فراز و فرودهای جنبش دانشجویی در دوره اصلاحات
ابراهیم اصغرزاده، از دانشجویان فعال پیرو خط امام و مؤسسین دفتر تحکیم وحدت، مجید فراهانی که مدت زمان حضورش در دفتر تحکیم با سال های اوج فعالیت دفتر تحکیم و آغاز روند اصلاحات در سال 76 مصادف شد و اکنون عضویت در شورای مرکزی و مشاور دانشجویی جبهه مشارکت را برعهده دارد و عبدالله مومنی دبیر تشکیلات دفتر تحکیم وحدت که مدت کوتاهی از پایان دوره حضورش در شورای مرکزی تحکیم وحدت می گذرد میهمانان خبرگزاری آفتاب بودند تا آخرین مواضع خود درباره وضعیت و عملکرد دفتر تحکیم وحدت به عنوان قدیمی ترین تشکلی که در سال های اخیر نمایندگی جنبش دانشجویی را برعهده داشته است بیان کنند.
بازخوانی عملکرد جنبش دانشجویی
ابراهیم اصغرزاده در مقام آغازگر سخن جنبش دانشجویی را میزان الحراره خوبی برای سنجش عملکرد مسئولین دانست و تأکید کرد: «حرکت های شتاب زده دانشجویان در سال های اخیر نشان دهنده این است که بستر فعالیت این جریان، بستر مناسبی نبوده است.»
اصغرزاده سپس با طرح این پرسش که «چه بر سر دانشجویان آورده ایم که تا جایی پیش رفتند که می خواستند بار تغییر نظام را بردوش بکشند؟» وارد قسمت اصلی سخنان ابتدایی خود شد و گفت: «در سال های اخیر بی اعتمادی جنبش دانشجویی به احزاب سیاسی جنبش اصلاحات منجر به بروز چنین رفتارهای شتاب زده ای از جانب آنان شد تا جایی که شعارهای مطرح شده از سوی جنبش دانشجویی خارج از ظرفیت این جنبش بوده است.»
این دانشجوی پیرو خط امام با انتقاد از احزاب اصلاح طلب که انتظارشان از جنبش دانشجویی ظاهر شدن به عنوان سربازان و مؤمنان احزاب بوده است صحبت های ابتدایی خویش را با این نتیجه گیری به پایان رسانید: «رابطه احزاب و گروه های سیاسی با جامعه دانشجویی، رابطه ای صحیح نبوده است، به همین دلیل گاهی اوقات رفتار دانشجویان رنگ و بوی ضد اصلاحات به خود گرفت.»
در ادامه مجید فراهانی، عضو سابق دفتر تحکیم وحدت تریبون را در اختیار گرفت و نقد قدرت را آرمان فعالیت های دانشجویی عنوان کرد. فراهانی سپس توجه به سه مؤلفه را بر فعالیت های جریان دانشجویی امروز جامعه حاکم دانست: «دموکراسی و حقوق بشر، وضعیت نامساعد سیاست خارجی و عدم تنظیم رابطه مناسب با سایر جوامع و نهایتا مدیریت ناکارآمد دولتی در عرصه های سیاسی و اجتماعی.»
فراهانی که خود اکنون در جبهه مشارکت عضویت دارد پس از بیان سه مولفه فوق بازسازی فکری و تشکیلاتی دفتر تحکیم وحدت را پیش شرط آغاز هرگونه فعالیت در زمینه های ذکر شده دانست و از فعالین جدید این جنبش دعوت کرد تا تعامل و ارتباط بیشتری با احزاب اصلاح طلب برقرار سازند. البته این عضو جبهه مشارکت حضور دانشجویان در چانه زنی های قدرت سیاسی را به عدم سهم خواهی آنان و پیگیری آرمان نقد قدرت از جانب این جریان مشروط کرد.
