوان دوران قاجاريه، فتحعلى شاه قاجار به دامان ناپلئون متوسل شد تا از شر روسيه خلاص شود اما فرانسه و روسيه در عهدنامه اى به نام تيلسيت به ايران پشت كردند تا اينكه ايران در شكستى تاريخى تن به دو معاهده كه نتيجه آن واگذارى بخشى از تماميت ارضى و منافع حياتى ايران آن روز بود، داد. سياستى كه نام آن موزانه مثبت نام گرفت و سپس آنتى تز آن يعنى موازنه منفى در دولت مصدق و دولت هاى ابتدايى جمهورى اسلامى شكل يافت.
ديپلماسى ايران علاوه بر سياست هاى موازنه مثبت و منفى، ديپلماسى ورود نيروى سوم را نيز تجربه كرد. نظير تجربه نزديكى به آلمان در جنگ جهانى دوم در حكومت رضاشاه و دوره دولت هاى مستعجل پس از فروپاشى حكومت رضاشاه كه پاى آمريكايى ها را به ايران باز كرده بود. اما در دوره اخير به ويژه در دوره رياست جمهورى خاتمى بار ديگر ديپلماسى ايران سياست ورود نيروى سوم را تجربه كرد. اتحاديه اروپا در مناقشات هسته اى ميان ايران، آمريكا و روسيه در واقع نقش يك نيروى سوم را ايفا كرد اما به نظر مى رسد با شكست اين ديپلماسى دولت جديد قصد احياى سياست موازنه مثبت را دارد.
در حالى كه دولت جديد اعلام كرده است قصد دارد ديپلماسى خويش را در زمينه هسته اى به كليه كشورهاى عضو شوراى حكام تسرى دهد و در اين زمينه نگاهى به شرق را برگزيده است اما كاملاً روشن است كه دولت جديد در اين زمينه حساب ويژه اى روى روسيه و چين باز كرده است كه با داشتن قدرت وتو در شوراى امنيت مى توانند مانع ارجاع پرونده هسته اى ايران به مهمترين ركن سازمان ملل شوند. زيرا ساير دولت ها به ويژه اعضاى عدم تعهد قدرتى براى دفاع از ايران حتى در صورت تمايل در اختيار ندارند.
در اين زمينه روسيه بيش از چين نسبت به تلاش اروپا و آمريكا براى ارجاع پرونده هسته اى ايران به شوراى امنيت موضع گيرى كرده است. از سوى ديگر روس ها يكى از شركاى هسته اى ايران به شمار مى روند و تاكنون قراردادهاى مهمى در زمينه هسته اى ميان دو كشور امضا شده است.
در همين راستا است كه غلامرضا آقازاده رئيس سازمان انرژى اتمى در روزهايى كه به نشست اخير شوراى حكام باقى مانده است راهى روسيه شد و قرار است ولاديمير پوتين نخستين مقام عالى يك دولت كه انتخاب احمدى نژاد به رياست جمهورى را به وى تبريك گفت با او در نيويورك ديدارى داشته باشد. از سوى ديگر برخى گزارشها حاكى است روسها در نشست جارى شوراى حكام در تلاشند تا مانع تصويب قطعنامه شديد الحن اروپا عليه ايران شوند.
اينكه اين تحركات ديپلماتيك چقدر مى تواند موضع روس ها در قبال اروپا و آمريكا را پابرجا نگه دارد جاى بحث دارد اما واقعيات روابط خارجى ايران و روسيه نشان مى دهد كه روس ها نه تنها حامى منافع ملى ايران نبوده اند بلكه اگر در مقطعى نيز در اين زمينه گامى برداشته اند منافع حياتى ترى را مدنظر داشته اند. در شرايط كنونى به ويژه پس از اوج گرفتن مسئله هسته اى ايران شاهد به فراموشى سپرده شدن موضوع درياى خزر و رژيم حقوقى آن هستيم؛ رژيمى كه در اثر ديپلماسى ضعيف كاملاً برخلاف منافع ملى ايران استوار شده است.
