آبان و خطر دوباره سیلاب پاییزه
مهدی زارع، زلزله‌شناس و رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم، در یادداشتی در روزنامه پیام ما نوشت: «پیش‌بینی سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که در هفته اول آبان‌ماه در برخی مناطق شمال غرب ایران، شمال استان‌های کرمانشاه، همدان و قزوین، سواحل دریای مازندران، ارتفاعات البرز، خراسان شمالی و شمال خراسان رضوی بارش باران همراه با رعدوبرق و وزش باد، با احتمال وقوع سیلاب همراه است. بارش‌ها به دامنه‌های جنوبی البرز و در ارتفاعات البرز بارش برف انتظار می‌رود. ایران مرتباً تحت تأثیر سیل قرار می‌گیرد و در دهه گذشته خشکسالی‌های مکرر با سیلاب‌های ناگهانی یا سراسری، مهمترین مخاطره آسیب‌زا به زیرساخت‌های کشور بوده است.
در سال ۱۳۹۸، بارندگی شدید در جنوب این کشور حداقل ۷۶ کشته بر جای گذاشت. این حوادث خسارتی به بار آورد که میزان آن بیش از ۳.۵ میلیارد دلار به صورت مستقیم و در همین حدود به صورت غیرمستقیم – جمعا حدود ۷ میلیارد دلار – برآورد شده است. تغییرات آب و هوایی باعث تشدید آب و هوای شدید از جمله خشکسالی و همچنین پتانسیل افزایش شدت طوفان های بارانی می‌شود. در یک سال متوسط، سه چهارم بارندگی ایران بین دی‌ماه تا فروردین‌ماه می‌بارد. برای تمرکز این بارندگی منجر به سیل اولاً، رشته کوه زاگرس که در جنوب غرب ایران و رشته کوه‌های البرز در شمال شرق هر دو به عنوان سدی در برابر جریان هوا عمل می‌کنند و مرکز کشور را با انباشته شدن باران در سمت بادگیر در ارتفاعات خشک نگه می‌دارند. دوم آنکه زمین، ترکیبی از کاربری زمین، به ویژه با شهرسازی، نوع خاک و دره‌های شیب‌دار موجب می‌شود تا مقدار زیادی از بارندگی به سطح زمین نفوذ نکند، به سرعت بریزد و منجر به سیل ناگهانی شود.
سیل پس از زلزله دومین خطر طبیعی رایج ایران است. ایران در طول تاریخ اخیر مرتباً متحمل سیل‌های مشابه شده است. در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰، ۲۴۷ نفر در استان گلستان بر اثر سیل با بازگشت ۲۰۰ ساله کشته شدند. دقیقا سال بعد در همان روز یعنی ۲۰ مرداد ۱۳۸۱ مجددا سیلاب در جنگل گلستان تلفاتی را بر جا گذاشت. این رخدادها در مرداد ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ در حوضه رودخانه مادرسو موجب سیلاب شدید در تعدادی از زیرحوضه ها و رودخانه اصلی شد. حوضه رودخانه مادرسو زیرحوضه گرگان‌رود در استان گلستان است.
بارندگی شدید در هفته اول مرداد ۱۴۰۱ باعث سیل و زمین‌لغزش در ۲۱ استان از ۳۱ استان کشور شد و منجر به کشته شدن حداقل ۹۸ نفر، آسیب شدید به صدها روستا، قطع دسترسی به جاده های اصلی شد. این سیل مرگ‌بارترین رویداد مخاطره هیدرولوژیکی در یک دهه اخیر ایران است چرا که در سیلاب سراسری فروردین ۹۸ تلفات ۷۸ نفری گزارش شد و سیلاب وسیع ۱۴۰۱ که بعد از ۴۰ ماه رخ داد پرتلفات تر از رخداد فروردین ۹۸ بود. باران‌های موسمی مانند که برای فصل خشک تابستان معمولی در بیشتر ایران و خاورمیانه غیرمعمول است، با الگوی آب و هوای غیر قابل پیش‌بینی و شدید در سراسر جهان مطابقت دارد. سیل در شهر باستانی یزد، میراث یونسکو با کوچه‌های باریک هزارتو، خانه‌های آجری گنبدی و بادگیرها، آسیب زیادی به زیرساخت‌ها زد و بخش تاریخی شهر تخلیه شد.
در سیلاب ۱۴۰۱، پدیده مشاهده مدیریت بحران به صورت برخط در محیط فضای مجازی (اینستاگرام و ...) به صورت بسیار پررنگ‌تر از سابق دیده شد. ظاهرا بعضی مدیران تلاش بی‌وقفه‌ای برای سرعت عمل در نمایش فعالیت‌هایشان را به عنوان دستور کار مدیران رسانه‌ای خود تعریف کرده‌اند. این وضع موجب شده که به صورت تکراری حتی «نمایش حضور در منطقه آسیب‌دیده»، به عنوان جنبه‌ای از سرعت عمل و مدیریت دلسوزانه نمایش داده شود.»