اما عبدالله مومنی به عنوان دیگر شرکت کننده در میزگرد آفتاب در آغاز سخن به ارایه یک تقسیم بندی از دوره های مختلف فعالیت انجمن های اسلامی پرداخت و 5 دوره را در این حرکت دانشجویی برشمرد. به گفته مومنی دوره اول که مربوط به سال های آغازین پیروزی انقلاب می شود که دفتر تحکیم ابزاری در اختیار حکومت بود. دوره دوم مدنظر مؤمنی که به دوران فعالیت جریان چپ یا خط امام در سال های پایانی دهه 60 مربوط می شود تحکیم در نقش بازوی اجرایی احزاب در دانشگاه ظاهر شد و با حذف جریان چپ از قدرت، جریان دانشجویی هم با افول فعالیت مواجه شد. در ادامه دوره سوم و چهارم فعالیت دفتر تحکیم را مؤمنی چنین تعریف کرد: «در سال 76 تحکیم به مثابه بازوی اجرایی اصلاحات عمل کرد و دانشجویان با هدف اصلاح ساختار سیاسی وارد عمل شدند و به حمایت از خاتمی و اصلاحات پرداختند. اما در طول زمان علیرغم ناامیدی و یاس از پیگیری خواسته ها توسط اصلاح طلبان تحکیم ناخواسته ابزار احزاب اصلاح طلب شد و در این جریان مستحیل شد. دوره چهارم فعالیت تحکیم دوره دوری از قدرت و آغاز نقد قدرت توسط جنبش دانشجویی بود که از سال 80 آغاز شد.»
مؤمنی در ادامه هدف پی گیری استراتژی دوری از قدرت از جانب دفتر تحکیم را اصلاح ساختار قدرت و جلوگیری از افتادن جامعه در عرصه عوام فریبی و پوپولیسم عنوان کرد و پایان ریاست جمهوری خاتمی را نیز نقطه پایان پیگیری این استراتژی دانست.
عبدالله مؤمنی دوره پنجم که در واقع استراتژی کنونی اعضای دفتر تحکیم است را «دیده بانی جامعه مدنی» نامید و هدف از پیگیری آن را چنین تعریف کرد: «دیده بان جامعه مدنی در نظر دارد واکنش های بازیگران عرصه سیاسی اعم از اپوزیسیون و پوزیسیون را به نقد بکشد. چرا که جز با تقویت نهادهای مدنی نمی توان اصلاحات را بر ساختار قدرت تحمیل کرد. از این جهت دیده بانی جامعه مدنی با هدف حفظ و تقویت عرصه عمومی مطرح شد.»
این عضو سابق دفتر تحکیم وحدت اتخاذ استراتژی کنونی را کنار کشیدن دانشجویان از صحنه عمل سیاسی ندانست و نقش نظارتی آنان در این عرصه را پررنگ تر مطرح کرد. به اعتقاد مومنی دیده بانی جامعه مدنی ناظر بر پاسخگویی نهادهای بیرون از ساختار قدرت است.
چالش در استراتژی های دفتر تحکیم
تقسیم بندی عبدالله مومنی از دوره های مختلف فعالیت تحکیم با اعتراض دو طرف دیگر میزگرد مواجه شد تا جایی که ابراهیم اصغرزاده این تقسیم بندی را باعث درجا زدن جنبش دانشجویی دانست و نسبت به اتخاذ استراتژی های دوری از قدرت و دیده بانی جامعه مدنی اعتراض کرد: «دوری از قدرت چندان مبتکرانه نیست و انفعال از سر و روی آن می بارد، دوری از قدرت انفعال را توزیع می کند.»
به این ترتیب مومنی وادار به بیان توضیحی پیرامون تقسیم بندی مورد نظر خویش شد و گفت: «هر دوره ای استراتژی خاص خود را می طلبد، در بررسی و تحلیل پدیده های اجتماعی نمی توان از مقتضیات زمانی و مکانی آن پدیده غافل باشیم. بر این اساس تقسیم بندی بنده بیشتر یک توضیح بود و بار قضاوت ارزشی در آن وجود نداشت.»
