معلم‌ها باید به مکتب بروند
از آنجا که کووید ۱۹ توانست بسیاری از محاسبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و بسیاری از فرهنگ ها و سنت‌ها را تغییر دهد مسلماً آموزش هم تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفته است. لزوم توجه به آموزش‌های مجازی و غیرحضوری سال‌هاست که مورد بحث است ولی سیستم آموزشی ما به یک‌باره درگیر شیوع یک ویروس و تعطیلی کلاس‌های حضوری شد و در واقع مجبور شد آموزش در بستر فضای مجازی را به صورت جدی در کمترین زمان در دستورکار قرار دهد؛ یا به قول وزیر آموزش و پرورش غافلگیر شد.
در این میان یکی از بزرگترین چالش‌های نظام آموزشی معلم‌هایی بودند که با روش های سنتی آموزشی خو گرفته و آشنایی چندانی با فضای مجازی و تولید محتوای آموزشی برای کلاس‌های غیرحضوری نداشتند.
فضای مجازی یا فضای واقعی‌تر از واقعی
«فضای مجازی» عرصه وسیع و تاثیرگذاری است که در جامعه ما رور به روز در حال گسترش است. برخی اوقات، این فضا از دنیای واقعی هم ”واقعی‌تر» می‌شود. سوالی که مطرح می‌شود این است: معلمان از این فضا چه سهمی دارند؟ آیا فرهنگ شفاهی رایج میان جامعه و نیز معلمان در مدیریت این حوزه تاثیرگذار است. آیا آموزش های ضمن خدمت معلمان کمکی به حضور معلمان در این دنیای بی‌انتها می‌کند؟
حدود یک‌ماه است سال تحصیلی جدید آغاز شده و معلمان بیشتر به شکل مجازی و کمتر حضوری، تدریس را برای نزدیک به ۱۵ میلیون دانش‌آموز آغاز کرده‌اند و این در حالی است که مسئول شبکه شاد و معاون وزیر گفته‌اند «معلمان سواد الکترونیکی ندارند و این بزرگترین چالش آموزش و پرورش در آموزش مجازی است.»
معلمان هم اعتراض دارند که چرا مدیران آموزش و پرورش ۶ ماه گذشته را دست روی دست گذاشتند و برنامه آموزشی برای آنها در نظر نگرفتند تا با روش‌های تدریس آنلاین آشنا شوند و محتوای آموزشی مناسب برای فضای مجازی آماده کنند. آنها معتقدند با این تفاصیل، سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ سخت‌ترین سال آموزشی برای آنها و دانش‌آموزانشان خواهد بود.
غافلگیر شدیم!
اتفاقی که رخ داد، روشن است. وزارت آموزش و پرورش با شیوع بیماری کرونا اسفند ۹۸ برای چگونگی ادامه سال تحصیلی آینده سرگردان شدند و وزیر آموزش و پرورش گفت: «ما غافلگیر شدیم.» پس از آن تلاش کردند با آموزش تلویزیونی، مشکل را تا حدی رفع کنند. در ادامه معلمان، خودجوش آموزش مجازی را در نرم‌افزارهایی مانند تلگرام و واتساپ آغاز کردند. این شروع راهی شد برای توسعه آموزش‌های مجازی.
مکتبی برای ارتقای سواد مجازی معلم‌ها
خبر خوب در این‌باره صحبت‌های محمدی درباره راه اندازی مرکز یادگیری معلم است. مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری های آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اعلام جزئیات راه‌اندازی این مرکز از اعلام فراخوانی در آینده نزدیک برای اشتراک گذاری تولیدات محتوایی معلمان خبر داد.
محمدابراهیم محمدی در این‌باره می‌گوید: مرکز یادگیری معلم ایجاد شده تا بتواند به معلمان در زمینه ارتقای سواد رسانه ای، تولید محتوا و آموزش در وضعیت کرونایی کمک کند. این مرکز که در دل شبکه رشد قرار دارد سعی کرده به معلمان کشور در بخش های مختلف و رفع نیاز آنها به آموزش های لازم ارائه خدمت کند.
مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری های آموزشی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه ارائه آموزش های برخط، آموزش تولید محتوای آنلاین و اشتراک‌گذاری نمونه تدریس‌های آنلاین در مرکز یادگیری معلم دنبال می‌شود، می‌گوید: درباره روش تدریس برخط محتواهای مختلفی که می‌تواند برای معلمان دوره ابتدایی، متوسطه اول و دوم و فنی و حرفه‌ای به نحوی به کار بیاید و آنها را از حضور فیزیکی در کلاس بی‌نیاز کند در این مرکز تهیه و ارائه شده است.
