حقایق هشداردهنده درباره رفتارهای پرخطر موتورسواران
در این بین، مرگ‌های ناشی از حوادث ترافیکی در ایران، 25.8 به ازای هر 100هزار نفر جمعیت است؛ حال آنکه این رقم در دنیا 19.9 و در کشور‌های کم درآمد یا درآمد متوسط 20.7 به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت است.
بیش از 60 درصد قربانیان حوادث ترافیکی موتورسوارند
در ایران موتورسواران بیشترین نسبت حادثه‌دیدگان را در خیابان‌های داخل شهر و روستا که حدود 61 درصد می‌شود، به خود اختصاص می‌دهند. بنابراین به نظر محققان، موتورسواران از گروه‌های آسیب‌پذیر در حوادث ترافیکی بوده و باید در اولویت ملاحظات و مطالعات قرار گیرند.
تحقیقات نشان داده است اکثر تصادفات عبور و مرور به علت رفتارهای نادرست رخ می‌دهد اما با این حال متخصصان آموزش سلامت با حوزه پیشگیری از آسیب‌های غیرعمدی تماس زیادی نداشته‌اند و عوامل اصلاح‌کننده‌ی الگوهای رفتاری پرخطر و آسیب‌زا ناشناخته مانده است.
با توجه به اهمیت آموزش و اصلاح الگوهای پرخطر ترافیکی، تحقیقی یک ساله در کشور بر روی تعدادی از موتورسواران شامل موتورسوار و ترک سوار با میانگین سنی 26 سال که 41 درصد آنها نیز مجرد بودند، به طریق مشاهده و ثبت رفتار و نیز مصاحبه و بحث گروهی انجام شده است.
پنج عامل تاثیر‌گذار بر رفتار پرخطر موتورسواران
یافته‌های این تحقیق که توسط فرشته زمانی و همکارانش انجام شده است، نشان داد: عوامل فردی، عوامل اجتماعی فرهنگی، وضعیت موتورسیکلت، سوء‌استفاده از تجهیزات ایمنی و عوامل محیطی از علل رفتار مخاطره‌آمیز موتورسواران هستند.
اعتیاد به مواد مخدر و الکل
براساس یافته‌های این تحقیق، در بین عوامل فردی، افزایش سن، متاهل شدن، بچه‌دار شدن، رفتارهای پرخطر موتورسواران را کاهش می‌دهد.
طبق یافته‌های تحقیق حاضر، در میان علل رفتارهای پرخطر موتورسواران، وضعیت سلامت موتورسوار نیز از علل تعیین‌کننده به شمار می‌رود. یکی از مشارکت‌کنندگان در پژوهش اظهار کرده است: «کلاه نمی‌گذارد چون بیمار است. وقتی کلاه می‌گذارد نفسش می‌گیرد.» همچنین نداشتن تعادل روانی، اعتیاد به مواد مخدر و الکل هم بر بروز رفتارهای پرخطر موتورسواران تاثیر‌گذار بوده است.
کم‌تجربگی
به عوامل فردی بروز رفتارهای پرخطر، طبق یافته‌های این تحقیق، نداشتن تجربه یا کم تجربگی را هم باید افزود؛ این‌که موتورسوار توانایی کنترل موتور را ندارد.
همچنین یافته‌ها نشان داد: انگیزه‌ی استفاده از موتورسیکلت در بروز نوع رفتار مخاطره‌آمیز بی‌تاثیر نبوده است.
تجربیات بیان شده مشارکت‌کنندگان در این پژوهش نشانگر آن است که عوامل اجتماعی به‌عنوان یکی از عوامل اصلی در شکل‌گیری رفتارهای مخاطره‌آمیز است و خود شامل پنج مضمون فرعی و شامل عملکرد پلیس، ارزان و در دسترس‌بودن آسان موتورسیکلت، نقص قوانین مالکیت و کاربردی موتورسیکلت، قوانین راهنمایی و رانندگی، فرهنگ ترافیک است.
بر اساس این پژوهش، عملکرد و نحوه‌ی برخورد پلیس از نظر مشارکت‌کنندگان بر اتخاذ رفتارهای مخاطره‌آمیز نقش دارد. همچنین دسترسی آسان و بی‌ضابطه به ویژه توسط نوجوانان به موتورسیکلت از عوامل مهمی بود که تقریبا اکثر مشارکت‌کنندگان به آن اشاره کرده‌اند. آنها اظهار کردند که مالکیت موتورسیلکت قانونمند نیست و اساسا جرائم موتورسواران به همین دلیل کمتر قابل پیگیری است.