فراهانی نیز علیرغم توضیح مؤمنی نسبت به این تقسیم بندی معترض شد و حرکت دانشجویی را فرآیندی دانست که در مقاطع مختلف بازتاب های خاصی داشته است. فراهانی کلیت اقدام های دفتر تحکیم را قابل دفاع دانست و خطاب به مومنی پیشنهاد کرد که: «کاش تقشیم بندی را به گونه ای سامان می دادید که نشان دهنده رشد یافتن این جنبش باشد.»
جنبش دانشجویی و احزاب اصلاح طلب
ارتباط جنبش دانشجویی با احزاب اصلاح طلب و تعامل دو سویه و چند سویه این جریان با گروه های سیاسی عاملی است که به اعتقاد سه عضو شرکت کننده در میزگرد بیشترین ضربه را در سال های اخیر به جنبش دانشجویی وارد کرده است. با این حال ابراهیم اصغرزاده به عنوان رئیس دوره ای جبهه اصلاحات آمده بود تا بار دیگر دعوت اصلاح طلبان از دانشجویان برای حضور در جبهه اصلاحات را تکرار کند و البته مجید فراهانی به عنوان عضوی از جبهه مشارکت نیز لزوم ارتباط منطقی جریان دانشجویی با احزاب اصلاح طلب را از اصلی ترین اقدامات پیش روی این جریان دانست و البته تبصره ای نیز بر آن وارد ساخت: «اگرچه دانشجویان خاتمی را بر مسند ریاست جمهوری نشاندند اما رابطه درست و منطقی میان اصلاح طلبان و دانشجویان برقرار نشد و در بسیاری مواقع این جنبش مظلومانه تنها ماند و در نهایت به رادیکالیزه شدن آن انجامید. اما تجربه سال های گذشته نشان می دهد که رفتار چریکی تنها به انشعاب داخلی و ضربه خوردن این جریان می انجامد بنابراین باید این جنبش با حرکت های جبهه ای همراه و همگام شود و البته از سهم خواهی در قدرت بپرهیزد و زبان گویای مردم باشد.»
ابراهیم اصغرزاده نیز به عنوان رئیس دوره ای جبهه اصلاحات با توجه به اتخاذ استراتژی دیده بانی جامعه مدنی از جانب دفتر تحکیم وحدت گفت: «وقتی دوستان تحکیم تصمیم بر آسیب شناسی و بازسازی خود می گیرند باید از بقیه نیروهای اصلاح طلب هم برای این هدف کمک بگیرند. وقتی دفتر تحکیم روزه سیاسی در پیش می گیرد هواداران و احزاب سیاسی را از شنیدن نظریات خویش محروم می کند.»
به اعتقاد اصغرزاده پی گیری این استراتژی یعنی مقاومت جنبش دانشجویی که در نهایت به بالا رفتن هزینه های این جریان می انجامد. رئیس دوره ای جبهه اصلاحات در ادامه با بیان این مسأله که دفتر تحکیم نباید با اصلاحات قهر کند بار دیگر از این جریان برای حضور در جبهه اصلاحات دعوت کرد: «البته این حضور به معنای ادغام سازمانی در این جبهه نیست. این جنبش جزوی از جبهه اصلاحات به حساب می آید چرا که در میان آنها جنبش دانشجویی اصالت ویژه ای دارد.»
اصغرزاده به این سؤال که آیا تفکر سرباز دیدن جنبش دانشجویی از سوی احزاب اصلاح طلب از بین رفته است که اکنون چنین دعوتی را مطرح می کنید ضمن اذعان بر مسأله که تغییر زیادی در تفکر احزاب اصلاح طلب کشور ایجاد نشده است گفت: «من می گویم دانشجویان بیایند در این جلسات حرف بزنند. ما با دعوت از آنها می خواهیم جبهه اصلاحات را هم ارتقا دهیم. من از برقراری دیالوگ میان جنبش دانشجویی با سایر بخش های حکومت استقبال می کنم.»
