نگاهی به دوران ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسجانی
دکتر روح‌الله اسلامی در سلسه جلسات «بر مسند جمهوری» با موضوع بررسی دوران ریاست جمهوری مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، در خصوص اندیشه فارابی اظهار کرد: یکی از بزرگترین فیلسوف‌های ما در اندیشه سیاسی فارابی است که اندیشمند جهانی به حساب می‌آید، فارابی در کتاب سیاست المدینه و المله می‌گوید که شهر و کشور خوب چه ویژگی‌هایی دارد، به عنوان مثال شهر خوب جایی است که مصلحت عمومی رعایت شود، حاکم آگاه‌ترین و نخبه‌ترین فرد باشد که به آن فیلسوف، شاه یا نبی می‌گوید.
وی ادامه داد: فارابی مدینه‌های جاهله را نیز نام می‌برد و این مدینه جایی است که فقط بر مبنای اقتصاد بنا شود یا همچنین بر اساس لذت یا بر اساس زور شکل حاکم باشد مدینه جاهله است و همچنین یکی از مدینه‌های جاهله مدینه‌ای است که بر مبنای نظر مردم شکل بگیرد و به این مورد جماعیه می‌گوید.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: جمهوری اسلامی خیلی تلاش کرد چیزی که فارابی می‌گوید را اجرا کند و کسانی هم که سال ۵۷ انقلاب کردند این خواست را داشتند، این در سنت ما ریشه دارد، پهلوی نیز این تلاش را کرد اما به نظر می‌آید پهلوی به برخی از مدینه جاهله‌هایی که فارابی می‌گفت نزدیک شد و مردم احساس کردند که این دیگر مدینه فاضله نیست و آن را سرنگون کردند و تصمیم گرفتند که یک مدینه فاضله تشکیل دهند و بدین صورت کسی که آگاه ترین فرد باشد به قدرت برسد و به آن ولایت فقیه گفته شد و این فرد جلوی دیکتاتوری و استبداد و به نوعی مدینه تقلبیه را بگیرد و همچنین مردم دنبال اقتصاد و لذت نباشند.
اسلامی اضافه کرد: از نگاه پوپر و تمام کسانی که فلسفه تحریری دارند و رویکردهای پوزیتیویستی دارند افلاطون و فارابی و این‌ها باعث ایجاد حکومت بسته می‌شوند و این نگاه‌ها برای زمان خود بوده و اکنون کاربرد ندارد. از نظر پوپر باید جامعه باز مبتنی بر شکلهای دموکراتیک ایجاد کنیم.
وی در خصوص رویکردهای مختلف دربرابر نگاه فارابی بیان کرد: ما در مبانی با هم مشکل نداریم اما در تکنیک‌ها با هم مشکل داریم، به عنوان مثال ما اینقدر شادی و لذت را منع کردیم که اکنون همه تشنه شادی هستند، ما امور اقتصادی را فراموش کردیم. هاشمی رفسنجانی و اطرافیانش اعتقاد داشتند که مدینه فاضله‌ای که می‌خواستیم اجرا کنیم از لحاظ فکری، فلسفی و فکری ایراد ندارد اما از نظر تکنیکی و اجرایی ایراد دارد و اگر بتوانیم به گونه‌ای سیاست‌گذاری کنیم تا تعادلی میان موارد فراموش شده ایجاد کند کشور را به خوبی اداره کرده‌ایم.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی زمانی که مدینه فاضله خود را ارائه کرد سریع وارد دوره بی‌ثباتی مبتنی بر جنگ و شورش‌های داخلی شد و هفت، هشت سالی طول کشید تا خود را تثبیت کند و عراق را از مرزها بیرون براند.
اسلامی در خصوص رویکرد دولت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، بیان کرد: در دوره هاشمی رفسنجانی که به عنوان دوره سازندگی و ایجاد کردن زیرساخت و به وجود آوردن شرایط بازسازی کشور شکل می‌گیرد، تاکید بر نوعی رویکرد تکنیکی و اجرایی است، یعنی اعتقاد داشت مبانی ایراد ندارد و باید رویکردهای تکنیکی برای آن طراحی شود، پس سعی کرد برای آن رویکردهای اجرایی پیاده کند.
