افزایش خطا در آزمایش‌های سریع کرونا
«موارد ابتلا به کرونا به‌شدت در حال افزایش است و حالا جمعیت بیشتری برای گرفتن تست‌های پی‌سی‌آر به مراکز آزمایشگاهی مراجعه می‌کنند. در این شرایط بسیاری از آزمایشگاه‌ها هم آستین‌ها را بالا زده‌اند و به‌صورت سیار تست‌های کرونا می‌گیرند. یا به خانه‌ها و محل کار می‌آیند، یا در خیابان و مکان‌های عمومی اقدام به گرفتن تست کرونا می‌کنند. اواخر فروردین هم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرد که برای سرعت‌دادن به ماجرای غربالگری، تست کرونا در خودروی مراجعه‌کنندگان انجام می‌شود. تست‌های پی‌سی‌آر را به‌عنوان مطمئن‌ترین روش برای تشخیص ابتلا به کرونا می‌دانند و استناد بیمارستان‌ها، افراد و حتی مراکز اداری برای ابتلا به کرونا، همین برگه آزمایش است. همه اینها در شرایطی است که در هفته‌ها و ماه‌های گذشته با افزایش قابل توجه مبتلایان، میزان مراجعه افراد با نشانه‌های کرونا برای گرفتن تست و منفی‌شدن آزمایش کرونایشان، بالا رفته است. همه می‌خواهند تست بدهند و نتیجه منفی و مثبت آزمایش‌ها دردسرساز شده است. برخی با داشتن علائم بیماری، با تست‌های منفی مواجه می‌شوند و گروهی با نداشتن علائم، تست‌شان مثبت می‌شود. آنها میان ماندن در خانه و ادامه فعالیت‌های روزانه‌شان، مانده‌اند.
تست‌های سریع کرونا دقیق نیست
ماجرای تست‌های منفی و مثبت کاذب را محمدجواد غروی، دبیر انجمن متخصصان علوم آزمایشگاهی در گفت‌وگو با همشهری توضیح می‌دهد. به گفته او چند نوع آزمایش برای تشخیص کرونا وجود دارد که هر کدام در جایگاه خود قابل تفسیرند. آزمایش‌های مولکولی به ۲ روش انجام می‌شوند؛ یکی روش‌های real time pcr که روش حساس و دقیقی است و بر اساس تکثیر ژنوم ویروس انجام می‌شود و مورد تأیید جامعه جهانی هم است. آزمایشگاه‌های معتبر کشور که تحت پایش‌های انستیتو پاستور قرار گرفته‌اند، این گونه آزمایش‌ها را به طور کامل و دقیق انجام می‌دهند. در این روش از حلق و بینی فرد و گاهی تنها از یکی از آنها نمونه گرفته می‌شود که شاید نتیجه آن کمی متفاوت باشد که البته قابل اغماض است. غروی تأکید می‌کند که کیت‌های آزمایشگاهی که هم‌اکنون در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، به دلیل نظارت وزارت بهداشت، کیفیت بالایی دارند و معتبرند.
او با این حال انجام تست‌های سریع کرونا را فاقد اعتبار کافی می‌داند: «اقدامی که این روزها رایج شده اما آزمایشگاه‌های معتبر آن را تأیید نمی‌کنند ولی به دلیل سرعت عمل، به وفور انجام می‌شود، آزمایش‌هایی است که در مراکز بهداشتی، فرودگاه‌ها یا ورزشگاه‌ها انجام می‌دهند و به‌عنوان تست‌های مولکولی و سریع کرونا شناخته می‌شوند. اینها تست‌های پی‌سی آر واقعی نیستند چون در آزمایش‌های پی‌سی‌آر روش سریع انجام تست، امکان‌پذیر نیست. در این آزمایش‌ها، آنتی‌ژن ویروس را در برخورد با نوارهای مخصوص قرار می‌دهند و به این ترتیب ویروس را شناسایی می‌کنند. هم‌اکنون تست‌های rapid یا سریع، در منزل، خودرو، مراکز بهداشتی، دانشگاه‌ها یا مطب‌ها گرفته می‌شود. به همین دلیل انجام آنها و همچنین متقاضیان آن هم زیاد شده‌اند که البته ممکن است نتایجش هم گاهی با خطا مواجه شود.»
او می‌گوید: «هم‌اکنون متقاضیان انجام این گونه آزمایش‌ها با داشتن علائم سرماخوردگی یا گاهی بدون هیچ علائمی، زیاد است چون افراد فکر می‌کنند شاید بتوانند با این تست‌ها، هراس و نگرانی از ابتلایشان را کم کنند.»
دبیر انجمن متخصصان علوم آزمایشگاهی تأکید می‌کند که این آزمایش‌ها نوعی غربالگری است. با این که مورد تأیید نیستند اما به‌عنوان غربالگری اولیه می‌توان آن را پذیرفت. البته برای اطمینان بیشتر و تأیید نهایی باید آزمایش‌های دقیق‌تر و طولانی‌تری در آزمایشگاه‌های معتبر هم انجام شود: «این گونه آزمایش‌های سریع کرونا هم مانند تست‌های سریع بارداری یا قند است که داروخانه‌ها نوار تست آنها را می‌فروشند که فقط برای تشخیص فوری و اولیه مناسب هستند ولی دقت لازم را ندارند. اما چون پاسخ این آزمایش‌ها سریع به شخص مراجعه‌کننده داده می‌شود، اغلب مراجعان از آن استقبال می‌کنند.»
