با ارکان نظام آموزش عالی ترکیه آشنا شوید
مسعود شفیعی چافی- یکی از راه‌های شناخت بهتر ترکیه به عنوان کشور همسایه جمهوری اسلامی ایران، آشنایی با نظام آموزشی این کشور است. نظام آموزشی ترکیه نیز مانند ایران شامل آموزش عمومی (مدارس) و آموزش‌های دانشگاهی و تحصیلات تکمیلی است. در میان، این کشور برای حکمرانی در بخش آموزش‌های دانشگاهی خود، ساختاری متفاوت با کشورمان دارد. در کشور ترکیه برای ایجاد سازوکار هماهنگی و هدایت مؤسسات آموزش عالی به‌جای ایجاد یک وزارتخانه و چند رکن مستقل، یک ساختار شورایی بالادستی و چند رکن ذیل این شورا تعریف شده که به نظر می‌رسد از این طریق زمینه استقلال بیشتری برای هر دانشگاه فراهم شده باشد.
چارچوب قانونی آموزش عالی ترکیه از طریق قانون اساسی، قانون آموزش ملی، قانون آموزش عالی و قانون تشکیلات آموزش عالی تعیین و راهبری می‌شود. بر اساس قانون آموزش عالی ترکیه (۱۹۸۱) نظام آموزش عالی این کشور دارای ساختار متمرکزی برای برنامه‌ریزی، کنترل و پشتیبانی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی است. بر اساس قانون آموزش عالی، مسئولیت نظام آموزش عالی آموزش‌های بیش از چهار نیمسال تحصیلی پس از نظام متوسطه بر عهده شورای آموزش عالی و وزارت آموزش ملی ترکیه است.
شورای آموزش عالی مسئولیت برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر نهاد‌های آموزش عالی کشور را بر عهده دارد. این شورا به کمک هیئت نظارت بر آموزش عالی و هیئت میان‌دانشگاهی، مرکز گزینش و جایابی دانشجو، نظام آموزش عالی ترکیه را حکمرانی می‌کند.
در واقع آموزش عالی ترکیه بر پنج رکن استوار است: ۱) شورای آموزش عالی ۲) هیئت نظارت بر آموزش عالی و ۳) هیئت میان‌دانشگاهی، ۴) مرکز گزینش و جایابی دانشجو ۵) وزارت آموزش ملی (که کلیه فعالیت‌های آموزشی کشور را در بر می‌گیرد)
۱) شورای آموزش‌عالی. بر اساس قانون آموزش عالی، شورای آموزش عالی یک نهاد حقوقی مستقل و عمومی با اختیارات و مسئولیت کامل درباره حکمرانی تمامی فعالیت‌های دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ترکیه است. این شورا دارای ۲۲ عضو حقیقی و حقوقی است که عهده‌دار کارکرد‌های برنامه‌ریزی، نظارت و هماهنگی نظام و نهاد‌های آموزش عالی ترکیه است. هفت نفر از اعضای شورای آموزش عالی توسط رئیس جمهور و از بین رؤسای دانشگاه‌ها انتخاب می‌شود. هفت نفر از اعضای این شورا توسط هیئت دولت از بین شهروندان مشهور و هشت نفر از اعضا توسط هیئت بین‌دانشگاهی از بین افراد غیر عضو برای یک دوره چهار ساله با امکان انتخاب مجدد، انتخاب می‌شوند.
رئیس شورای آموزش عالی توسط رئیس جمهور از بین اعضای شورا منصوب می‌شود. وزیر آموزش ملی ترکیه می‌تواند به‌عنوان رئیس جلسات شورا بدون حق رأی در نشست‌های شورا حاضر شود. وزیر آموزش ملی نماینده شورا در مجلس ملی ترکیه است. هیچ یک از تصمیمات این شورا نمی‌تواند توسط وزیر آموزش ملی لغو شود. این امر یکی از نقاط قوت شورا و حکمرانی نظام آموزش عالی ترکیه است.
۲) هیئت نظارت بر آموزش عالی. این هیئت یکی از نهاد‌های وابسته به شورای آموزش عالی ترکیه است که مسئولیت نظارت بر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی این کشور را در راستای تضمین هماهنگی کارکرد‌ها و فعالیت‌های آن‌ها با اهداف ملی تعیین شده در قانون و شورای آموزش عالی بر عهده دارد. اعضای این هیئت برای مدت ۶ سال از بین استادان دانشگاه‌ها توسط شورای آموزش عالی و وزیر آموزش ملی انتخاب می‌شوند.
۳) مرکز گزینش و جایابی دانشجو. با توجه به تقاضای اجتماعی ورود به آموزش عالی در ترکیه دو موضوع اصلی این مرکز شامل کسب اطمینان از وجود تعادل بین تقاضا برای آموزش عالی و برنامه‌ها و ظرفیت‌های نهاد‌های آموزش عالی و گزینش و جایابی دانشجویان در دوره‌ها و رشته‌های تحصیلی با توجه به ترجیحات و رتبه داوطلبان در آزمون ورودی (کنکور) است. در واقع، مشابه با سازمان سنجش آموزش کشور در ایران، وظیفه و مأموریت اصلی این مرکز، مدیریت و هدایت آزمون‌های ورودی دانشجویان به نهاد‌های آموزش عالی است. تعیین و اعمال معیار‌های آزمون‌ها متمرکز ورود به آموزش عالی نظیر آماده-سازی، مدیریت و ارزشیابی نتایج آزمون‌ها و تعیین رتبه داوطلبان و رشته‌های تحصیلی مرجح آن‌ها بر عهده مرکز گزینش و جایابی دانشجو است.
۴) هیئت میان‌دانشگاهی. این هیئت متشکل از رؤسای دانشگاه‌های ترکیه، رئیس ستاد کل ارتش و یک استاد منتخب از هر دانشگاه به انتخاب شورای هیئت علمی هر دانشگاه است. اعضای این هیئت برای مدت چهار سال انتخاب می‌شوند. ریاست این هیئت به صورت دوره‌ای (یک ساله) بر عهده رئیس یکی از دانشگاه‌هاست. رسالت هیئت میان‌دانشگاهی شامل تنظیم و تنقیح قوانین، هماهنگی و ارزشیابی آموزش، پژوهش و فعالیت‌های نشر به منظور سنجش نیاز‌ها و الزامات ارتقای اعضای هیئت علمی و استقرار اصول مورد نیاز ارتقای هیئت علمی است. وظایف این شورا مشابه با برخی از وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی در ایران است. این هیئت می‌تواند کمیسیون‌های دائمی و موقت برای انجام وظایف خود تشکیل دهد.
* بخش‌هایی از یادداشت از گزارش نهایی طرح پژوهشی سیاست‌های آموزش عالی بین‌المللی در کشور‌های شمال غربی ایران (۱۳۹۴) برگرفته شده است.