اصغرزاده در ادامه با بیان این نکته که اصلاح طلبی در کشور ما هنوز زنده است، جبهه اصلاحات را بخش کوچکی از جامعه اصلاح طلب عنوان کرد و گفت: «این احزاب اصلاح طلب هستند که مرده اند و قدرت تفکیک خود را از دست داده اند من دارم برای نجات جبهه اصلاحات، یکی از مبتکرترین گروه های موجود در این جبهه را دعوت می کنم.»
به این ترتیب تریبون در اختیار مجید فراهانی قرار گرفت تا نظر خود را درباره دعوت اصغرزاده از دفتر تحکیم برای حضور در جبهه اصلاحات اعلام کند: «به عنوان رئیس جبهه اصلاحات آقای اصغرزاده پیشنهاد خوبی را مطرح کردند. جنبش دانشجویی که به اثرگذاری تئوری های خود اعتقاد دارد باید دیگران را هم با این تئوری ها هم راستا کند و خود را از گروه های دیگر جدا نکند. اکنون بحث عضویت تحکیم در جبهه اصلاحات خیلی مطرح نیست بلکه حضور در جبهه تریبونی در اختیار تحکیم می گذارد تا دیدگاه های خویش را دنبال کند.»
فراهانی سپس با بیان اینکه جنبش دانشجویی همواره از توان خبری خوبی برخوردار بوده است وضعیت کنونی کشور را وضعیتی حساس عنوان کرد که جنبش دانشجویی وظیفه دارد با آگاهی سازی نسبت به چالش های موجود از انزوای ایران در جهان جلوگیری کند: «اکنون در حوزه های مختلف خارجی و داخلی با چالش مواجه هستیم. وضع موجود باید تغییر کند و جنبش دانشجویی هم بیشترین صلاحیت را دارد که در این باره اقدام و اظهار نظر کند.»
و به این ترتیب عبدالله مومنی به عنوان نماینده نسل جدید دفتر تحکیم که استراتژی دوری از قدرت را طرح و پیگیری کرده اند و اکنون قصد دارند به عنوان دیده بان جامعه مدنی عرض اندام کنند تریبون را در اختیار گرفت تا پاسخ دعوت رئیس دوره ای جبهه اصلاحات برای حضور در این جبهه را بدهد.
مومنی با بیان اینکه آنچه به درستی نظریات مختلف در جامعه حجیت می دهد استدلال و خرد جمعی است اینگونه سخن آغاز کرد: «اگر قرار باشد حق جنبش دانشجویی را به رسمیت بشناسیم لازمه اش این است که هیچ ایده ای به لحاظ طرح از جانب گروه های مختلف دارای برتری نباشد.»
مومنی سپس به انتقاد از احزاب اصلاح طلب پرداخت و گفت: «برادران بزرگ تر به تحکیم به شکل یک سکوی پرش نگاه می کنند که موجبات حضور بیشتر آنان در ساختار قدرت را فراهم می کند.»
دبیر سابق تشکیلات دفتر تحکیم سپس با بیان این مسأله که هنوز برای جنبش دانشجویی مشخص نشده که احزاب اصلاح طلب به دنبال چه چیزی هستند ادامه داد: «اگر آنها به دنبال قدرت یافتن هستند، تحکیم در کنار آنها قرار نمی گیرد. اما اگر به دنبال اصلاح ساختار قدرت و تقویت نهادهای مدنی هستند و به دنبال ارایه مدلی برای انجام اصلاحات از پایین می باشند دفتر تحکیم وحدت همراه آنها خواهد بود.»
جنبش دانشجویی و آینده مسیر اصلاح طلبی
میزگرد بررسی وضعیت جنبش دانشجویی با طرح سؤال چرایی عدم شرکت جریان دانشجویی در انتخابات ریاست جمهوری نهم ادامه یافت. مجید فراهانی با طرح این پرسش که چرا از کاندیدای اصلاح طلبان حمایت نکردید و چرا خود کاندیدای مجزایی ندادید، مؤمنی را به پاسخگویی فراخواند، به این ترتیب مومنی با بیان اینکه در جریان اصلاح طلب فردی موفق تر از خاتمی نمی توانست ظهور کند تأکید کرد: «ما معتقد بودیم که ساختار متصلب ما غیردموکراتیک و اصلاح ناپذیر است. دولت اصلاحات هم مانع از این شده بود که بر ساختار متلصب فشار وارد شود. بنابراین ما از شرایط دوران اصلاحات خسته شده بودیم.»