اتمام سال تحصیلی گذشته در بیم و امید کرونا
اتفاقی که در نیم‌سال اول افتاد؛ چند نرم‌افزار داخلی طراحی شد و در نهایت آموزش و پرورش برای تداوم آموزش در شرایط کرونایی به شبکه شاد رسید. در چنین شرایطی خرداد امسال مدیران این وزارتخانه در حالی‌که مدعی بودند ۸۰ درصد آموزش‌ها تا ابتدای اسفند تمام‌شده و تنها ۲۰ درصد مباحث در فضای مجازی تدریس شده است، امتحانات را برگزار کردند و سال تحصیلی گذشته به این ترتیب در بیم و امیدهای کرونا به پایان رسید.
حالا اما منتقدان و کارشناسان آموزش و پرورش می‌گویند وزارت آموزش و پرورش در این بازه زمانی ۶ ماهه برنامه قابل اشاره‌ای برای آموزش ضمن خدمت معلمان برگزار نکرده؛ این در حالی است که شیوه‌های تدریس در فضای مجازی به کلی با کلاس درس حضوری متفاوت است و کاستی‌های پیش رو به افت کیفیت آموزش و در نتیجه افت تحصیلی دانش‌آموزان منجر خواهد شد.
یک برنامه چندساعته تلویزیونی می‌توانست کمک کند
مهدی برنا معلم دوره ابتدایی در پاکدشت تهران است. او درباره آموزش های ضروری به معلم‌ها برای ارتقای سواد مجازی می‌گوید: در طول امسال همه چیز به بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها ختم شد. معلم‌ها بعضا خودشان هرچه لازم بود یاد گرفتند تا کلاس را مدیریت کنند. تعداد انگشت‌شماری از معلمان به حسب علاقه در این مدت دنبال یادگیری روش‌های جدید آموزشی رفته‌اند اما این موضوع عمومیت ندارد.
او با بیان اینکه بسیاری از معلم‌ها حتی یک جستجوی ساده در اینترنت را هم تا قبل از این بلد نبودند، می‌گوید: ”حتی نکردند در این فرصت چند ماهه تابستان یک برنامه چند ساعته در تلویزیون بسازند که به معلم استفاده از نرم‌افزارهای مختلف را یاد دهد و او یاد بگیرد چطور یک ویدئوی آموزشی کوتاه و ساده برای انتقال مفاهیم درسی بسازد.»
معلم‌های سنتی و بی‌سوادی مجازی
«ما در آموزش و پرورش با ”بی‌سوادی مجازی معلمان» روبه رو هستیم.» این جمله را یک معلم فنی و حرفه‌ای می‌گوید. صادقی ادامه می‌دهد: «ما معلم‌ها مطالعه زیادی نمی‌کنیم، پس تحلیل نداریم! دانش جامعه معلم‌ها به خصوص قدیمی‌ترها سنتی است. وقتی حرف جدید و کار جدید پیش می‌آید نظری برای گفتن نداریم چون اساسا بلد نیستیم. این گنگی در فضای مجازی، به اوج خودش می‌رسد.»
تمرکز بر یادگیری معکوس در وضعیت کرونا
مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری‌های آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره حل این مشکل برای معلم‌ها می‌گوید: یادگیری معکوس در وضعیت کرونا، به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. پاسخ به سوالاتی که معلمان می‌توانند در زمینه تدریس آنلاین داشته باشند را نیز پیش‌بینی کرده‌ایم. پادکست‌هایی برای معلمان تهیه شده و همچنین شقوق مختلف آموزش معکوس مورد توجه قرار گرفته و اگر معلمان به شبکه رشد و این سرویس خدمات مراجعه کنند می‌توانند اطلاعات مفیدی دریافت کنند.
محمدی با بیان اینکه در قسمت آموزش تولید محتوای آنلاین به مهارت جست‌وجوی محتوای الکترونیکی در اینترنت، تولید و ویرایش ویدئو و فایل صوتی و تصویری، ارائه مطلب در فضای مجازی، طراحی آزمون آنلاین پرداخته شده عنوان می‌کند: این آموزش‌ها برای معلمان در هر سطح دانشی که قرار داشته باشند قابل استفاده است.
معلمان یاد بگیرند و محتوای تولیدشده خود را به اشتراک بگذارند
مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری‌های آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اشاره به بارگذاری نمونه تدریس‌های آنلاین تولیدشده در استودیوی تخصصی این دفتر که با آخرین استانداردهای آموزشی روز همخوان است می‌گوید: آنچه می‌توانست برای معلمان در رشته‌های مختلف آموزشی در وضعیت کرونایی مفید باشد در این مرکز آماده شده است.
به گفته این مسئول نظام آموزشی این روند هنوز ادامه دارد و شبانه‌روزی در استودیوی تخصصی مشغول تولید محتوا هستیم. بناداریم طی فراخوانی که انجام خواهد گرفت این فرصت فراهم شود تا معلمانی که اقدام به تولید محتوا کرده‌اند بتوانند کارشان را به اشتراک بگذارند. تجارب و کارشان را ارائه کنند و مرکز یادگیری معلم محلی برای تبادل نظرات آموزشی باشد.