گرچه اين رژيم حقوقى در حال حاضر معلق است اما بايد گفت كه با تكيه ويژه ايران به روسيه در مناقشه هسته اى جايى براى چالش ايران با روسيه بر سر رژيم حقوقى اين دريا باقى نمانده است. اين موضوع تنها نمونه اى از مضرات سياست موارنه مثبت است. در حال حاضر بسيارى از مسائل مهم امنيتى و ملى ايران با همسايگانى چون افغانستان، عراق و كشورهاى حاشيه خليج فارس معلق باقى مانده است. به طور مثال قرارداد ۱۹۷۵ الجزاير با عراق از هم اكنون با انتقاد عراقى ها روبه رو شده است.
ادعاى شيوخ حاشيه خليج فارس به جزاير ايرانى همچنان پابرجا است و منافع ايران از آب هيرمند كه نقش مهمى در آبادانى جنوب شرق ايران دارد صيانت نشده است. در شرايط موجود به نظر مى رسد كه تكيه ايران به روسيه براى حفظ دستاوردهاى هسته اى نه تنها تضمينى براى حفظ اين دستاورد نيست بلكه امكان صيانت از ساير منافع حياتى ايران را نيز از بين برده است چه بسا كه اگر روس ها مانع تحريم سازمان ملل عليه ايران نيز شوند كه بى ترديد با صورت هزينه بالاى روس ها صورت خواهد گرفت، بعيد است كه ايران بدون حمايت اروپا و آمريكا بتواند دستاوردهاى هسته اى خويش را حفظ كند.
با اين تحليل ايران راهى جز اين ندارد كه براى نخستين بار در تاريخ ديپلماسى خويش اتفاق نظرى بين المللى را براى پيشبرد برنامه هسته اى كسب كند و بنابراين ناگزير است كه باب مذاكره را با همه باز كند.
به طور مثال در اوان دوران قاجاريه، فتحعلى شاه قاجار به دامان ناپلئون متوسل شد تا از شر روسيه خلاص شود اما فرانسه و روسيه در عهدنامه اى به نام تيلسيت به ايران پشت كردند تا اينكه ايران در شكستى تاريخى تن به دو معاهده كه نتيجه آن واگذارى بخشى از تماميت ارضى و منافع حياتى ايران آن روز بود، داد. سياستى كه نام آن موزانه مثبت نام گرفت و سپس آنتى تز آن يعنى موازنه منفى در دولت مصدق و دولت هاى ابتدايى جمهورى اسلامى شكل يافت. ديپلماسى ايران علاوه بر سياست هاى موازنه مثبت و منفى، ديپلماسى ورود نيروى سوم را نيز تجربه كرد. نظير تجربه نزديكى به آلمان در جنگ جهانى دوم در حكومت رضاشاه و دوره دولت هاى مستعجل پس از فروپاشى حكومت رضاشاه كه پاى آمريكايى ها را به ايران باز كرده بود. اما در دوره اخير به ويژه در دوره رياست جمهورى خاتمى بار ديگر ديپلماسى ايران سياست ورود نيروى سوم را تجربه كرد. اتحاديه اروپا در مناقشات هسته اى ميان ايران، آمريكا و روسيه در واقع نقش يك نيروى سوم را ايفا كرد اما به نظر مى رسد با شكست اين ديپلماسى دولت جديد قصد احياى سياست موازنه مثبت را دارد.
در حالى كه دولت جديد اعلام كرده است قصد دارد ديپلماسى خويش را در زمينه هسته اى به كليه كشورهاى عضو شوراى حكام تسرى دهد و در اين زمينه نگاهى به شرق را برگزيده است اما كاملاً روشن است كه دولت جديد در اين زمينه حساب ويژه اى روى روسيه و چين باز كرده است كه با داشتن قدرت وتو در شوراى امنيت مى توانند مانع ارجاع پرونده هسته اى ايران به مهمترين ركن سازمان ملل شوند. زيرا ساير دولت ها به ويژه اعضاى عدم تعهد قدرتى براى دفاع از ايران حتى در صورت تمايل در اختيار ندارند.
