نوروز نمونه اي عالي از ميراث فرهنگي و معنوي
آفتاب‌‌نیوز : 
درباره پيدايش جشن فروردين يا جشن بهار افسانه هاي بسياري نقل شده است كه جنبه اساطيري دارند اما محققان آن را از مراسم كهن ايرانيان آريايي دانسته اند كه با تصرفات و تغييراتي از عصري به عصر ديگر انتقال يافته است و تا به امروز كه ايرانيان همچنان پيوند عميق خود را با نوروز حفظ حفظ كرده اند. مراسم نوروز داراي ويژگي هاي در خور توجهي است: طولاني ترين جشن ايرانيان است و دو هفته به طول مي انجامد مجموعه اي از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از اين رو پر مايه ترين جشن است. خانه تكاني كه با تميزي و نظافت عادي خانه تفاوت دارد سبزه درست كردن به نيت برداشت محصول خوب و اميد بركت و فراواني چهارشنبه سوري، يعني دور كردم آفت و بلا از خانه و كاشانه روز خيرات براي رفتگان و زيارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چيدن سفره هفت سين ، دعاي تحويل سال نو، ديد و بازديد و بالاخره سيزده بدر به عنوان نمادي از راندن ديو سرما از شهر و روستا
ويژگي ديگر نقش اساسي است كه زنان در برپايي اين مراسم دارند و بالاخره در تمامي آيين هاي نوروز به گفته استاد غلامحسين زرين كوب يك جنبه دائما" تكرار شونده وجود دارد و آن هم پيكار ميان نور و ظلمت است و از همين روست كه حفظ و معرفي اين مراسم به عنوان يكي از غني ترين نمونه هاي ميراث شفاهي و معنوي ايران اسلامي و منبع اصلي هويت فرهنگي به جامعه بشري ضروري به نظر مي رسد. ميراثي كه به همان اندازه ميراث مادي اهميت دارد و بخشي از حافظه بشري است و خود متشكل از بيان هاي فرهنگي و مردمي متنوعي است كه به صورت شفاهي انتقال مي يابد شكننده است و در معرض خطر، و پديده اي زنده و در حال تحول مستمر.
يكي از وظايف سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي ملل متحد ( يونسكو ) بر طبق اساسنامه آن حفظ افزايش و انتقال دانش به طرق مختلف و از جمله تضمين حفاظت و حمايت از ميراث بشري است . به همين منظور از بدو تاسيس خود مجموعه اي كنوانسيون هاي مياث فرهنگي را تصويب كرده است از جمله كنوانسيون حفظ ميراث فرهنگي و طبيعي جهان مصوب سال 1972 اين كنوانسيون تنها به ميراث بنايي يا ميراث مادي محدود مي شد و ميراث معنوي را در بر نمي گرفت . بنابر اين بسياري از كشورهاي آفريقايي، آسيايي و آمريكايي لاتين با توجه به اهميت ميراث شفاهي به عنوان منبع الهام براي خلاقيت و ارزش نمادي آموزشي ، اجتماعي واقتصادي اين نوع ميراث پيشنهاد كردند كه يونسكو راههاي ديگري براي شناسايي، حفاظت، احياء و ترويج آن جستجو كرده و سند بين المللي جديدي را كه در بر گيرنده جنبه هاي گوناگون ميراث معنوي باشد تدوين كند . متعاقب آن در سال 1989 سند حفظ فرهنگ هاي سنتي و عامه مشتمل بر 7 فصل ( تعريف، شناسايي، حفظ و حراست ، اشاعه و ترويج حمايت و همكاري بين المللي تصويب شد.
