«یلدا» یا «شب چله»؟!
فریدون جنیدی، استاد زبان‌های باستانی در برنامه‌ای تلویزیونی در سخنانی بیان کرد «یلدا را نمی‌شناسد» و ادامه داد: «یلدا نامی سریانی و عربی است و اگر جشن کهن ایرانی است، چرا ما نام ایرانی به کار نبریم؟ این همواره به نام «شب چله» و طولانی‌ترین شب سال بوده است. از نظر دانش اخترشناسی و ریاضی یکی از بزرگ‌ترین پدیده‌های دانشی ایران باستان و نیاکان ما بوده است و همواره به نام چله خوانده می‌شده و اگر جشن ایرانی است ما باید افتخار کنیم و نام ایرانی را بگوییم.
چنین پیداست، پیش از این‌که گاهشماری بر اساس ماه و ۳۰ روز پدید بیاید، ما یک گونه گاهشماری داشتیم که ۴۰ روز بوده که آثار آن را می‌توانیم در چله بزرگ و چله کوچک، چله گرما و چله سرما، پیلاچله در مازندارن، چله نشستن و چلچلی بیینیم، همه این‌ها نشان می‌دهد که عدد ۴۰ یک واژه گرامی نزد ما ایرانیان بوده است، هیچ‌گاه عدد ۳۰ یا ۵۰ این حالت را نداشته است. ما باید بگوییم «چله» و نباید بگوییم «یلدا». این یک جشن کهن است.»
هم «یلدا» و هم «شب چله» پذیرفتنی است
اما میرجلال‌الدین میرکزازی، استاد زبان و ادبیات فارسی درباره این‌که یلدا یا شب چله، کدام یک درست‌تر است، می‌گوید: در پاسخ به پرسش شما آن‌چه سخت کوتاه می‌توانم گفت این است که هم «شب چله» نامی است پذیرفتنی برای جشن و آیینی که در شب فرجامین آذرماه برگزار می‌شود و برازنده است و هم یلدا زیرا این دو نام از دو دید جداگانه بر این جشن و آیین نهاده شده است. «شب چله» از دیدگاه گاه‌شمارانه است و «شب یلدا» برمی‌گردد به دیرینگی این جشن از سویی و از سوی دیگر کارکرد نمادشناختی آن زیرا این شب، در بن شب زایش مهر است، مهر ایرانی که نمی‌خواهم از این بیش درباره مهر سخن بگویم زیرا این گفتار به درازا خواهد کشید.
کزازی می‌افزاید: یلدا نامی ایرانی نیست و از زبان‌های سامی ستانده شده مانند آرامی و سریانی. اگر پروای ما آن باشد که از وام‌واژه‌ها، واژه‌هایی که از زبان‌های دیگر به پارسی راه جسته‌اند، بپرهیزیم، می‌توانیم بر آن بود که یلدا نامی پسندیده نیست. می‌توانیم به جای آن واژه‌ای پارسی را بنهیم مانند زایش و بگوییم «جشن شب زایش» اما به هر روی یکی از این دو نام نمی‌تواند به تنهایی آن رسایی و روشنی بایسته را داشته باشد.
این نویسنده و پژوهشگر درباره این‌که عنوان «یلدا» از چه زمانی وارد زبان فارسی شده و برای این جشن به کار گرفته شده است، می‌گوید: به درستی نمی‌توان بدین پرسش پاسخ داد اما به هر روی یلدا پیشینه‌ای دیرینه دارد و در سروده‌ها و نوشته‌های کهن به کار رفته است. می‌توان گفت نام فراگیر و دیوانی این جشن بوده است و شب چله نامی است که بیشتر مردمی است و در زبان مردمی و گفتاری پارسی به کار برده می‌شود. به هر روی آن‌چنان که گفتم یلدا وم‌واژه است و برای نمونه با واژه‌هایی مانند تولد، ولادت و مولود و میلاد در زبان تازی هم‌ریشه است.
مشکلی با یلدا نداریم
سیدمصطفی عاصی، زبان‌شناس و عضو هیأت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و پژوهشگاه علوم انسانی هم در پاسخی کوتاه به ایسنا اظهار می‌کند: این سخن که «شب چله» را به کار ببریم، درست و به جای خود است. یلدا واژه‌ای است که از سریانی آمده و وارد فارسی شده و به کار رفته و حالا دیگر واژه فارسی به حساب می‌آید. ما واژه‌های قرض گرفته‌شده و وام‌واژه‌های زیادی داریم که از زبان‌های دیگر آمده‌اند مانند همه زبان‌ها. یلدا هم وارد زبان فارسی شده و واژه‌ای فارسی است و مشکلی با آن نداریم.
عاصی خاطرنشان می‌کند: من نمی‌توانم بین «شب یلدا» و «شب چله» ترجیحی قائل شوم، هرکدام در بافت خاص خود قرار دارد. شاید «شب چله» خودمانی‌تر باشد و در بافت محاوره‌ای و دوستانه به کار می‌رود و یلدا مقداری رسمی‌تر است و در بافت رسمی به کار می‌رود.