در اين زمينه روسيه بيش از چين نسبت به تلاش اروپا و آمريكا براى ارجاع پرونده هسته اى ايران به شوراى امنيت موضع گيرى كرده است. از سوى ديگر روس ها يكى از شركاى هسته اى ايران به شمار مى روند و تاكنون قراردادهاى مهمى در زمينه هسته اى ميان دو كشور امضا شده است.
در همين راستا است كه غلامرضا آقازاده رئيس سازمان انرژى اتمى در روزهايى كه به نشست اخير شوراى حكام باقى مانده است راهى روسيه شد و قرار است ولاديمير پوتين نخستين مقام عالى يك دولت كه انتخاب احمدى نژاد به رياست جمهورى را به وى تبريك گفت با او در نيويورك ديدارى داشته باشد. از سوى ديگر برخى گزارشها حاكى است روسها در نشست جارى شوراى حكام در تلاشند تا مانع تصويب قطعنامه شديد الحن اروپا عليه ايران شوند.
اينكه اين تحركات ديپلماتيك چقدر مى تواند موضع روس ها در قبال اروپا و آمريكا را پابرجا نگه دارد جاى بحث دارد اما واقعيات روابط خارجى ايران و روسيه نشان مى دهد كه روس ها نه تنها حامى منافع ملى ايران نبوده اند بلكه اگر در مقطعى نيز در اين زمينه گامى برداشته اند منافع حياتى ترى را مدنظر داشته اند. در شرايط كنونى به ويژه پس از اوج گرفتن مسئله هسته اى ايران شاهد به فراموشى سپرده شدن موضوع درياى خزر و رژيم حقوقى آن هستيم؛ رژيمى كه در اثر ديپلماسى ضعيف كاملاً برخلاف منافع ملى ايران استوار شده است.
گرچه اين رژيم حقوقى در حال حاضر معلق است اما بايد گفت كه با تكيه ويژه ايران به روسيه در مناقشه هسته اى جايى براى چالش ايران با روسيه بر سر رژيم حقوقى اين دريا باقى نمانده است. اين موضوع تنها نمونه اى از مضرات سياست موارنه مثبت است. در حال حاضر بسيارى از مسائل مهم امنيتى و ملى ايران با همسايگانى چون افغانستان، عراق و كشورهاى حاشيه خليج فارس معلق باقى مانده است. به طور مثال قرارداد ۱۹۷۵ الجزاير با عراق از هم اكنون با انتقاد عراقى ها روبه رو شده است.
ادعاى شيوخ حاشيه خليج فارس به جزاير ايرانى همچنان پابرجا است و منافع ايران از آب هيرمند كه نقش مهمى در آبادانى جنوب شرق ايران دارد صيانت نشده است. در شرايط موجود به نظر مى رسد كه تكيه ايران به روسيه براى حفظ دستاوردهاى هسته اى نه تنها تضمينى براى حفظ اين دستاورد نيست بلكه امكان صيانت از ساير منافع حياتى ايران را نيز از بين برده است چه بسا كه اگر روس ها مانع تحريم سازمان ملل عليه ايران نيز شوند كه بى ترديد با صورت هزينه بالاى روس ها صورت خواهد گرفت، بعيد است كه ايران بدون حمايت اروپا و آمريكا بتواند دستاوردهاى هسته اى خويش را حفظ كند.
با اين تحليل ايران راهى جز اين ندارد كه براى نخستين بار در تاريخ ديپلماسى خويش اتفاق نظرى بين المللى را براى پيشبرد برنامه هسته اى كسب كند و بنابراين ناگزير است كه باب مذاكره را با همه باز كند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید