در حاشیه ی سفر «کاترین اشتون» به ایران

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: «کاترین اشتون» مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا و نماینده ی گروه 1+5 (شامل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) در گفت و گوهای هسته یی با ایران، دیشب (شنبه 17 اسفند) به همراه «هلگا اشمیت» معاون و «مایکل مان» سخنگوی خود، وارد تهران شد.

به گزارش ایرنا، اشتون در حالی به ایران آمد که یک روز پیش از سفر وی، گفت و گوی سه روزه ی کارشناسی هسته یی میان ایران و گروه 1+5 در وین به پایان رسید و مقام های دو کشور آن را مفید و سازنده ارزیابی کردند.

برخی این سفر را آغاز فصل جدیدی در روابط ایران و اتحادیه ی اروپا قلمداد می کنند. در این سفر گفت و گوهایی میان مقام های کشورمان و مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا درباره ی موضوع هسته یی، مسایل منطقه یی و بهبود روابط تجاری-اقتصادی صورت خواهد گرفت.

به دنبال روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در ایران، صرف نظر از این که کشور ما بارها پذیرای مدیران شرکت های اروپایی بوده است، اینک به محل ترافیک دیپلماسی مقام های سیاسی کشورهای عضو این اتحادیه نیز تبدیل شده است.

تهران در هفته ها و ماه های گذشته میزبان وزیران امور خارجه ی ایتالیا، سوئد، بلژیک، لهستان و اسپانیا بوده است؛ این در حالی است که منابع خبری بعد از سفر اشتون، از سفر وزیر خارجه ی یونان هم در 24 اسفند به تهران خبر داده اند.

طبق برنامه ی این سفر، اشتون امروز یک شنبه با «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه و «حسن روحانی» رییس جمهوری کشورمان دیدار و درباره ی موضوع های مختلف به گفت و گو خواهد نشست و فردا دوشنبه نیز راهی شهر تاریخی اصفهان می شود و بازدیدی از این شهر خواهد داشت.

تاکنون اشتون در مقام مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا دیداری از ایران نداشته است و این نخستین سفر وی به کشورمان است که به دعوت ظریف در حاشیه ی شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک صورت گرفت.

اشتون در سال 2009 میلادی به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا، جانشین «خاویر سولانا» شد و از ماه اکتبر سال جاری میلادی (مهرماه سال آینده خورشیدی) دیگر مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا نخواهد بود.

اتحادیه ی اروپا 28 عضو دارد و یکی از مهم ترین بازیگران بین المللی محسوب می شود.



*** ایران و اتحادیه ی اروپا؛ روابطی پر از فراز و نشیب

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای بزرگ منطقه به همراه منابع انرژی سرشار، بیش از 20 سال است که روابط پر فراز و نشیبی را با اتحادیه ی اروپا (EU) داشته است. دو طرف در زمینه های مهمی چون تجارت، انرژی، پژوهش، فرهنگ و غیره در برهه های مختلف تاریخی با یکدیگر همکاری داشته اند.

در دولت سازندگی، با پایان یافتن جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، خرابی های ناشی از جنگ و حاکم شدن فضای به نسبت مسالمت آمیز بین ایران و محیط خارج، جرقه ی برقراری روابط اقتصادی میان ایران و اتحادیه ی اروپا زده شد. بنابراین، روابطی که بعد از شکل گیری انقلاب اسلامی در سال 1357 خورشیدی (1979 میلادی) رنگ باخته بود، بعد از پایان جنگ هشت ساله دوباره از سر گرفته شد و بعد از حادثه ی 11 سپتامبر 2001 و روی کارآمدن دولت اصلاحات در ایران، روابط تهران و بروکسل بیش از پیش به هم نزدیک تر شد.

از آنجا که مسایل اقتصادی نسبت به موضوع های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره از حساسیت کمتری برخوردار است، بنابراین، توافقنامه ی تجارت و همکاری ایران و اتحادیه ی اروپا (TCA) در سال 1380 خورشیدی (2002 میلادی) در اواخر دوره ی «سید محمد خاتمی» رییس جمهور پیشین ایران، میان این دو شریک تجاری بسته شد.