تاثیر رفتار سایر رانندگان بر رفتار مخاطره‌آمیز موتورسواران
نحوه رانندگی و رفتار سایر سواران و عابران پیاده که تحت عنوان فرهنگ ترافیک استخراج شده است نیز رفتار موتورسواران را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تجربه‌ی برخی از موتورسواران بیانگر این بود که سایر رانندگان نه تنها آنها را رعایت نمی‌کنند، بلکه عمدا عادت دارند که سر به سرشان بگذارند و آنها را اذیت کنند. اساسا فرهنگ رانندگی در جوانان و نوجوانان اکثر حاکی از الگوهای پرخطر است. آنها پرخاشگرند و در برابر سایر رانندگان کم تحمل بوده و سریع با آنها درگیر می‌شوند.
وضعیت موتورسیکلت
وضعیت موتورسیکلت که به عنوان عاملی برای بروز رفتار پرخطر طبق این پژوهش به شمار می‌رود، مضمونی است که خود نشأت گرفته از دو مضمون فرعی نوع موتورسیکلت و خرابی و نقص آن است. این را هم باید اضافه کرد که سرعت غیرمجاز نیز از طریق برخی از انواع موتورسیکلت بیشتر صورت می‌گیرد.
تاثیر نوع تجهیزات ایمنی در استفاده یا عدم استفاده توسط موتورسواران
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان تحقیق، تجهیزات ایمنی شامل تجهیزات مربوط به موتورسیکلت‌ها و تجهیزات ایمنی مربوط به موتورسوار (کلاه و لباس ایمنی) است که از دیدگاه پاسخ‌دهندگان، نوع و کیفیت تجهیزات ایمنی در استفاده یا عدم استفاده موتورسواران تاثیر داشته است.
عوامل محیطی موثر در رفتار مخاطره‌آمیز
تجربیات مشارکت‌کنندگان تحقیق بیانگر آن است که عوامل محیطی نیز بر رفتارهای مخاطره‌آمیز موتورسواران نقش دارد. این مضمون خود شامل چهار مضمون فرعی نوع و ساختار راه‌ها، نبود مسیر ویژه موتورسواران، ایمنی راه‌ها و شرایط آب و هوایی است.
به اعتقاد پاسخ‌دهندگان، مسیر ویژه عبور موتورسیکلت و تفاوت بین موتورسیکلت که دوچرخ دارد با وسائل دیگر، باعث شده که آنها هنگام حرکت از امنیت کافی برخوردار نباشند و ممکن است توسط سایر رانندگان دیده نشوند.
وضعیت راه‌ها مثل وجود موانع، روشنایی ناکافی، شیب و بارندگی هم، از جمله موارد ذکر شده است که در مجموع باعث اتخاذ رفتارهای مخاطره‌آمیز و در نهایت آسیب یا مرگ موتورسوار می‌شود.
یافته‌های به دست آمده از ادراک موتورسواران، خانواده‌ها و پلیس، اشاره به عوامل مفیدی برای برنامه‌ریزی اقدامات پیشگیری و تغییر رفتار دارد. در ابتدا ممکن است یافته‌های فوق، توجه ارتقاء‌دهندگان سلامت را به این مساله جلب کند که حتی هنگامی که رفتار پرخطر موتوسوار موجب بروز آسیب می‌شود، با تمرکز بر رفتار و مداخله‌ی آموزشی بدون مداخله در سایر عوامل، عدم موفقیت برنامه‌های پیشگیری اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین باورهای قبلی مبنی بر این‌که کاربران جاده را همیشه مسوول بروز حوادث جاده‌ای محسوب می‌کنند، قابل تجدیدنظر هستند چون با این دیدگاه عوامل دیگری غیر از رفتار که احتمالا در بروز حادثه نقش دارند، نادیده گرفته می‌شوند.
این تحقیق یادآور می‌شود که امروزه این عقیده به‌طور وسیعی رایج شده است که چون رفتارهای ناسالم انسان عامل 90 درصد از حوادث جاده‌ای هستند، برای رفع این مشکل، باید کاربران جاده را تشویق به اتخاذ رفتارهای ایمن کرد. به عبارتی می‌توان استنباط کرد که هم دیدگاه قبلی و هم دیدگاه‌های اخیر، فرد و رفتار او را محور اصلی بروز یا عدم بروز آسیب‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای به‌شمار می‌آورند. هرچند رفتار انسان، عامل مهمی در بروز حوادث و آسیب‌های جاده‌ای است، اما یافته‌های این مطالعه نشانگر آن هستند که رفتارهای مخاطره‌آمیز موتورسواران خود تحت تاثیر سایر عوامل قرار دارند.
برای جوانان، این وسیله دوچرخ قوی اغلب اولین تجربه‌ی واقعی استقلال و مسوولیت فردی و اجتماعی است که نشان‌دهنده‌ی بزرگ‌شدن و رشد فرد است. نوجوانان با رانندگی موتورسیکلت می‌خواهند نقش بزرگسالان را ایفا کنند، اما بیش از آنها رفتارهای پرخطر و تصادف را تجربه می‌کنند. موتورسواران از رانندگان اتومبیل جوان‌تر هستند و بیشتر نسبت به سرعت زیاد، سبقت و عبور از شکاف‌های باریک در ترافیک مبادرت می‌کنند.
در این تحقیق در ادامه با تاکید بر تاثیر وضعیت موتورسیکلت بر بروز حوادث، به مطالعاتی در این زمینه اشاره می‌کند. از جمله مطالعه‌ای در کالیفرنیا نشان داده است که خطر آسیب، با ساختار موتورسیکلت ارتباطی ندارد، اما با اندازه آن ارتباط دارد.
نتایج یک بررسی هم نشان داده که افزایش میزان مرگ به ازای هر مایل مسافرت با موتورسیکلت به دو دلیل مطرح است؛ یکی آنکه نوبودن موتورسیکلت باعث افزایش استفاده و در معرض قرار گرفتن می‌شود؛ دیگری بی‌تجربه بودن موتورسوار است.
به گزارش ایسنا، این تحقیق همچنین به نتایج یک مطالعه‌ی دیگر می‌پردازد که نشان داده است: عمر موتورسیکلت با شدت تصادف ارتباط دارد. در هر یک از این مطالعات، وضعیت موتورسیکلت از نظر ویژگی‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. شاید بیشترین تشابه یافته‌های فوق با یافته‌های مطالعه حاضر، عمر موتورسیکلت باشد که تقریبا نزدیک با مفهوم نقص و خرابی موتورسیکلت و احتمالا بسیار مرتبط با عمر این وسیله است.
تجهیزات ایمنی، مضمون دیگری است که در این مطالعه به دست آمد. نوع و کیفیت این تجهیزات، در استفاده از آنها نقش دارد. یک تحقیق در تهران با بررسی بر روی موتورسواران حادثه دیده شهر به این نتیجه رسیده است که گرم‌بودن کلاه ایمنی، موجب کاهش استفاده از آن در دو فصل بهار و تابستان می‌شود و تنها 8.6 درصد از کل موتورسواران مورد مطالعه، هنگام تصادف کلاه ایمنی داشته‌اند.
لزوم اختصاص مسیر ویژه موتورسواران
تجربیات مشارکت‌کنندگان حاکی از تفاوت رانندگی موتورسیکلت با رانندگی سایر وسائل نقلیه و لزوم مسیر ویژه بود. تحقیقات نیز نشان داده است که تعداد زیادی از موتوسواران از نحوه‌ی رانندگی در بین انواع وسائل رانندگی درک درستی ندارند. درک آنها این است که موتورسیکلت وسیله‌ای سودمند برای سریع به مقصد رسیدن است و با همین انگیزه از آن استفاده می‌کنند.
تحقیق فوق یادآور می‌شود: موتورسیکلت و رانندگی آن به‌طور آشکاری با اتومبیل متفاوت است. این وسیله ممکن است، به خاطر اندازه کوچکی که دارد درست دیده نشود. موتورسوار باید سعی کند در وضعیتی قرار گیرد که توسط دیگران دیده شود. او بیشتر از دستانش باید استفاده کند، بیشتر در معرض عوامل محیطی قرار می‌گیرد و تفاوت‌های زیاد دیگری وجود دارد که رفتارهای متفاوتی را ایجاب می‌کند.
نویسندگان این پژوهش معتقدند که با تمرکز بر روی عوامل خطر مهم، در هر یک از ابعاد رفتارهای مخاطره‌آمیز، می‌توان بروز این رفتارها و نهایتا آسیب‌های ناشی از آن را در موتورسواران کاهش داد، چراکه تصادف موتوری برخلاف عقیده جاری، فقط برحسب شانس و اتفاق روی نمی‌دهند، بلکه پدیده‌هایی قابل پیشگیری هستند، چون علل و زمینه‌های آن متفاوت است، فنون کنترل آنها نیز باهم متفاوت است.