البته عبدالله مومنی راه اصلاحات را پایان یافته ندانست و مسیر آینده جنبش اصلاح طلبی را این چنین ترسیم کرد: «اگر نخبگان از طریق گفتگو و تعامل به جمع بندی برسند، امکان اصلاح جریان اصلاح طلبی وجود دارد. در آن صورت پیشبرد اصلاحات نیازمند حضور فعال همه گروه ها است.»
ابراهیم اصغرزاده در ادامه و در جمع بندی صحبت های خویش در این میزگرد نقدهای جنبش دانشجویی به اصلاح طلبان را وارد دانست و اعلام کرد: «اگر جبهه اصلاحات این نقدها را می پذیرفت با دور شدن نخبگان و دانشجویان مواجه نمی شد. این دور شدن از شکاف گفتمانی میان دانشجویان و اصلاح طلبان حکایت می کند.»
با این حال اصغرزاده رویه دیگر سکه فعالیت سیاسی در جامعه را مطرح کرد و مدعی شد که جنبش دانشجویی برای عمل کردن به صورت یک جنبش ملی باید مورد پذیرش جامعه قرار بگیرد. در نهایت ابراهیم اصغرزاده بار دیگر ضمن تکرار دعوت خویش از دانشجویان برای حضور در جبهه اصلاحات گفت: «با این رفت و آمدها باب نقد و دیالوگ در جبهه اصلاحات باز می شود. وضعیت انتخابات گذشته ریاست جمهوری نهم از خطای استراتژیک اصلاح طلبان حکایت می کند.» اصغرزاده اگرچه نقدهای دانشجویان به اصلاحات را می پذیرفت اما سخنان خویش را با بیان این جملات به پایان رسانید: «جنبش دانشجویی برای نقد و آسیب شناسی 8 سال گذشته باید با احزاب اصلاح طلب تعامل دو سویه برگزار کند.»
مجید فراهانی نیز در ادامه با بیان این نکته که به آینده جنبش دانشجویی ایران بسیار خوش بین است سخنان خویش در میزگرد را این چنین پایان داد: «اگرچه اشتباهات تاکتیکی در حرکت جنبش دانشجویی وجود داشته است اما این جریان هم چنان جزو سالم ترین جریانات موجود سیاسی است. هرگاه شرایط سخت و فشار بیشتری وارد شده جنبش با انسجام بیشتری حرکت کرده است. در شرایط موجود ارتباط دانشجویان با مراجع ذی نفوذ قدرت به علت پرهزینه بودن فعالیت دانشجویی می تواند برای آینده جنبش مفید باشد.»
اما عبدالله مومنی در پایان سخن هم چنان بر عدم نزدیکی جنبش دانشجویی به احزاب اصلاح طلب تأکید کرد و اصلی ترین کار ویژه این جریان را نقد قدرت خواند و تقویت جامعه مدنی را مهم ترین زیر ساخت اصلاح قدرت دانست. مومنی دوره کنونی را دوره تعلیق اصلاحات عنوان و تاکید کرد که دانشجویان در نهایت از بهترین ایده برای خروج از تعلیق حمایت می کنند.
به این ترتیب میزگرد بررسی وضعیت جنبش دانشجویی در خبرگزاری آفتاب با حضور سه نسل از فعالین جنبش دانشجویی پایان یافت تا مطالب عنوان شده در آن سرآغازی باشد بر فصل جدید فعالیت این تشکل قدیمی در هدایت جنبش دانشجویی کشور.
متن کامل این میزگرد به زودی از سوی آفتاب منتشر می شود.