از این رو، در آن برهه روابط در حال تسری یافتن به سایر حوزه های حساس بود؛ بنابراین همکاری در زمینه های انرژی، حمل و نقل، پژوهش و آموزش افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ به طوری که به منظور افزایش سطح همکاری ها، اتحادیه ی اروپا اقدام به گشایش دفتر نمایندگی دیپلماتیک در تهران کرد.

در مجموع، میزان افزایش روابط میان اتحادیه ی اروپا و دولت اصلاحات با چهار موضوع ارتباط نزدیکی داشت: موضع گیری ایران در برابر فرایند سازش میان فلسطینیان و رژیم صهیونیستی؛ حمایت نکردن ایران از گروه های تروریستی؛ وضعیت حقوق بشر و در نهایت منع گسترش سلاح های کشتار جمعی که سلاح هسته یی را نیز در بر می گرفت.

در سال های 2002 و 2003 با مطرح شدن موضوع هسته یی کشورمان، روابط ایران و اتحادیه ی اروپا رو به سردی و تیرگی نهاد و از آن جا بود که موضوع هسته یی بر همه ی روابط و مسایل میان دو طرف سایه افکند و سرانجام در دولت پیشین، شورای امنیت سازمان ملل متحد چندین قطعنامه علیه کشورمان به تصویب رساند و حلقه ی تحریم ها را روز به روز تنگ تر کرد. در این میان اتحادیه ی اروپا نیز به صورت مستقل تحریم هایی را علیه ایران وضع کرد.

با وجود فراز و نشیب های حاکم بر روابط ایران و اتحادیه اروپا، این اتحادیه نسبت به آمریکا در بیشتر زمان ها از حقوق کشورمان حمایت کرده است.

در این ارتباط «داوود هرمیداس باوند» استاد حقوق و روابط بین الملل در گفت و گویی تلفنی با گروه پژوهش های خبری ایرنا به بیان نمونه هایی از حمایت اتحادیه ی اروپا نسبت به ایران در برابر فشارهای تحریمی آمریکا پرداخت. وی با اشاره به تحریم های یکجانبه ی مضاعف آمریکا علیه ایران، گفت: تحریم هایی که از زمان «بیل کلینتون» رییس جمهوری پیشین آمریکا در قانون موسوم به «داماتو» نسبت به کشورمان بکار برده شد، اتحادیه ی اروپا آن را خلاف مقررات سازمان تجارت جهانی و مخالف حقوق بین الملل دانست و حتی شرکت «توتال» فرانسه در میدان نفتی و گازی پارس جنوبی جانشین شرکت آمریکایی شد که از ایران خارج شده بود.

در همین ارتباط «مهدی فاخری» استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه و معاون پیشین امور بین الملل اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت و گویی با گروه پژوهش های خبری ایرنا، ضمن اشاره به حمایت های اتحادیه ی اروپا از فعالیت های اقتصادی کشور ما، مهم ترین حمایت این اتحادیه را در سال 1384 و دفاع از عضویت ناظر ایران در «سازمان جهانی تجارت» (WTO) دانست که ضمن مخالفت آمریکایی ها سرانجام بعد از 9 سال تلاش مقام های ایرانی، کشور ما در نهایت عضویت ناظر را در این سازمان به دست آورد.

اما برجسته شدن موضوع هسته یی ایران و بی نتیجه ماندن گفت و گوهای هسته یی منجر به آن شد که رفته رفته اتحادیه اروپا نیز در کنار ایالات متحده در صف مقابل ایران قرار گیرد.

در این راستا، فاخری با تاکید بر نقش تحریم ها در کاهش تجارت خارجی با اتحادیه اروپا، اظهار داشت: برخی از کشورهای اروپایی به خاطر تحریم هایی که علیه کشورمان شکل گرفته بود، روابط خود را با ایران کاهش دادند؛ به طور مثال تراز تجاری آلمان با ایران که قبل از موضوع هسته یی به حدود پنج میلیارد یورو می رسید، امروز به نصف (2 میلیارد و 300 میلیون یورو) رسیده و روابط کشورهای مهم این اتحادیه از جمله انگلیس و فرانسه نیز با ایران به شدت کاهش یافته است. البته برخی از کشورهای اروپایی چون اسپانیا و ایتالیا به خاطر قراردادهای نفتی، تاکنون هم این روابط را با یک درجه ی کمتر به قوت خود باقی نگاه داشته اند.

همان طور که اشاره شد، از زمان شکل گیری نظام جمهوری اسلامی تاکنون، ایران روابط پر فراز و نشیبی را با اتحادیه ی اروپا تجربه کرده است؛ بنابراین، این روابط، نوع گفتمان های اروپا را نسبت به کشورمان نیز تعیین می کرد.

از این رو، گفتمان انتقادی در زمان دولت سازندگی و گفتمان سازنده در دولت اصلاحات مطرح بود. اما با شروع موضوع هسته یی در اواخر دوره ی اصلاحات، گفتمان حاکم از سازنده به مشروط (مشروط به موضوع هسته یی) تغییر یافت؛ این در حالی است که در دولت نهم و دهم شاهد قطع هر نوع گفتمانی میان ایران و اتحادیه ی اروپا بودیم. اما با روی کار آمدن دولت جدید در ایران با شعار «تدبیر و امید»، توجه به بهبود روابط با جهان و برقراری تعامل سازنده در دستور کار قرار گرفته است.



*** تعامل ایران و اتحادیه ی اروپا با تدبیر جدید

در ابتدای دولت جدید، همچنان موضوع هسته یی و تحریم ها از مشکل های اصلی در برقراری تعامل سازنده بین ایران و اتحادیه ی اروپا به حساب می آمد؛ اما دولت جدید با رویکرد اولویت بخشیدن به مسایل خارجی و بهبود روابط با جهان سعی در غلبه کردن بر مشکل تحریم ها دارد.

با وجود مانع تراشی و کارشکنی های برخی از مخالفان داخلی و خارجی، فرایند بهبود روابط به گونه یی پیش رفته است که با گذشت چند ماه از عمر این دولت، گفت و گوهای هسته یی از موفقیت شایانی برخوردار شد و از بار تحریم ها نیز بر اساس توافق نامه ی ژنو بین ایران و گروه 1+5 کاسته شده است.

به دنبال بهبود روابط در صحنه ی بین المللی بود که «خوزه گارسیا مارگالو» وزیر امور خارجه اسپانیا بعد از 10 سال، هفته ی گذشته به تهران سفر کرد؛ این در حالی است که آخرین وزیر خارجه ی اسپانیا در سال 2004 به تهران سفر کرده بود. علاوه بر آن، طی این مدت محدود، تهران پذیرای وزیران امور خارجه ی لهستان، ایتالیا، سوئد و بلژیک بوده است.

البته شروع آمادگی برای ایجاد روابط اقتصادی با ایران از طرف برخی از شرکت های اروپایی شکل گرفت؛ بنابراین، مدتی پیش چندین هیات اقتصادی اروپایی از جمله 100 نفر از مدیران شرکت های فرانسوی برای ارزیابی وضعیت اقتصاد و بازارهای ایران جهت برقراری روابط تجاری-اقتصادی به تهران سفر کردند.

یکی از عواملی که سبب گرایش اتحادیه ی اروپا به سمت ایران شده است، ایجاد امنیت و ثبات نسبی توسط دولت روحانی چه در زمینه ی داخلی و چه در محیط خارجی است؛ استاد علوم سیاسی دانشکده ی روابط بین الملل وزارت امور خارجه در این زمینه به ایرنا گفت: دولت توانسته است به شرکای خارجی خود تفهیم کند که در ایران دولتی قابل پیش بینی روی کار است و بر اساس آنچه از وضعیت کنونی ایران ارزیابی می کنید، قادر به پیش بینی نتیجه های حاصل شده خواهید بود و بنابراین پیش بینی های شما تفاوت چندانی با واقعیت امر نخواهد داشت.