در اين سند كه جنبه توصيه را دارد فرهنگ سنتي و عامه چنين تعريف شده است: مجموعه آفرينش هاي سنتي يك اجتماع فرهنگي كه توسط يك گروه يا افراد بيان مي شود و بازتابي از نيازها و انتظارات جامعه و بيان هويت فرهنگي و اجتماعي آن است و ارزش ها و هنجارهايش به صورت شفاهي انتقال مي يابد. زبان، ادبيات، موسيقي، بازي ها، اسطوره ها، آيين ها، آداب و رسوم، دانش صنعتگري، معماري و ساير هنرها اشكال متعدد فرهنگ سنتي و عامه را تشكيل مي دهند. توصيه سال 1989 يونسكو مساله تهيه فهرست موسسات ملي فعال در زمينه فرهنگ هاي سنتي و عامه و ثبت آنها در پايگاه اطلاعاتي منطقه اي و جهاني، ايجاد نظام هاي شناسايي، جمع آوري، نمايه سازي و ثبت اشكال متنوع فرهنگ هاي سنتي و عامه، حراست از آنها و حمايت از حاملان فرهنگ سنتي و عامه، آموزش، اطلاع رساني و همكاري منطقه اي و جهاني، را نيز مطرح مي ساخت. مشكل عمده اي كه در سطح جهان در زمينه تدوين كنوانسيون ميراث معنوي وجود داشت، تعيين گستره كنوانسيون بود، زيرا موضوع ميراث معنوي است و. خود تابع تغييرات مستمر و با زندگي نمادي ملت ها ارتباط دارد و بنابر اين تعيين يك سند قابل اجرا براي كليه فرهنگ ها دشوار است. در آوريل 1997 ميزگردي در تايلند برگزار شد كه در آن بر ضرورت تعيين يك نظام ملي شناسايي، حفظ و حمايت قانوني از فرهنگ سنتي و عامه به عنوان مقدمه اي براي اتخاذ اقدامات لازم در سطح جهاني تاكيد گرديد. در همين چهار چوب برنامه سرمايه هاي انساني زنده يا گنجينه هاي زنده بشري با هدف ترويج انتقال دانش ها و مهارت هاي سنتي از طريق شناسايي و حمايت از صاحبان و حاملان آن ارائه گرديد و مدير كل يونسكو در سال 1996 با اشاره به اينكه همكاري فرهنگي بين المللي بهترين فرصت براي تشويق درك و شناخت متقابل ملت ها از يكديگر و گام نخست در ايجاد فرهنگ صلح در جهان است، از كليه كشورها در خواست كرد تا فهرستي از سرمايه هاي انساني زنده خود تهيه كنند و براي ثبت در فهرست جهاني به يونسكو تسليم نمايند. تا كنون تعداد بسياري از كشورهاي جهاني در اين زمينه اقداماتي را انجام داده اند.
در ژوئن سال 1997 بخش ميراث معنوي يونسكو با همكاري كميسيون ملي يونسكو در مراكش يك اجلاس مشورتي بين المللي در زمينه حفظ فضاهاي فرهنگي و عامه تشكيل داد. شركت كنندگان در اين اجلاس با اشاره به ضرورت مطالعه روش هاي آموزش سنتي و انتقال دانش مربوط به ميراث شفاهي محترم شمردن ساختارهاي اجتماعي آموزش و انتقال لزوم حفظ بيان هاي فرهنگي شفاهي در برابر فشارهاي اقتصادي فزاينده و به خصوص جهانگردي بين المللي و فولكلوريزه كردن بيان هاي فرهنگي شفاهي كه برخي اشكال جهانگردي آن را ترويج مي كند، به اتفاق آرا ايجاد مكانيزم بين المللي معرفي و تحليل از بهترين نمونه هاي ميراث شفاهي توسط يونسكو را تصويب كردند. عنوان اين برنامه جديد شاهكارهاي ميراث شفاهي و معنوي بشري است و هدف آن عبارت است از :
- تجليل از شاهكارهاي ميراث شفاهي و معنوي جامعه بشري كه مي تواند فضاهاي فرهنگي و يا اشكال بيان فرهنگي سنتي و عامه باشد.
- تشويق دولت ها، سازمان هاي غير دولتي ، اجتماعات محلي به شناسايي، حفظ و ترويج ميراث شفاهي و معنوي به عنوان گنجينه حافظه جمعي ملت ها و ضامن بقاي تنوع فرهنگي تشويق افراد و گروهها موسسات و نهادها به مشاركت در حفظ حمايت و ترويج ميراث معنوي و شفاهي
- فضاهاي فرهنگي مورد نظر عبارتند از : مكان ( مكان فيزيكي ) و همچنين زمان ( ادواري، فصلي ، تقويمي ) اجراي فعاليت هاي فرهنگي سنتي، موجوديت اين فضاي زماني و مكاني منوط به اجراي فعاليت هاي فرهنگي سنتي است.
مكاني منوط به اجراي فعاليت هاي فرهنگي سنتي است.
براي تعريف ميراث شفاهي و معنوي همان تعريف توصيه سال 1989 يونسكو از فولكلور ( فرهنگ سنتي و عامه ) پذيرفته شده است. يعني مجموعه آفرينش هاي سنتي يك جامعه فرهنگي كه توسط يك گروه يا افراد بيان مي شود، و بازتابي از انتظارات جامعه و هويت فرهنگي و اجتماعي آن است. هنجارها و ارزش هايش به صورت شفاهي يا از روي تقليد انتقال مي يابد و خود شامل زبان، ادبيات، موسيقي، بازي ها، اسطوره ها، آيين ها و مناسك، آداب و رسوم، صنايع دستي، معماري و ساير هنرهاست . دامنه اين تعريف با افزودن اشكال سنتي ارتباطات و اطلاع رساني گسترش يافته است.
اين برنامه كه قرار است هر دو سال يكبار اجرا شود در كنفراس عمومي آينده يونسكو مطرح خواهد گرديد و ضوابطي نيز براي انتخاب شاهكارهاي ميراث شفاهي و معنوي بشري پيش بيني شده اند كه به اختصار عبارتند از :
- ارزش آن به عنوان يكي از شاهكارهاي نبوغ خلاق انساني
- ريشه داشتن در سنت فرهنگي يا تاريخ فرهنگي جامعه مورد نظر
- نمونه اي استثنايي از آزادي و تنوع بيان فرهنگي، مناسبات اجتماعي
- دگر پذيري، و تفاهم فرهنگي، حفظ حافظه جمعي آموزش جوانان و انتقال ارزش هاي جهاني و تبادل ميان نسل ها
- نقش آن در تصديق هويت فرهنگي ملت ها و اجتماعات فرهنگي
- اهميت آن به عنوان منبع الهام و مبادله بين فرهنگي
- عامل برقراري ارتباط بين ملت ها و اجتماعات
- نق شفرهنگي واجتماعي معاصر آن
- استفاده و كاربرد مهارت ها و دانش فني در اجراي آنها
- ارزش آنها به عنوان شاهدي يگانه از يك سنت فرهنگي زنده
- خطر از بين رفتن آن به دليل نبود وسايل حفاظت و حمايت و يا در اثر فرايند تغييرات و دگرگوني هاي سريع، شهر نشيني و يا فرهنگ پذيري
جاي آن دارد كه محققان و پژوهشگران و نهادها و مقامات ذي ربط در زمينه معرفي نمونه هاي شاخص ميراث شفاهي و معنوي ايران به جهان در قالب برنامه هاي يونسكو و به خصوص نوروز مه خود مجموعه اي از آيين ها و مراسم است، تامل كنند.
درباره پيدايش جشن فروردين يا جشن بهار افسانه هاي بسياري نقل شده است كه جنبه اساطيري دارند اما محققان آن را از مراسم كهن ايرانيان آريايي دانسته اند كه با تصرفات و تغييراتي از عصري به عصر ديگر انتقال يافته است و تا به امروز كه ايرانيان همچنان پيوند عميق خود را با نوروز حفظ حفظ كرده اند. مراسم نوروز داراي ويژگي هاي در خور توجهي است: طولاني ترين جشن ايرانيان است و دو هفته به طول مي انجامد مجموعه اي از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از اين رو پر مايه ترين جشن است. خانه تكاني كه با تميزي و نظافت عادي خانه تفاوت دارد سبزه درست كردن به نيت برداشت محصول خوب و اميد بركت و فراواني چهارشنبه سوري، يعني دور كردم آفت و بلا از خانه و كاشانه روز خيرات براي رفتگان و زيارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چيدن سفره هفت سين ، دعاي تحويل سال نو، ديد و بازديد و بالاخره سيزده بدر به عنوان نمادي از راندن ديو سرما از شهر و روستا ويژگي ديگر نقش اساسي است كه زنان در برپايي اين مراسم دارند و بالاخره در تمامي آيين هاي نوروز به گفته استاد غلامحسين زرين كوب يك جنبه دائما" تكرار شونده وجود دارد و آن هم پيكار ميان نور و ظلمت است و از همين روست كه حفظ و معرفي اين مراسم به عنوان يكي از غني ترين نمونه هاي ميراث شفاهي و معنوي ايران اسلامي و منبع اصلي هويت فرهنگي به جامعه بشري ضروري به نظر مي رسد. ميراثي كه به همان اندازه ميراث مادي اهميت دارد و بخشي از حافظه بشري است و خود متشكل از بيان هاي فرهنگي و مردمي متنوعي است كه به صورت شفاهي انتقال مي يابد شكننده است و در معرض خطر، و پديده اي زنده و در حال تحول مستمر.
