سازماندهی بشکه های نفت از تهران

آفتاب‌‌نیوز : تاریخچه
سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، سازمانی دائم و میان دولتی است که در کنفرانس بغداد در شهریور سال 1338توسط پنج کشور ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا تشکیل شد و در سال های بعد هشت کشور دیگر یعنی قطر، اندونزی، لیبی، امارات متحده عربی، الجزایر، نیجریه، اکوادور و گابن به این سازمان پیوستند. مقر اوپک در پنج سال اول در ژنو واقع در کشور سوئیس بود ولی سپس در اول سپتامبر سال 1965 به وین، پایتخت اتریش منتقل شد. 

این سازمان با هدف هماهنگی و انسجام سیاست های نفتی در میان کشورهای عضو ایجاد شده است تا قیمتی عادلانه و ثابت را برای تولید کنندگان نفت، عرضه منظم و کارایی را برای مصرف کنندگان و سرمایه ای مطمئن برای سرمایه گذاران صنعت نفت تضمین کند. 

اوپک در دهه 60 که تازه تاسیس شده بود عمدتا فعالیت خود را در حوزه تاکید بر حقوق مشورع پنج کشور در حال توسعه بنیانگذار خود انجام می داد تا آنها را در بازار جهانی نفت مطرح کند. در پایان این دهه بود که تعداد اعضای این سازمان به ده کشور افزایش یافت. در دهه 70 بود که اوپک اهمیتی جهانی به دست آورد و کشورهای عضو آن کنترل صنایع داخلی نفت را در دست گرفتند و نقش مهمی در قیمت گذاری نفت خام در بازارهای جهانی پیدا کردند. در این دهه دو بحران قیمت نفت رخ داد که اولی به سبب تحریم نفتی عرب در سال 1973 و دیگری به علت وقوع انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 بود. نخستین نشست سران کشورهای عضو نیز در سال 1975 به وقوع پیوست و البته یادزهمین عضو فعلی این سازمان یعنی نیجریه هم در سال 1971 وارد اوپک شد. 

اوایل دهه 80 بود که قیمت نفت پیش از کاهش بی سابقه اندکی افزایش یافت ولی در سال 1986 سومین بحران نفتی رقم خورد. در این سال بهای نفت کاهش شدیدی یافت ولی به تدریج تا سال های پایانی این دهه قیمت ها اندکی افزایش پیدا کرد ولی به میزانی که در ابتدای دهه بود نرسید. در این زمان بود که نیاز به اقدامی مشترک از سوی تولید کنندگان برای تثبیت بهای نفت در آینده احساس شد. در دهه 80 هم چنین مسائل محیط زیست هم در دستور کار جهانی قرار گرفت. دهه 90 شاهد چهارمین بحران قیمت در بازار نفت بود که دلیل آن وقوع ناآرامی ها و درگیری های خاورمیانه بود ولی اوپک با افزایش تولید توانستند قیمت ها را در بازار بی ثبات بالا ببرند. قیمت ها تا سال 1988 تقریبا ثابت ماند تا اینکه رکود اقتصادی جنوب شرق آسیا رخ داد. 

در اواخر این دهه صنعت نفت شاهد پیشرفت های فنی عمده ای بود و در تمام طول این دهه مذاکرات جهانی بر سر تغییر آب و هوا، خطر کاهش شدید تقاضا را در آینده افزایش می داد. 

دبیرخانه اوپک
دبیر خانه اوپک که از سال 1965 در شهر وین مستقر شده است، مسئولیت پژوهش و حمایت مدیریتی کشورهای عضو را بر عهده دارد و همچنین به انتشار اخبار و اطلاعات به جهان می پردازد. این دبیرخانه مسئول کنفرانس ها، پژوهش در انرژی، اقتصاد و امور مالی، گزارش و آمار، اطلاعات سازمان و انتشارات مختلف است. کارکنان دبیرخانه از کشورهای عضو هستند و زبان رسمی آنها انگلیسی است. بودجه آن نیز توسط اعضا به طور مساوی تامین می شود. 

مسئول اجرایی این بخش دبیرکل اوپک است که نماینده قانونی این سازمان محسوب می شود. دبیرخانه اوپک شامل بخش های زیر است: دفتر دبیرکل، بخش تحقیقات، خدمات اطلاعاتی، تحلیل بازار نفت، مطالعات انرژی، اطلاعات و روابط عمومی و منابع انسانی و مدیریت. 

این دبیرخانه مسئول کلیه امور اجرایی سازمان بر مبنای مقررات اوپک است. مقررات اوپک تصریح می کنند که هر کشوری با داشتن شبکه صادرات نفت خام که منافع مشابهی با کشورهای عضو داشته باشد می تواند عضو دائم این سازمان شود که البته این موضوع منوط به پذیرش اکثریت اعضای دائم و رای حتی اعضای اصلی ( بنیانگذار) خواهد بود. 

