چالش‌های نفتی ايران و اسراييل

آفتاب‌‌نیوز :  نفت يادشده ابتدا از طريق خط لوله از باکو (پايتخت آذربايجان) به سوی سوسپا در کرانه دريای سياه جريان می‌يابد و از آنجا با تانکر از طريق بسفر و داردانل و کانال سوئز روانه دريای سرخ و دريای عرب می‌شود تا نهايتا به مقصد (هند) برسد. خط لوله باکو- تفليس- جيحان که شرکت‌های نفتی بريتيش پتروليوم و آماکو دست اندرکار ساختن آن هستند در ژانويه ٢٠٠٦ افتتاح می‌شود و به اين ترتيب نفت آذربايجان از مسيری سرراست‌تر و بدون گذر از تنگه کم عرض ، پرترافيک و وقت گير بسفر به دريای مديترانه می‌رسد و از آنجا با کشتی به سوی هند بار می‌شود.

اين مسير بازهم کوتاهتر می‌شود اگر مذاکرات پيش روی اسراييل و ترکيه به حصول توافق و انعقاد يک قرارداد منتهی شود. قرار است که در اکتبر امسال هياتی از اسراييل پروژه‌ای را به دولت ترکيه معرفی و پيشنهاد کند که اجرای آن از اهميت ژئو استراتژيک بالايی برخوردار است. واقعيت اين است که کانال سوئز معبری مناسب برای کشتی‌های سنگين‌تر از ٢٠٠ هزار تن نيست و تنها قرار است که از سال ٢٠١٠ برای کشتی‌های غول پيکر (تا ٣٥٠ هزارتن) هم قابل عبور باشد. برای فاصله زمانی تا سال ٢٠١٠ و شايد به عنوان گزينه‌ای درازمدت‌تر در برابر کانال سوئز اسراييل قصد دارد ابتدائا لنگرگاه بندر اشکلون (در سواحل جنوبی مديترانه) را به گونه‌ای گسترش و توسعه دهد که کشتی‌های ٣٠٠ هزارتنی هم بتوانند در آن پهلو بگيرند. ميان اشکلون و بندر ايلات در خليج عقبه (شمال شرقی‌ترين مقطع‌الراس دريای سرخ) خط لوله‌ای به طول ٢٤٠ کيلومتر وجود دارد. نفتی که به وسيله کشتی از جيحان به اشکلون می‌رسد از طريق همين خط لوله به بندر ايلات روان می‌شود. 

لنگرگاه‌های بندر ايلات به گونه‌ای هستند که می‌توانند کشتی‌های ٥٠٠ هزار تنی را نيز پذيرا شوند. خط لوله ميان اشکلون و ايلات سال ١٩٦٨ با اين هدف ايجاد شد که نفت ايران زمان شاه به دريای مديترانه هم برسد و به بازارهای بيشتری ارسال شود. منتهی آن نفت می‌بايست از ايلات به اشکلون برود، يعنی در جهت خلاف مسيری که طرح امروز اسراييل پيشنهاد می‌کند. قطر خط لوله مزبور ٤٢ اينچ است و می‌تواند روزانه يک ميليون و ٢٠٠ هزار بشکه نفت ميان اشکلون و ايلات منتقل کند. سه ايستگاه پمپاژ و شماری انبار و مخازن نفتی هم از جمله تاسيسات جنبی اين خط لوله‌اند. بهره برداری و مديريت آن نيز به عهده "ايلات اشکلون پايپ لاين" است.

طرح آماده پيشنهاد اسراييل به ترکيه اما به همين جا ختم نمی‌شود، چرا که به عقيده مقامات تل آويو دليلی ندارد که نفت خزر پس رسيدن به جيحان با کشتی به اشکلون حمل شود. آن گونه که از گزارش موسسه اقتصادی گلوبوس اسراييل برمی‌آيد قرار است ميان دو نقطه يادشده خط لوله‌ای در بستر دريای مديترانه ايجاد شود. هزينه اين خط لوله يک ميليارد برآورد می‌شود و عملا ترکيه را به اسراييل وصل می‌کند. به گفته وزير تاسيسات زيربنايی اسراييل چنين خط لوله‌ای هزينه حمل و نقل انرژی را برای همه طرف‌های ذينفع کاهش خواهد داد. نکته قابل اعتنا در رابطه با اين خط لوله اين است که روسيه نيز به ايجاد آن بی‌علاقه نيست، چرا که می‌تواند با بهره گيری از ظرفيت‌های استفاده نشده خط لوله باکو –تفليس – جيحان نفت خود را به سواحل ترکيه در دريای مديترانه برساند و از طريق خط لوله جيحان-اشکلون آن را به اسراييل و از آنجا به بازارهای جنوب و جنوب شرقی آسيا ارسال کند. علاوه بر اين، مذاکرات مخفيانه‌ای نيز ميان روسيه و اسراييل جريان دارد که موضوع آن به ايجاد يک خط لوله گاز برمی‌گردد. می‌توان تصور کرد که هر دو خط لوله می‌توانند در يک مسير و با هزينه کمتری ايجاد شوند.

