رمضان رفت ولی کاش صفایش نرود...
ماه مبارک رمضان، ماهی است که خدا دوست دارد بندگانش را با پرهیزگاری و امساک و روزه‌داری به مهمانی خود دعوت کند و از نعمت‌های فراوان مادی و معنوی بهره‌مند سازد.
مسلمانان نیز در این ماه با تحمل سختی‌ها، گرسنگی‌ها و تشنگی‌ها به نیایش با خالق یکتا می‌پردازند و با غوطه‌ور شدن در دریای زلال رمضان، انس با قرآن و انجام اعمال نیک و پسندیده، مراتب متعالی تقرب به پروردگار عالمیان را سیر می‌نمایند و به لذت و حلاوت بی‌نظیری دست می‌یابند.
روزه‌داران در پایان این ماه، به شکرانه این که توانسته‌اند به لطف و یاری خداوند متعال، یک ماه با مجاهدت و تلاش، مراقبه‌ها و محاسبه‌ها، سختی‌های روزه‌داری را تحمل کنند و بر خواهش‌های نفسانی و شهوانی خویش پیروز شده و به درجات معنوی و عالی نزدیک شوند و رشد و کمال یابند، مسرور و خرسندند و نماز عید فطر را با شکوه و عظمت بی‌مثالی بجا می‌آورند.
اما از سوی دیگر اندوه وداع با چنین ماه سراسر زیبایی را به جان و دل دارند و عظیم‌تر از آن بیم و خوف از کف دادن آنچه که به تحمل شدائد و تضرع و انابه بدست آورده‌اند، در درونشان غوغا می‌کند...
و چه با شکوه خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: « پروردگارا! دلهایمان را بعد از آن که ما را هدایت کردی (از راه حق) منحرف مگردان، و از سوی خود رحمتی بر ما ببخش، زیرا تویی بخشنده. » (آل عمران/ 8)
چنانچه در روایات آمده است، این دعای راسخان درعلم، نشانه‌ای از رسوخ و ثبات آنان درعلم است، چراکه می‌دانند هرچه دارند از ناحیه اوست و هرلحظه این ترس را دارند که مبادا به واسطه غفلتی ولو اندک، خدا دلهایشان را بعد از رسوخ علم منحرف سازد، لذا به پروردگار خود پناه می‌برند.
حضرت سیدالساجدین، امام زین‌العابدین در صحیفه سجادیه در دعای وداع با ماه رمضان، نیز به این نکته اشاره زیبایی دارد و می‌فرماید: « خداوندا! ماه رمضان در میان ما بس ستوده زیست و ما را مصاحب و یاری نیکو بود و گرانبهاترین سودهای مردم جهان را به ما ارزانی داشت. اما چون زمانش به سررسید و مدتش و شمار روزهایش پایان گرفت، آهنگ رحیل کرد... خداوندا! اینک با او وداع می‌کنیم، همانند وداع با عزیزی که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت تنهایی می‌کند! عزیزی که او را بر ما پیمانی است که باید نگه داریم و حرمتی که باید رعایت کنیم و حقی که باید ادا نماییم... خدایا! اکنون از هرگناه که مرتکب شده‌ایم و از هرکار زشت که زین پیش از ما سرزده و از هرخیال بد که در دل خود پنهان کرده‌ایم، توبه می‌کنیم، توبه کسی که در دل خیال بازگشتش به گناه نیست و بار دیگر به گناه بازنگردد، توبه‌ای بی بازگشت عاری از هرگونه شک و ریب... بارخدایا! چنین توبه‌ای را از ما بپذیر و از ما خشنود باش و ما را در آن ثابت قدم گردان... »
مراقبت از نفس و تلاش برای حفظ معنویت و پاکی کسب شده در ماه مبارک رمضان، دغدغه هر مومن مسلمان و عامل به قرآنی است و اهمیت این امر زمانی مشخص‌تر می‌شود که رهبر فرزانه و دوراندیش و نکته سنج انقلاب اسلامی در خطبه‌های نماز عید فطر امسال، توفیق حفظ دستاوردهای ماه مبارک رمضان را برای همگان از خداوند متعال طلب می‌نمایند.
شاعر چه زیبا سروده است:
رمضان رفت ولی کاش صفایش نرود سحر و جوشن و قرآن و دعایش نرود
کاشکی پر شده باشد دلم از نور سحر همره روزه و افطار، نوایش نرود . . .
با این مقدمه برآن شدیم تا کمی بیشتر دربحث «مراقبت و حفظ دستاوردهای معنوی و معرفتی ماه مبارک رمضان»، وارد شده و نظر و توصیه‌های صاحبان دین و اندیشه را جویا شویم:
حجت‌الاسلام مجتبی نظری، استاد حوزه و دانشگاه تبریز، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، درخصوص موضوع گزارش، ابتدا روزه‌داران ماه مبارک رمضان را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: برخی از روزه داران، قبل از شروع این ماه مبارک، یعنی در ماه‌های رجب و شعبان به تزکیه و تربیت روح خویش می‌پردازند و با آمادگی کامل از نظر اعمال و رفتار و افکار، به این ماه وارد می‌شوند، در نتیجه اعمالشان با معرفت و شناخت انجام می‌گیرد و عزم و اراده‌شان در حفظ ثمرات معنوی این ماه سراسر رحمت، قوی‌تر و استوارتر از دیگر افراد جلوه می‌کند، چراکه محبت آنها محبت مبتنی بر معرفت و اخلاص و محبت توام با معرفت ماندگارتر است.
نظری ادامه داد: دسته دیگر، روزه‌دارانی هستند که بدون شناخت کافی و آمادگی روحی، وارد ماه رمضان می‌شوند، اینگونه افراد محبت و درکشان احساسی است و عقبه معرفتی ندارند. همانند گلی که ریشه در آب دارد ولی برای محکم‌تر شدن و رشد و تعالی باید در خاک کاشته شود، لازمه این امر نیز تفکر، تعمق و معرفت به مبانی نورانی اسلام و قرآن است.
وی قوه عقل را عامل مهمی برای زندگی سراسر پاک و اسلام گونه دانست و اظهار کرد: خداوند قرآن کریم، پیامبراکرم (ص) و دین اسلام را به عنوان فرستنده به نزد آدمی فرستاده است، اما در کنار آن، عقل را نیز به عنوان رسول باطنی در وجودش قرار داده تا همانند گیرنده عمل کند و موجبات سعادتش را فراهم آورد.
این استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: اگر عقل سالم باشد، پیام‌های الهی و وحیانی را درک کرده و انسان را سعادتمند می‌سازد، اما اگر در صورت ابتلا به برخی بیماری‌ها همچون حب دنیا، مقام، جاه، شهوات و غیره آسیب ببیند، زنگار و غبار روی عقل را می‌پوشاند که در این حال اعمال و عبادات شخص حالت احساسی و زودگذر به خود می‌گیرد که نمی‌تواند عمق اعمال و فرایض دینی را درک کرده و لذت آن را بچشد.
وی در بخش دیگری از سخنانش، تکرار و تفکر را عامل‌های دیگری در راستای حفظ دستاوردهای معنوی بیان کرد و گفت: این که خیال کنیم با یک ماه روزه‌داری و انجام عبادات می‌توان معرفت و خلوص باطن را بدست آورد، تصور باطلی است، چراکه هر روز باید به غبارروبی و زنگارزدایی از روی عقل و صیقل دهی بر آینه قلب پرداخت، تا روح اعمال و عبادات درونی شده، تثبیت گردد. به گونه‌ای که آدمی دائما درحال استغفار و توبه و انابه باشد و زمان توبه و بازگشت را به وقت و فرصتی دیگر در آینده موکول نکند.
نظری به اصل «مراقبت» در اعمال تاکید کرد و یادآور شد: انسان همیشه باید در حال مراقبه باشد، از عقل مراقبت کند که مبادا افکار نادرست به آن راه یابد، از اعمال مراقبت کند که مبادا ریا در آن رخنه کند و از قلب مراقبت کند که مبادا حب دنیا در آن رسوخ پیدا کند.
وی افزون بر سخنان قبلی، انجام واجبات و دوری از محرمات، شرکت در نماز جماعت و مراسمات مذهبی، اهتمام بر خواندن نماز اول وقت، نمازهای مستحبی و نماز شب را از جمله راهکارهای ماندگاری اعمال ماه مبارک رمضان یرشمرد.
همچنین حجت‌الاسلام حسین تقی‌زاده، رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی استان با اشاره به افزایش آمار حضور افراد در مساجد و اماکن مذهبی در ماه مبارک رمضان و برگزاری باشکوه نمازهای جمعه و نماز عید فطر، تداوم شرکت در چنین اماکن و مجالسی را از عوامل حفظ و ذخیره معنویت ماه رمضان عنوان کرد و افزود: تمام این اعمال، مصداق بارز ذکر الهی است، چنانچه خداوند در آیه شریفه «اقم الصلوة لذکری»، بر پاداشتن نماز توسط مسلمانان را عامل توجه قلبی به وجود لایزالش معرفی می‌کند و نتیجه این ذکر و توجه، ماندگاری اعمال نیک و پسندیده است.