از آنجا که اروپایی ها از پیش، قراردادهای سرمایه گذاری با ایران داشته اند، برای آنها بسیار راحت تر است که دوباره به فعالیت های گذشته ی خود ادامه دهند. از طرف دیگر، امروز در غرب به خاطر بحران مالی و اقتصادی که چندین سال بر پیکر آنها سایه افکنده است، موجب شده است که آنها نیز تمایل زیادی به برقراری تعامل در زمینه های مختلف با ایران پیدا کنند.

«احمد موثقی» استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه تهران در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در این مورد اظهار داشت: هر چند ممکن است در برهه هایی مقام های رسمی کشورها و افراد وابسته به گروه ها و احزاب خاص، اقدام به گزافه گویی و زیاده خواهی کنند؛ اما در مجموع، تمایل به برقراری رابطه در هر دو طرف قرارداد وجود دارد.

وی در ادامه با تاکید بر قدرت شرکت های اروپایی برای تاثیرگذاردن بر تصمیم گیری های سیاسی، بیان داشت: مقام های غربی باید پاسخگوی نیازها و منافع شرکت های نفتی و صنعتی خود نسبت به ارتباط اقتصادی با ایران باشند. امروز مشاهده می شود که شرکت های آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی و غیره به سیاستمداران و مقام های مسوول خود برای ارتباط بیشتر با ایران فشار وارد می کنند. آنها شرایط تحریم و فضای جنگ را مانعی برای رسیدن به منافع خود در رسیدن به بازارهای ایران تلقی می کنند.

با وجود گمانه زنی هایی که در مورد موضع گیری مخالف آمریکا نسبت به سفر مقام نخست اتحادیه ی اروپا به تهران وجود داشته است، چند روز پیش، «جن ساکی» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، ضمن تاکید بر نقش مهم اشتون در گفت و گوهای میان ایران و گروه 1+5، اظهار داشت: با توجه به نقش مهم اشتون در مذاکرات هسته یی، چنین سفری طبیعی است.

«شمس الدین خوارقانی» سفیر پیشین ایران در آلمان نیز سفر کاترین اشتون به تهران را گام مثبتی برای حل پرونده هسته ای دانست و اظهار داشت: اروپا می خواهد در حل پرونده هسته ای حسن نیت نشان بدهد.



*** جمع بندی

جمع شدن دو سمت مهم به عنوان مقام ارشد در گفت و گوهای هسته یی و همچنین مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در شخص اشتون، بر اهمیت سفر وی به تهران بیش از پیش افزوده است.

در طول گذشت نزدیک به هفت ماه از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، تهران بارها پذیرای مدیران شرکت های اروپایی و مقام های رسمی این کشورها بوده است. سفر اشتون به تهران نیز می تواند این طور تلقی شود که اتفاق نظر کلی در بین کشورهای اتحادیه در مورد پیشرفت روابط با ایران شکل گرفته است.

در مجموع چند عامل مهم موجب تلاش مسوولان اروپایی جهت بهبود روابط با کشور ما شده است: نخست اینکه، بازار ایران در خاورمیانه برای اروپاییان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ دوم اینکه انرژی ایران (نفت و گاز) بر اهمیت هر چه بیشتر ایران نزد کشورهای اروپایی افزوده است و سوم اینکه گرایش جدید ایران است که فرصت بهبود رابطه میان ایران و اتحادیه ی اروپا را فراهم کند و اروپاییان نیز به دنبال استفاده ی سریع تر از این فرصت به دست آمده هستند.

صرف نظر از اهمیت بالای موضوع گفت و گوهای هسته یی و بهبود روابط تجاری با اتحادیه ی اروپا، اهمیت سفر اشتون به ایران شناسایی دوفاکتو (موقت و مشروط) گرایش سیاسی جدیدی است که در ایران روی کار آمده است که برخی از تحلیل گران اهمیت این موضوع را به مراتب بیشتر از اهمیت موضوع هسته یی و روابط تجاری ارزیابی می کنند.