صندوق اوپک
صندوق اوپک برای توسعه جهانی، موسسه مالی میان دولتی است که در سال 1976 توسط کشورهای عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت تاسیس شده است و با هدف کمک اعضای اوپک به کشورهای در حال توسعه برای فائق آمدن به موانع توسعه شان فعالیت می کند و خواهان انجام اقداماتی برای تقویت همکاری میان این کشورهاست. 

هدف اصلی این صندوق کمک به اتحاد جنوب ـ جنوب و به ویژه به کشورهای فقیر و کم درآمد برای پیشرفت اجتماعی و اقتصادی آنهاست. 

این صندوق فعالیت خود را از طریق اعطای وام برای پروژه های و برنامه های توسعه، حمایت فنی، غذایی و تحقیقاتی، کمک به موسساتی که به کشورهای در حال توسعه سود می رسانند، نمایندگی اعضا در صحنه مالی جهانی و شرکت در فعالیت های بخش خصوصی در کشورهای در حال توسعه انجام می دهد. 

منابع این صندوق عمدتا از طریق کمک های داوطلبانه کشورهای عضو اوپک و درآمد ناشی از فعالیت های مختلف سازمان تامین می شود. در پایان سال 2005 اعضای اوپک در مجموع 3435 میلیون دلار به این صندوق کمک کرد که بیشتر آن مستقیم وارد صندوق شد. 

تمامی کشورهای در حال توسعه به استثنای کشورهای عضو اوپک، می توانند از کمک های مالی این صندوق بهره مند شوند ولی اولویت با کشورهای محروم تر است که از نظر زمانی و کمی ارجعیت دارند. 

تاکنون 119 کشور در افریقا، آسیا، آمریکای لاتین، کارائیب، خاورمیانه و اروپا از کمک های صندوق سازمان استفاده کرده اند که مجموع کمک ها تا پایان ماه مارس سال 2006، برابر با 6/7961 میلیون دلار آمریکا بوده است. 

اعضای اوپک
برای کشورهای عضو اوپک که در مجموع 525 میلیون نفر جمعیت دارند، نفت اصلی ترین کالای تجاری و تامین کننده ارز خارجی است و از این رو کلید اساسی توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این کشورها محسوب می شود. اوپک در حال حاضر یازده عضو اصلی دارد که پنج کشور از بنیانگذاران این سازمان به شمار می آیند. 

بر طبق مقررات اوپک، سه دسته بندی برای عضویت در اوپک وجود دارد: عضو پایه گذار، عضو اصلی و عضو ناظر. اعضای پایه گذار این سازمان آن کشورهایی هستند که در نخستین نشست اوپک در بغداد حضور یافتند و توافق ایجاد این سازمان را امضا کردند. اعضای دائم شامل پایه گذاران اوپک به علاوه کشورهایی است که درخواست عضویت آنها در این سازمان پذیرفته شده است.

 اعضای ناظر هم به کشورهایی می گویند که شرایط عضویت دائم را ندارند ولی تحت شرایط خاصی در این سازمان پذیرفته می شوند. 

اجلاس اوپک
این اجلاس بالاترین مرجع تصمیم گیری در سازمان کشورهای صادر کننده نفت است و شامل هئیت هایی عموما به ریاست وزرای نفت، معدن و انرژی از کشورهای عضو می شود. این اجلاس به طور معمول دوبار در سال در ماه های مارس و سپتامبر و هر زمان که لازم باشد در جلسات فوق العاده، برگزار می شود. مبنای عملکرد اجلاس یکپارچگی است و هر عضو تنها یک رای دارد. 

در این اجلاس درباره سیاست های کلی سازمان اوپک و راه های مناسب برای اجرای آنها وضع می شوند و نیز به درخواست عضویت در سازمان و گزارش ها و پیشنهادها رسیدگی می شود. 

وزرای نفت و انرژی کشورهای عضو اوپک دست کم سالی دوبار گردهم می آیند تا سیاست های خود را بنابر اصول اساسی بازار که همان توازن عرضه و تقاضاست، با یکدیگر هماهنگ سازند. در این اجلاس کشورهای عضو می توانند سطح تولید را بنابر تصمیم مجموع اعضا تغییر دهند یا ثابت نگه دارند. 

با توجه به اینکه کشورهای عضو سازمان اوپک حدود 40 درصد از نفت جهان را تولید می کنند و نزدیک به 50 درصد تجارت در جهان از طریق آنها صورت می گیرد، هرگونه تصمیمی برای کاهش یا افزایش تولید که در این اجلاس گرفته شود، به بالارفتن یا پایین آمدن بهای نفت خام در بازارهای جهانی می انجامد. 

البته این تاثیر تنها بر بهای نفت خام بوده وارتباطی به بهای فرآورده های نفتی همچون بنزین ندارد بلکه در واقع باید گفت که عوامل بسیاری بر بهای پرداختی مصرف کنندگان فرآورده های نفتی وجود دارد.

