بزرگان جوامع مانند پیامبر به حرف مردم گوش دهند

عضو هیئت علمی «پژوهشکده تاریخ و سیره» همزمان با میلاد حضرت رسول در گفت وگو با شفقنا تصریح کرد: یکی از آیات قرآن که به توصیف پیامبر صلی الله علیه و آله پرداخته آیه بیستم سوره مبارکه فتح است. این آیه درباه پیامبر می‌فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ وَالَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم»؛ آیه نشان می‌دهد که برخورد حضرت رسول(ص) با همگان یکجور نبوده و پیامبر به ایمان و کفر افراد توجه داشته است.

وی افزود: روایات و تاریخ ما از مدارای حضرت رسول در برخورد با مردم خبر می‌دهند. وقتی قرآن را نیز مرور می کنیم دستورات بسیاری درباره برخورد با کفار در آن وجود دارد. پیامبر رحماء بینهم و اشداء علی الکفار بود. ایشان با دشمن در عین مدارا برخورد قاطع داشت.

آقای صادقی دلسوزی برای هدایت مردم را یکی از ویژگی‌های مهم پیامبر(ص) دانست و گفت: خداوند در سوره شعراء خطاب به پیامبرش می‌فرماید: لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ أَلَّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ. دلسوزی حضرت برای هدایت جامعه به جایی رسیده که دارد از جان مایه می‌گذارد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره ادامه داد: روایتی از حضرت امیرالمومنین(ع) وجود دارد که به توصیف حضرت رسول(ص) می‌پردازد. حضرت می‌گوید ایشان بخشی از زمان روزانه خود را به مراجعات مردمی اختصاص می‌داد. با اصحابش می‌نشست و زندگی ساده و بدون تشریفاتی داشت. البته این رفتارها را باید در بستر تاریخ بررسی کرد و نباید انتظار داشت که همه مدیران امروزی مانند پیامبر و حضرت امیر برخورد کنند. برخی از شرایط اجتماعی امروز، با گذشته متفاوت شده است. حضرت امیر اجازه نداد نگهبان برای او بگذارند. گفت نگهبان من اجل من است و اگر اجلم برود مرگ مرا فرا می‌گیرد. اما امروزه بی‌توجهی به این‌گونه مسائل می‌تواند برای یک کشور مشکلات بین‌المللی ایجاد کند. یعنی این موضوع در حوزه امنیتی متفاوت است و همه آنچه درباره پیامبر و حضرت علی گفته می شود شاید امروزه قابل اجرا نباشد.

وی افزود: حضرت امیر حیا و امانتداری را از ویژگی‌های بارز حضرت رسول(ص) می‌دانند و می‌گویند همواره به کسی که نزد ایشان نشسته بود احترام می‌گذاشت و در برخورد محترم‌ترین فرد کسی بود که نزد ایشان نشسته بود. پیامبر(ص) همواره در پی ایجاد الفت بود. تلاش ایشان برای همراه کردن دلهای کفار و پیروان سایر ادیان مکررا در تاریخ بیان شده است. پیامبر همواره «مولفه القلوب» بود و هیچ وقت عامل تفرقه نشد. مردم را به اتحاد و یکپارچگی دعوت می‌کرد.

آقای صادقی گفت: در یکی از جنگها بر سر آب برداشتن از چاه، بین انصار و مهاجرین اختلاف افتاد. پیامبر بلافاصله این موضوع را حل و فصل کرد و حتی آنها را از آن منطقه به سمت مدینه آورد و مسیر را به شکلی طی کرد که آنها اختلاف را فراموش کنند. در مدینه بین مهاجر و انصار اختلافات زیادی شکل می گرفت. آنها از دو شهر متفاوت بودند. آداب و رسوم متفاوت داشتند. بین اوس و خزرج هم اختلاف بود. پیامبر مدیریت تنش داشت. در جریان هیئت‌هایی که برای قبول اسلام به مدینه می‌آمدند، احترام بزرگان اقوام را می گرفت و ریاست آنان را بر قوم خود تنفیذ می‌کرد.

وی ادامه داد: پیامبر آنقدر به حرف مردم گوش می‌سپرد که او را «اذن» خطاب کردند. قرآن از این وصف به عنوان یک ارزش نام می برد و می‌گوید «وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یؤْذُونَ النَّبِی وَیقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ ۚ قُلْ أُذُنُ خَیرٍ‌ لَّکمْ». بزرگان جوامع باید مانند پیامبر به حرف مردم گوش دهند. انسان حتی اگر نمی‌تواند مشکل طرف مقابلش را حل کند، می تواند حداقل به حرف او گوش دهد.

آقای صادقی پیشی گرفتن در سلام کردن را نشانه تواضع حضرت رسول صلی الله علیه و آله دانست و گفت: پیامبر به کوچک و بزرگ سلام می کرد و در سلام کردن از همه پیشی می گرفت. این موضوعی است که در جامعه ما فراموش شده است. سلام کردن تواضع پیامبر را نشان می دهد. او با مردم صمیمی بود. انس بن مالک ده سال خدمتگزار پیامبر بود. می گوید هیچ وقت ندیدم که ایشان با خانواده بد رفتاری کند. وقتی که در مسیر با کسی همراه می‌شد صبر می‌کرد تا آن فرد از او جدا شود. پیامبر فرد بیکاری نبود اما برای مردم وقت زیادی می‌گذاشت و در برخورد با آنها صبور بود.

این عضو هیئت علمی «پژوهشکده تاریخ و سیره» تصریح کرد: پیامبر نگاهش را بین یارانش تقسیم می کرد. همه مردم را مساوی می دانست. همه اینها شواهدی بر رحماء بینهم بودن پیامبر است. عدی بن حاتم هنوز اسلام نیاورده بود. آمده بود که با پیامبر گفتگو کند. می گوید در بین راه دیدم پیرزنی جلو پیامبر را گرفت و پیامبر مدت طولانی سخن او را گوش کرد و بعد که به منزلش رفتیم برای من زیرانداز انداخت و خودش روی زمین نشست؛ یعنی ایشان برای همه احترام قائل بود. رفتار محبت آمیز پیامبر با کودکان برای امروز ما درس بزرگی است.

وی افزود: پیامبر از همان اول هجرت به جوانان برای مدیریت جامعه اعتماد کرد. اگر کسی ایشان را دعوت می کرد پیامبر اجابت می‌نمود. اگر کسی عذرخواهی می کرد می پذیرفت. هیچ وقت سائل را رد نمی کرد. امروزه می پرسند ممکن است سائلی در کوچه و خیابان به دروغ اظهار نیاز کند. با او چه کنیم؟ پاسخ این پرسش با دستور قرآن و روش پیامبر برای ما روشن شده است که أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَر لذا پیامبر هیچ وقت سائلی را رد نمی کرد.

صادقی قاطعیت در اجرای احکام الهی را یکی از ویژگی‌های پیامبر صلی الله علیه و آله دانست و گفت: پیامبر رحماء بینهم بود اما مهربانی ایشان مانع قاطعیت در اجرای احکام الهی نبود. از مقابله و رویارویی برای اقدامی که غیر خدایی بود ملاحظه و با کسی تعارف نداشتند. حتی در یکی از جنگها، رزمنده‌ای با هدفی غیر الهی به میدان نبرد آمده بود. پیامبر صراحتا او را اهل دوزخ خواند.

وی افزود: وقتی که در موضوع تقسیم غنائم به دست آمده از جنگ یمن، بین امیرالمومنین و برخی از سپاهیان اختلاف ایجاد شد، حضرت رسول حق را به حضرت علی(ع) دادند و فرمودند بیت المال را نمی شود به کسی عطا کرد. مسئولان ما نیز در اختلاسها و دزدی‌ها باید محکم بایستند.

این پژوهشگر ادامه داد: «حارث بن سوید» بر سر نزاع جاهلی فردی مسلمانان را کشت و پیامبر او را قصاص کرد و گفت این کار خطایی کرده است. در ثمره بن جندب نیز وقتی دید آن فرد به همسایه به خاطر درخت رحم نمی کند گفت آن درخت را بکنید. یعنی در برخی از صحنه ها محکم ایستادند.

صادقی گفت: یکی از نکات مورد توجه در زندگی اجتماعی پیامبر راهبرد صلح ایشان است. اگر پیمانی امضا می‌کرد حتی نسبت به کسانی که اسلام نیاورده بودند بر پیمان خود بود. مسائل انسانی را رعایت می‌کرد. در میدان مبارزه بستگان خود را مقدم می داشت. هیچگاه جنگ را شروع نکرد و می‌فرمود بگذارید دشمن شروع کند. امیرمؤمنان(ع) و امام حسین(ع) هم این روش را داشتند. پیامبر(ص) با اقلیتها بنای بر سازش و مسالمت داشت.

تاکنون مطالب متنوعی درباره خصایص پیامبر (ص) نگاشته شده که اغلب به خصلت‌های ایجابی (مثبت) یا به عبارت دیگر درباره آنچه ایشان بوده یا کرده، اشاره دارد. به رغم این‌ها محققان درباره آنچه پیامبر نبوده و نکرده، کمتر سخن گفته‌اند. حال آنکه برای توصیف جامع شخصیت پیامبر (ص) لازم است افزون بر شناخت بایسته‌ها و آنچه بوده، درباره آنچه که نبوده و نکرده و نابایسته‌های او نیز مطالعه و بحث شود.

پیامبر(ص) چه ویژگی‌هایی نداشت؟

خبرگزاری ایلنا نیز نوشت: از این رو در یادداشت پیش رو با مراجعه به قرآن کریم به عنوان اصلی‌ترین و اصیل‌ترین منبع و ماخذ اسلامی به جنبه سلبی شخصیت آخرین پیامبر الهی پرداخته شده است.

برخی از این ویژگی‌ها از ظاهر و برخی از مفهوم آیات قرآنی احصا شده است. بعید نیست که با تتبع بیشتر بتوان ویژگی‌های دیگری را نیز به فهرست ذیل افزود.

بر اساس آیات قرآن کریم، پیامبر (ص) خصوصیات زیر را نداشتند:

۱. تندخو و سنگدل نبودند. (۱۵۸آل عمران)

۲. به مردم تسلط نداشتند و آنان را به [ایمان] مجبور نمی‌کردند. (۴۵ ق)

۳. خیانت (غلول) نمی‌کردند. (۱۶۱ آل عمران)

۴. در مجازات الهی، شتاب نمی‌خواستند. (۴۸ قلم، ۳۵ احقاف؛ ۸۴ مریم)

۵. در برخورداری از نعمت الهی مجنون نبودند. (۲ قلم)

۶. قول نادرست را به خداوند، نسبت نمی‌دادند. (۴۴ حاقه)

۷. گمراهی و انحراف نداشتند. (۲ نجم)

۸. . از هوای نفس سخن نمی‌گفتند. (آیه۳ نجم)

۹. رسول آغازین نبودند و اطلاعی نداشتند از اینکه که با او و دیگران چه خواهد شد. (۹ احقاف)

۱۰. از هواهای کسانی که دانش و علم نداشتند، پیروی نمی‌کردند. (۱۸ جاثیه)

۱۱. آنچه کافران می‌پرستند، نمی‌پرستیدند. (۲ کافرون)

۱۲. نگهبان [حفیظ] و عهده دار[وکیل] بر مردم نبودند. (۳۹ زمر؛ ۱۰۶ انعام)

۱۳. نمی‌گفتند، خزائن خدا نزد من است، غیب می‌دانم و فرشته هستم. (۵۰انعام)

۱۴. حساب کسانی که پروردگارشان را می‌خوانند، بر او نبوده است. (۵۲انعام)

۱۵. نزد او نبود، آنچه که مردم با شتاب می‌خواستند (عذاب). (۵۷انعام)

۱۶. از کافران و منافقان تبعیت نمی‌کردند. (۴۸ احزاب)

۱۷. سبک سر نبودند. (۶۰ روم)

۱۸. [پیش از نزول قرآن] هیچ کتابی تلاوت نکرده و با دست خود چیزی ننوشتند. (۴عنکبوت)

۱۹. بعد از اینکه مشخص شد، مشرکان اهل دوزخند، برای آنان طلب آمرزش نمی‌کردند. (۱۱۳ توبه)

۲۰. زیان و سودی جز آنکه خداوند می‌خواست در اختیار نداشتند. (۴۹ یونس)

۲۱. چیزی را که به آن علم نداشتند، پیروی نمی‌کردند. (۳۶ اسرا)

۲۲. از کسانی که قلبشان از یاد خداوند غافل بود، تبعیت نمی‌کردند. (۲۸ کهف)

۲۳. به زینت‌های دنیوی دیگران چشم نمی‌دوختند. (۱۳۰ طه)

۲۳. مردگان (مرده‌دلان) را نمی‌توانستند، شنوا کنند، کران را نیز نمی‌توانستند، دعوت کنند و هدایت کننده کوردلان از گمراهی نبودند. (۷۹ و ۸۹ نمل)

امید است آشنایی با ویژگی‌ها و خصایص مزبور، ساحت قدسی پیامبر(ص) را از برخی نسبت‌های ناروا مبرا شود و با تبعیت از پیامبر (ص) در جهت اصلاح امور فردی و اجتماعی‌مان گامی برداریم.