تنها نکته نه چندان مثبت در زمينه استفاده روسيه از خط لوله‌های مزبور اين است که نفت خام اين کشور بيش از "نفت شيرين" آذربايجان حاوی گوگرد است. با مخلوط شدن اين دو نوع نفت در خط لوله نفت باکو- تفليس- جيحان عملا معجون کم ارزشتری از نفت باکو به جيحان می‌رسد. نکته ديگری که به زيان خط لوله جيحان-اشکلون عمل می‌کند خط لوله‌ای است به نام "سومد" با ظرفيت دو و نيم ميليون بشکه که عربستان سعودی در سواحل دريای مديترانه ايجاد کرده است . بسان اسراييل که می‌خواهد مسير خط لوله ايلات به اشکلون را وارونه کند سعودی‌ها نيز می‌توانند مسير خط لوله خود را برگردانند و آن را به رقيبی برای مسير کانال سوئز و مسير پيشنهادی اسراييلی‌ها بدل کنند.

نگاهی به نقشه منطقه يک گزينه بهينه‌تر را نيز پيش رو می‌گذارد که همانا ارتباط مستقيم دريای خزر به خليج فارس و استفاده از مسير راحت‌تر و کوتاه‌تر دريای عمان برای رساندن نفت شمال قفقاز به هند است. گفتن ندارد که مستقيم‌ترين مسير ميان دريای خزر و خليج فارس از ايران عبور می‌کند. اگر شرايط متفاوت شود و رابطه ميان ايران و آمريکا از تنش کنونی خارج شود، چنين گزينه‌ای مناسب‌تر ، کوتاه‌تر و ارزان‌تر از همه گزينه‌هاست و می‌تواند همه طرح‌ها و نقشه‌های ديگر ايجاد خط لوله را به بايگانی بفرستد.

تا آنجا که به مذاکرات مخفيانه آنکارا و تل آويو بر سر انتقال گاز روسيه به اسراييل برمی‌گردد، روزنامه راديکال، چاپ ترکيه از ديدار مخفيانه حيلمی گولر، وزير انرژی ترکيه از اسراييل خبر داده است. آژانس خبری "کويت نيوز" نيز روز ١١ اوت گزارش داد که اوايل اوت ديداری ميان مقامات عالی رتبه ترکيه و اسراييل صورت گرفته است که موضوع آن تامين بخشی از انرژی مورد نياز دولت يهود به وسيله گاز روسيه است. گولر به نوشته منبع کويتی با بنيامين الی يزر و شيمون پرز و شمار ديگری از مقامات اقتصادی اسراييل ديدار داشته است. چنانچه معامله بزرگ ميان ترکيه و اسراييل تحقق يابد به نوشته روزنامه راديکال گرانيگاه و توازن قوا در کل خاورميانه جابجا خواهد شد.

در کنار نفت دريای خزر که توسط خط لوله باکو- تفليس- جيحان به سواحل ترکيه انتقال می‌يابد و از آنجا به نقاط ديگر جهان ارسال می‌شود، ترکيه معبر خط لوله‌های گاز از روسيه و ايران نيز هست. اين گاز پس از تامين نيازهای صنعتی ترک‌ها به سوی غرب اروپا روان می‌شود. از مدتی پيش بخشی از همين گاز به وسيله يک خط لوله جديد به سوی دشمن قديمی ترکيه ، يعنی يونان جريان يافته است. گاز ارسالی از روسيه به وسيله يک خط لوله دو شاخه‌ای که ٣٠٠ کيلومتر طول دارد از نوورسيسک جريان آغاز می‌کند و پس از عبور از اعماق قسما ٢٠٠٠ متری بستر دريای سياه به سامسون و نهايتا به آنکارا می‌رسد. پس از اتمام اين خط لوله که "جريان آبی" نام دارد و توسط شرکت ساپيم ، از شرکت‌های وابسته به کنسرن نفتی "انی" ايتاليا ساخته شده روسيه و ترکيه در مورد قيمت گاز صادراتی دچار اختلاف نظر شدند. از همين رو برای مدتی ترکيه برداشت گاز از اين لوله را کاهش داد، به گونه‌ای که کل بازدهی و احيای سرمايه‌ای که صرف ساختن آن شده بود در معرض تهديد قرار گرفت. از اين رو تلاش برای عقد معامله‌ای با اسراييل برای استفاده از گاز اين خط لوله به نظر می‌آيد که گزينه‌ای مناسب برای احيای سرمايه ساخت و سود دهی آن باشد.

 برای رساندن گاز جاری در خط لوله "جريان آبی" به اسراييل بايد ابتدا خط لوله‌ای آن را مستقيما از سامسون به جيحان در ساحل ترکيه در مديترانه برساند و يا خط لوله مزبور با يک لوله انحرافی به خط لوله گازی که به موازات خط لوله نفت باکو-تفليس- جيحان در دست ساخت است وصل شود. گاز رسيده به جيحان به صورت مايع در می‌آيد و با کشتی‌های مخصوص به سوی اسراييل ارسال می‌شود. سرمايه‌ای که صرف ساختن خط لوله‌های تکميلی، تاسيسات مايع سازی گاز در جيحان و نيز خريد کشتی‌های مخصوص انتقال گاز می‌شود برای اقتصاد و موقعيت ژئو استراتژيک دو کشور ترکيه و اسراييل از اهميت خاصی برخوردار است.

برگرفته از داده‌های روزنامه آلمانی يونگه ولت ٢٢ اوت و ٢٩ سپتامبر ٢٠٠٥