يكي از وظايف سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي ملل متحد ( يونسكو ) بر طبق اساسنامه آن حفظ افزايش و انتقال دانش به طرق مختلف و از جمله تضمين حفاظت و حمايت از ميراث بشري است . به همين منظور از بدو تاسيس خود مجموعه اي كنوانسيون هاي مياث فرهنگي را تصويب كرده است از جمله كنوانسيون حفظ ميراث فرهنگي و طبيعي جهان مصوب سال 1972 اين كنوانسيون تنها به ميراث بنايي يا ميراث مادي محدود مي شد و ميراث معنوي را در بر نمي گرفت . بنابر اين بسياري از كشورهاي آفريقايي، آسيايي و آمريكايي لاتين با توجه به اهميت ميراث شفاهي به عنوان منبع الهام براي خلاقيت و ارزش نمادي آموزشي ، اجتماعي واقتصادي اين نوع ميراث پيشنهاد كردند كه يونسكو راههاي ديگري براي شناسايي، حفاظت، احياء و ترويج آن جستجو كرده و سند بين المللي جديدي را كه در بر گيرنده جنبه هاي گوناگون ميراث معنوي باشد تدوين كند . متعاقب آن در سال 1989 سند حفظ فرهنگ هاي سنتي و عامه مشتمل بر 7 فصل ( تعريف، شناسايي، حفظ و حراست ، اشاعه و ترويج حمايت و همكاري بين المللي تصويب شد.
در اين سند كه جنبه توصيه را دارد فرهنگ سنتي و عامه چنين تعريف شده است: مجموعه آفرينش هاي سنتي يك اجتماع فرهنگي كه توسط يك گروه يا افراد بيان مي شود و بازتابي از نيازها و انتظارات جامعه و بيان هويت فرهنگي و اجتماعي آن است و ارزش ها و هنجارهايش به صورت شفاهي انتقال مي يابد. زبان، ادبيات، موسيقي، بازي ها، اسطوره ها، آيين ها، آداب و رسوم، دانش صنعتگري، معماري و ساير هنرها اشكال متعدد فرهنگ سنتي و عامه را تشكيل مي دهند. توصيه سال 1989 يونسكو مساله تهيه فهرست موسسات ملي فعال در زمينه فرهنگ هاي سنتي و عامه و ثبت آنها در پايگاه اطلاعاتي منطقه اي و جهاني، ايجاد نظام هاي شناسايي، جمع آوري، نمايه سازي و ثبت اشكال متنوع فرهنگ هاي سنتي و عامه، حراست از آنها و حمايت از حاملان فرهنگ سنتي و عامه، آموزش، اطلاع رساني و همكاري منطقه اي و جهاني، را نيز مطرح مي ساخت. مشكل عمده اي كه در سطح جهان در زمينه تدوين كنوانسيون ميراث معنوي وجود داشت، تعيين گستره كنوانسيون بود، زيرا موضوع ميراث معنوي است و. خود تابع تغييرات مستمر و با زندگي نمادي ملت ها ارتباط دارد و بنابر اين تعيين يك سند قابل اجرا براي كليه فرهنگ ها دشوار است. در آوريل 1997 ميزگردي در تايلند برگزار شد كه در آن بر ضرورت تعيين يك نظام ملي شناسايي، حفظ و حمايت قانوني از فرهنگ سنتي و عامه به عنوان مقدمه اي براي اتخاذ اقدامات لازم در سطح جهاني تاكيد گرديد. در همين چهار چوب برنامه سرمايه هاي انساني زنده يا گنجينه هاي زنده بشري با هدف ترويج انتقال دانش ها و مهارت هاي سنتي از طريق شناسايي و حمايت از صاحبان و حاملان آن ارائه گرديد و مدير كل يونسكو در سال 1996 با اشاره به اينكه همكاري فرهنگي بين المللي بهترين فرصت براي تشويق درك و شناخت متقابل ملت ها از يكديگر و گام نخست در ايجاد فرهنگ صلح در جهان است، از كليه كشورها در خواست كرد تا فهرستي از سرمايه هاي انساني زنده خود تهيه كنند و براي ثبت در فهرست جهاني به يونسكو تسليم نمايند. تا كنون تعداد بسياري از كشورهاي جهاني در اين زمينه اقداماتي را انجام داده اند.