وی افزود: شانسی که هاشمی رفسنجانی آورد این بود که شوروی از هم پاشید و ایدئولوژی چپ کنار رفت و آمریکا کم کم در حال قدرت گیری و نظام جهانی تک قطبی شد و شرایط جهانی شدن اتفاق افتاد و در داخل نیز شرایط با پایان جنگ و تغییر قانون اساسی تغییر کرد. این‌ها به هاشمی رفنسجانی کمک کرد تا در زمینه‌هایی که کمبود وجود دارد فعالیت کند.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی گفت: یکی از ویژگی‌های دوره هاشمی رفسنجانی تقدم اقتصاد است و مورد دوم تاکید بر دولت کوچک قدرتمند است، در سیاست خارجه اعتقاد به یک واقع گرایی است و اینکه ایران ام‌القرای جهان اسلام است و نیاز دارد قدرتمند بشود تا بعد بتواند بر منطقه تاثیر بگذارد.
اسلامی اضافه کرد: ما در یک دوره بی‌ثباتی نتوانستیم برنامه توسعه اجرا کنیم. در دوره پهلوی شش برنامه توسعه نوشتیم که برای ششمی اصلا فرصت اجرا وجود نداشت، اما در زمان هاشمی رفسنجانی برنامه اول و دوم توسعه نوشته می‌شود.
وی با اشاره به پایان دوران تثبیت و شروع دولت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، افزود: پس از دوره تثبیت دوره‌ای مبتنی بر این شروع شد که دعواها و اختلاف‌ها را کنار بگذاریم و هرکس با هر فکر و فلسفه‌ای شروع به فعالیت کند و یک نگاه مصلحت‌گرا و واقع‌گرا که قصد هاشمی رفسنجانی همین بود، شکل گرفت و سعی کرد در کابینه خود از افرادی استفاده کند که به نوعی گروه‌های بروکرات باشند یعنی روشنفکر نباشند سنتی و متحجر نیز نباشند.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: هاشمی رفسنجانی برنامه‌های مختلفی را شروع کرد، بزرگترین‌شان این بود که روند برنامه‌نویسی و سازمان مدیریت برنامه احیا شد و همچنین در دولت ایشان دو برنامه توسعه نوشته شد، به سمت مسائلی که کمبود بود حرکت شد و به همین دلیل در این دوران شاهد خصوصی سازی بودیم.
اسلامی تصریح کرد: اقتصاد دولتی با بدنه سنگین و پرحجم خود توانایی رفع نیازهای ایران را نداشت و خود یک مانع بود و به همین دلیل روندی شروع شد که به سمت خصوصی سازی حرکت کنیم و دولت تصدی گری خود را کاهش دهد.
وی خاطرنشان کرد: بسیاری از احزاب که بعدا در دوره اصلاحات خود را نشان دادند در دوره هاشمی رفسنجانی فعالیت می‌کردند و فضا برای آن‌ها فراهم بود، خواسته‌های طیف روشنفکر و اهالی جامعه با دولت هاشمی هماهنگی نداشت و نقدهای شدیدی به خصوص از منظرهای چپ‌گرایانه به هاشمی وارد می‌کردند.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی درمورد رویکرد دولت هاشمی رفسنجانی در سیاست خارجه گفت: در سیاست خارجه موضوع تنش‌زدایی و افزایش شریک‌های اقتصادی ایران در دستورکار بود و حرکت به سمت کشورهای ژاپن و چین صورت گرفت و روابط با کشورهای اسلامی در منطقه به ویژه با کشور عربستان شکل گرفت.
اسلامی بیان کرد: کارهای مختلفی که در دوره هاشمی رفسنجانی شروع شد به نظر به نتیجه نرسید چرا که با مسائلی از جمله کسری بودجه در حد ۵۰ درصد، تورم ۴۰ درصد و قطع ارتباط با کشورهای اروپایی و تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال شد مواجه شد و دولت هاشمی‌رفسنجانی نتوانست به اهدافی که می‌خواست دست پیدا کند.
وی خاطرنشان کرد: هاشمی رفسنجانی دشمنان زیادی نیز پیدا کرد و تقریبا در آن مقطع تبدیل به یکی از منفورترین سیاستمداران جمهوری اسلامی شد، برخی او را به عنوان فردی مصلحت‌جو و آدمی که نمی‌داند به کدام سمت برود، معرفی می‌کردند.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی اضافه کرد: برخی دیگر نیز او را به عنوان رواج‌دهنده سرمایه‌گذاری معرفی می‌کردند و در فضاهای عمومی به عنوان فردی شناخته می‌شد که فضاهای سیاسی را بسته می‌کرد.
ان شاءالله خدایش بیامرزد و ایشان را با بزرگان دین محشور و همنشین فرماید.