دردسرهای نتایج کاذب
غروی می‌گوید که انجام آزمایش‌های سریع کرونا ممکن است به طور کاذب مثبت یا منفی باشد چون گاهی نمونه‌گیری‌های غیر آزمایشگاهی دقیق و توسط کارشناسان مطلع انجام نمی‌شود. به گفته او، مهارت کسی که نمونه‌گیری می‌کند، در نتیجه تست پی‌سی‌آر، بسیار مهم است. میزان عمیق‌بودن نمونه‌گیری هم اهمیت زیادی دارد. نمونه‌گیری‌های دقیق ممکن است منجر به حالت تهوع در شخص شود. بر اساس اعلام این متخصص، خطا در انجام آزمایش پی‌سی‌آر سریع و در محل‌های نامعتبر، در نتیجه تست هم مشخص می‌شود. همه اینها در شرایطی است که حتی با اطمینان از نمونه‌گیری درست، باز هم انجام تست‌های سریع کرونا، قابل اعتماد نیست و دقت آزمایشگاهی را ندارد. بنابراین نتیجه تست، کاذب می‌شود: «منفی‌های کاذب ممکن است در سطح جامعه مشکلات زیادی به وجود آورد، چون ناقلان خاموش هستند و در جامعه تردد می‌کنند.»
با این همه غروی تأکید می‌کند که در این شرایط سخت شیوع ویروس، افراد با داشتن علائم سرماخوردگی یا آلرژی، باز هم با انجام این تست‌ها می‌توانند تا حدودی غربالگری شوند. بنابراین انجام این گونه تست‌های سریع در شرایط پرخطر شیوع ویروس کرونا کار اشتباهی نیست؛ چرا که در این وضعیت باید بیماریابی به حداکثر برسد اما بهتر است این آزمایش‌ها در آزمایشگاه‌های معتبر و تحت نظارت وزارت بهداشت انجام شود؛ چراکه اغلب مکان‌هایی که این تست‌ها را انجام می‌دهند، مجوز لازم را ندارند و بیشتر برای کاسبی این کار را انجام می‌دهند، در حالی که نتیجه این تست‌ها می‌تواند مردم را گمراه کند.
احتمال منفی‌شدن تست با مراجعه زودهنگام بیماران
کیان امینیان، میکروبیولوژیست آزمایشگاه، هم درباره نتایج تست‌های کرونا با نتیجه‌های کاذب به همشهری توضیح‌هایی می‌دهد. به گفته او با توجه به این که بیماری کرونا، پاندمی است، می‌توان احتمال داد هر کس نشانه‌ای از بیماری دارد، ممکن است به کرونا مبتلا شده باشد. دقیق‌ترین نوع آزمایش هم برای تشخیص بیماری کرونا پی‌سی‌آر است اما تست‌های آنتی‌بادی igg و igm هم هستند که انجام آنها در مرحله اول بیماری یا قبل از ابتلای شخص به بیماری هیچ کارایی ندارند و فقط یک ماه بعد از بیماری برای تشخیص ناقل یا ایمن‌بودن فرد انجام می‌شوند.
به گفته امینیان یکی از دلایل اشتباه در تشخیص نتایج آزمایش‌های پی‌سی‌آر مراجعه زودهنگام افراد برای انجام آزمایش است: «وقتی شخص در فاز اول بیماری باشد، یعنی ویروس وارد سطح ریه شده و ممکن است با برداشتن آن توسط سواپ بینی یا حلق، قابل تشخیص نباشد؛ یعنی هنوز به اندازه‌ای نرسیده است که وارد غشای مخاط سطح بینی یا حلق شود. همین مسئله سبب می‌شود تا نتیجه آزمایش دقیق نشود.»
به گفته این کارشناس آزمایشگاه، در دوران کرونا هر علامت سرماخوردگی یا آلرژی‌های سخت تنفسی نشانه ابتلا به کرونا نیست. چون در بسیاری موارد نتایج تست کرونای این افراد با داشتن چنین علائمی منفی است. می‌توان گفت نتایج تست‌های پی‌سی‌آر معمولا تا ۹۰ درصد درست است، اما نوع کیت‌های تشخیصی و پرایمرها برای آزمایش کرونا هم در این میان مهم‌اند. مثلا نتایج آزمایش‌ها با کیت‌ها و پرایمرهای بعضی شرکت‌های چینی با خطای بیشتری همراه است.
به گفته امینیان، حتی اگر در مجاورت با شخص مبتلا به کرونا هم باشیم نباید بلافاصله تست کرونا داد. بهتر است با فرض مبتلاشدن به بیماری، به جای پرداخت هزینه تست پی سی آر ابتدا به تقویت سیستم ایمنی خود با استفاده از ویتامین و تغذیه درست پرداخت. بهترین زمان مراجعه برای تست‌های تشخیصی کرونا پس از بروز علائم است.»