 اوپک در اصل خواهان ثبات در بازار نفت بوده و تلاش دارد که عرضه مداوم نفت را با بهای متناسب به مصرف کنندگان انجام دهد از این رو گاهی این کار را از راه های مختلفی انجام می دهد از قبیل تولید کمتر و داوطلبانه نفت یا تولید بیشتر در زمان کاهش عرضه( مانند بحران خلیج فارس در دهه 90 که ناگهان چندین میلیون بشکه نفت روزانه از بازار کم شد.) 

با این حال یکی از تصورات نادرست در مورد اوپک، مسئولیت این سازمان در تنظیم بهای نفت خام است که در پی انجام این کار توسط اوپک در دهه 70 و 80 صورت می گیرد ولی اکنون دیگر چنین موردی وجود ندارد و کاهش و افزایش داوطلبانه تولید نفت به منظور ایجاد ثبات در بازار و اجتناب از نوسانات بی مورد و زیان بار قیمت ها، امری متفاوت از تعیین بهای نفت خام است.
در جهان امروز، بهای نفت خام در سه بازار اصلی نفت جهان تعیین می شوند که عبارتند از بورس کالای نیویورک( نایمکس)، بورس جهانی نفت لندن(ipe) و بورس جهانی سنگاپور( سایمکس). 

سبد نفتی اوپک
سبد نفتی اوپک(orb) شامل انواع نفت خام می شود: صحرای الجزایر، میناس اندونزی، سنگین ایران، سبک بصره، نفت صادراتی کویت، سبک بونی نیجریه، سبک عربی عربستان، دبی امارات متحده، تیاجوانای ونزوئلا، مارین قطر، اس سیدرلیبی.
اوپک روزانه اقدام به اعلام قیمت سبد نفتی خود می کند که برابر است با میانگین بهای نفت خام های یاد شده در جهان و در واقع متفاوت از بهای نفت هر یک از کشورهای عضو است. 

نفت خام ماده ای طبیعی است که در زیر پوسته زمین یافت می شود و ماده ای سیاه و غلیظ است که در رده هیدروکربن ها قرار می گیرد یعنی تنها از دو عنصر هیدروژن و کربن تشکیل می شود. قابلیت اشتعال این ماده بسیار بالاست و از سوخت آن انرژی تولید می شود. واحد اندازه گیری نفت خام بشکه است که هر بشکه معادل 42 گالن آمریکا بوده و حجمی برابر با 159 لیتر دارد. 

کشورهای عضو اوپک در سال 2004 روزانه حدود 6/29 میلیون بشکه نفت تولید داشتند که 42 درصد از کل تولید نفت در جهان را شامل می شد. ذخایر نفتی اثبات شده جهان در پایان سال 2004 حدود 1144013 میلیون بشکه بوده که از این میزان 896659 میلیون بشکه یا 4/78 درصد، در کشورهای عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت بوده است.

 بر طبق آمار اوپک در مورد ذخایر نفتی اثبات شده جهان، بالاترین میزان به عربستان با 264310 میلیون بشکه و پس از آن به ایران با 132460 میلیون بشکه اختصاص دارد. پس از ایران هم سه کشور عراق، کویت و امارات متحده عربی به ترتیب هر یک با داشتن ذخایری معادل 115000،101500،97800 میلیون بشکه در جایگاه سوم تا پنجم اوپک قرار گرفته اند. 

ایران و اوپک
ایران پس از وقوع انقلاب اسلامی در اسفند سال 83 میزبان نشست سازمان کشورهای صادرکننده نفت ( اوپک) شد که در واقع نخستین بار حضور اوپک در ایران به شمار می آمد. در این نشست که صد و سی و پنجمین اجلاس وزرای نفت کشورهای عضو بود، تمایل عربستان سعودی به افزایش تولید نفت خود، با مخالفت دیگر اعضای اوپک برای ثابت ماندن سقف تولید طرح شد. 

یکی از مسائل مهم دیگر در این اجلاس مساله انتخاب دبیر کل آینده اوپک بود زیرا از تنها دبیر کلی ایران در این سازمان بیش از 35 سال سپری شده و تلاش های ایران در این خصوص بی نتیجه باقی مانده بود. این مساله البته در اجلاس اصفهان هم نتیجه ای در بر نداشت و با اینکه ایران یکی از پنج عضو بنیانگذار اوپک و دومین تولید کننده این سازمان بوده است، هنوز به جایگاه قابل توجهی دست نیافته است. 

البته دلایلی هم برای این قضیه موجود است از جمله نفوذ عربستان که به رغم مخالفت سایر اعضا با افزایش در اجلاس اصفهان، تولید نفت اوپک را افزایش داد و دیگر اینکه ضعف دیپلماسی نفتی ایران هم در این میان بی تاثیر نبوده است هر یک از دبیرکل های این سازمان باید حداقل 10 سال سابقه مدیریتی و تخصص در امور بین الملل نفت داشته باشند اعضای اوپک ادعا می کنند که هیچ یک از نامزدهای ایرانی برای احراز سمت دبیر کلی اوپک چنین شرایطی را نداشته اند. ضعف استدلال و نفوذ ایران مانع از انتخاب دبیرکل از موثرترین عضو اوپک در تاسیس این سازمان شده است.