وی اطاعت از فرمان الهی، انس با قرآن و آشنایی و توسل هرچه بیشتر به اهل بیت(ع) را از برکات ماه مبارک رمضان دانست و اظهار کرد: روزه‌داران در این ماه به دعوت الهی لبیک گفته و با پیشه کردن تقوای الهی، مبارزه با نفس اماره را تمرین کردند و به جهاد با آن پرداخته، روحیه استقامت و خوباوری را در درونشان تقویت کردند.
تقی‌زاده تلاش برای کسب روزی حلال و مالک بودن و تحت کنترل بودن چشم و گوش و زبان و دیگر اعضاء و جوارح بدن و تداوم صله ارحام و دیگر سنت‌های پسندیده ماه مبارک رمضان را راهکارهای مناسبی درجهت دوری از گناه و حفظ حالات روحانی روزه داران بیان کرد.
رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی استان نیز با استناد به روایات ائمه اطهار(ع) که همواره سفارش کرده‌اند خدای متعال را ناظر و شاهد اعمال خویش بدانند و بر این امر اعتقاد راسخ داشته باشند، خاطرنشان کرد: در این صورت است که آدمی همواره در حالت «مراقبت» به سر می‌برد و برای حفظ اندوخته‌ها و ذخایر باارزش و معنوی ماه مبارک رمضان از گناه دوری جسته و بر انجام واجبات تاکید می‌کند.
حجت الاسلام محمدرضا نقییان، مدیر حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان تبریز نیز خمیرمایه و عنصر اصلی تمام ذخایر معرفتی و معنوی کسب شده در ماه مبارک رمضان توسط روزه‌داران را «مراقبت» بیان کرد و با اشاره به خاطره‌ای که آیت‌الله امینی، امام جمعه فعلی قم و نماینده خبرگان رهبری در گفت‌وگویی برایشان نقل کرده بود، اظهار کرد: آیت‌الله امینی نقل می‌کرد که علامه طباطبایی(ره) در حال احتزار بودند که بر سر بالینشان حاضر شده و پرسیدم به ما چه سفارشی می‌کنید؟ و ایشان با صدای ضعیفی سه بار فرمودند: مراقبه، مراقبه، مراقبه!
وی در ادامه گفت: انجام واجبات و پرهیز از محرمات نیز اساس و پایه مراقبت به شمار می‌رود.
نقییان، نظارت آدمی بر اعمال و رفتار فردی و اجتماعی روزمره‌اش را عامل مهمی بر حفظ معنویت و قداست روح دانست و افزود: توصیه بزرگان و اولیای دینی نیز بر همین امر تاکید دارد که انسان باید همواره ناظر براعمالش باشد و خود را درمقابل آنان جوابگو بداند، همچنین هر شب به حساب اعمالش رسیدگی کرده و بر اعمال نیکش حمد بجا آورد و از رفتار زشت و منفی استغفار کرده، تا جائیکه ممکن است درصدد جبران برآید.
وی با بیان اینکه بعد از ماه رمضان، روزه‌داران برخی تصمیم‌های اساسی همچون پرهیز از ارتکاب گناهان گذشته، شرکت در نمازجمعه، اهتمام به تلاوت و عمل به قرآن و آموزه‌های نجات‌بخش آن و غیره را می‌گیرند، خاطرنشان کرد: انجام این اعمال می‌تواند مسلمانان را در حفظ معنویت کسب شده یاری کند، اما انسان باید همواره هوشیار و ثابت قدم و خوش عهد بر سر قول و پیمانش باشد، چراکه شیطان در کمین است تا به اندک غفلتی اندوخته‌های آدمی را ربوده و به سوی شقاوت و بدبختی سوق دهد.
مدیر حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان تبریز، از نشانه‌های شیعه بودن را تلاوت روزانه 51 آیه از آیات قران کریم و تعمق در مفاهیم آن عنوان کرد و افزود: حالت توجه داشتن، دائم الوضو بودن، اهتمام در بجا آوردن نماز اول وقت همراه با حضور قلب، دستگیری از نیازمندان و شرکت کردن در مجامع و اماکن مذهبی و امور خداپسندانه و عام‌المنفعه از جمله اعمالی است که موجب تقرب هرچه بیشتر به خدای تعالی شده و انسان به واسطه انجام این اعمال می‌تواند علاوه بر حفظ قداست و معنویت کسب شده در ماه رمضان، بر کارنامه اعمال نیکش بیافزاید و در ماه‌های دیگر سال نیز همچون ماه رمضان، وارسته و نمونه باشد.
گزارش از: سمیرا عباسی