در ژوئن سال 1997 بخش ميراث معنوي يونسكو با همكاري كميسيون ملي يونسكو در مراكش يك اجلاس مشورتي بين المللي در زمينه حفظ فضاهاي فرهنگي و عامه تشكيل داد. شركت كنندگان در اين اجلاس با اشاره به ضرورت مطالعه روش هاي آموزش سنتي و انتقال دانش مربوط به ميراث شفاهي محترم شمردن ساختارهاي اجتماعي آموزش و انتقال لزوم حفظ بيان هاي فرهنگي شفاهي در برابر فشارهاي اقتصادي فزاينده و به خصوص جهانگردي بين المللي و فولكلوريزه كردن بيان هاي فرهنگي شفاهي كه برخي اشكال جهانگردي آن را ترويج مي كند، به اتفاق آرا ايجاد مكانيزم بين المللي معرفي و تحليل از بهترين نمونه هاي ميراث شفاهي توسط يونسكو را تصويب كردند. عنوان اين برنامه جديد شاهكارهاي ميراث شفاهي و معنوي بشري است و هدف آن عبارت است از :
- تجليل از شاهكارهاي ميراث شفاهي و معنوي جامعه بشري كه مي تواند فضاهاي فرهنگي و يا اشكال بيان فرهنگي سنتي و عامه باشد.
- تشويق دولت ها، سازمان هاي غير دولتي ، اجتماعات محلي به شناسايي، حفظ و ترويج ميراث شفاهي و معنوي به عنوان گنجينه حافظه جمعي ملت ها و ضامن بقاي تنوع فرهنگي تشويق افراد و گروهها موسسات و نهادها به مشاركت در حفظ حمايت و ترويج ميراث معنوي و شفاهي
- فضاهاي فرهنگي مورد نظر عبارتند از : مكان ( مكان فيزيكي ) و همچنين زمان ( ادواري، فصلي ، تقويمي ) اجراي فعاليت هاي فرهنگي سنتي، موجوديت اين فضاي زماني و مكاني منوط به اجراي فعاليت هاي فرهنگي سنتي است.
مكاني منوط به اجراي فعاليت هاي فرهنگي سنتي است.
براي تعريف ميراث شفاهي و معنوي همان تعريف توصيه سال 1989 يونسكو از فولكلور ( فرهنگ سنتي و عامه ) پذيرفته شده است. يعني مجموعه آفرينش هاي سنتي يك جامعه فرهنگي كه توسط يك گروه يا افراد بيان مي شود، و بازتابي از انتظارات جامعه و هويت فرهنگي و اجتماعي آن است. هنجارها و ارزش هايش به صورت شفاهي يا از روي تقليد انتقال مي يابد و خود شامل زبان، ادبيات، موسيقي، بازي ها، اسطوره ها، آيين ها و مناسك، آداب و رسوم، صنايع دستي، معماري و ساير هنرهاست . دامنه اين تعريف با افزودن اشكال سنتي ارتباطات و اطلاع رساني گسترش يافته است.
اين برنامه كه قرار است هر دو سال يكبار اجرا شود در كنفراس عمومي آينده يونسكو مطرح خواهد گرديد و ضوابطي نيز براي انتخاب شاهكارهاي ميراث شفاهي و معنوي بشري پيش بيني شده اند كه به اختصار عبارتند از :
- ارزش آن به عنوان يكي از شاهكارهاي نبوغ خلاق انساني
- ريشه داشتن در سنت فرهنگي يا تاريخ فرهنگي جامعه مورد نظر
- نمونه اي استثنايي از آزادي و تنوع بيان فرهنگي، مناسبات اجتماعي
- دگر پذيري، و تفاهم فرهنگي، حفظ حافظه جمعي آموزش جوانان و انتقال ارزش هاي جهاني و تبادل ميان نسل ها
- نقش آن در تصديق هويت فرهنگي ملت ها و اجتماعات فرهنگي
- اهميت آن به عنوان منبع الهام و مبادله بين فرهنگي
- عامل برقراري ارتباط بين ملت ها و اجتماعات
- نق شفرهنگي واجتماعي معاصر آن
- استفاده و كاربرد مهارت ها و دانش فني در اجراي آنها
- ارزش آنها به عنوان شاهدي يگانه از يك سنت فرهنگي زنده
- خطر از بين رفتن آن به دليل نبود وسايل حفاظت و حمايت و يا در اثر فرايند تغييرات و دگرگوني هاي سريع، شهر نشيني و يا فرهنگ پذيري
جاي آن دارد كه محققان و پژوهشگران و نهادها و مقامات ذي ربط در زمينه معرفي نمونه هاي شاخص ميراث شفاهي و معنوي ايران به جهان در قالب برنامه هاي يونسكو و به خصوص نوروز مه خود مجموعه اي از آيين ها و مراسم است، تامل كنند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید