تصاویر| انباشت برف در کوهستان‌های زاگرس؛ آیا از بحران کم‌آبی عبور خواهیم کرد؟
چند سالی است که واژه‌ای به نام "خشکسالی" با زندگی‌هایمان عجین شده و حتی کودکان نیز با این واژه کمابیش آشنایند چرا که اغلب خانواده‌ها بار‌ها در محاورات خود از این کلمه استفاده کرده اند.
چند سالی است که دیگر خبر از بارش برف‌هایی نیست که در کودکی هایمان تا زیر زانو می‌رسید و هنگام بازی‌های کودکانه و شادمانه‌های ناشی از تعطیلی مدارس و برف بازی تا کمر در میان برف گم می‌شدیم و یا حداقل اگر هم بارش‌هایی را داشته ایم یا ناچیز بوده و یا در زمان‌های منتهی به بهار باریده که باران‌های بهاری بلافاصله آن‌ها را ذوب کرده و در اتفاقی ناگوار به سیلاب تبدیل کرد است، اما خوشبختانه دی ماه امسال شاهد وقوع بارش‌هایی بوده ایم که تا حدی می‌توان گفت امیدوار کننده بوده اند.
مدتهاست که زمستان‌ها و پاییز‌های متفاوتی را تجربه می‌کنیم و دیگر مثل گذشته‌ها خبری از زمستان‌های پربرف، و پاییز‌های پر از رعد و برق و بارش‌های شدید باران نیست بلکه پاییزهایمان بسیار کم باران، زمستان هایمان خشک و بهارهایمان هم حال و هوایی تابستانی به خود گرفته و اخیرا نیز در تابستان شاهد بارش‌های شدید و سیل آسای موسوم به "مانسونی" بودیم که همگی حکایت از تغییر آب و هوایی و "تغییر اقلیم" در کشورمان ایران دارد.
مردادماه سال گذشته بود که دانشمندان اعلام کردند که تغییرات اقلیم به سرعت در حال افزایش است و چنانچه فکری به حال آن نشود با مشکل مواجه خواهیم شد. یکی از اثرات بسیار مخرب "تغییر اقلیم" افزایش دما است که می‌تواند منجر به بروز سیلاب‌های بی سابقه شود که نمونه آن را در چندسال گذشته نیز در کشور شاهد بودیم.
به گواهی کارشناسان، "تغییر اقلیم" باعث از بین رفتن بخش اعظمی از یخچال‌های زاگرس به دلیل نداشتن پدیده‌های طولانی مدت یخبندان شده است و این نگرانی در بین فعالان محیط زیست ایجاد شده که چنانچه این روند‌های آب و هوایی تداوم داشته باشد با مشکلات جدی در ذوب این یخچال‌ها مواجه خواهیم شد.
در روز‌های اخیر عکسی هوایی از کوه‌های زاگرس در رسانه‌ها منتشر شد که به گواه عکاس آن که خود فعال محیط زیست کشور نیز هست موجی از امیدواری را ایجاد کرد به همین دلیل بر آن شدیم که این مسئله را مورد بررسی قرار دهیم که آیا این انباشت برف در کوهستان‌های زاگرس می‌تواند این امیدواری را ایجاد کند که امسال از بحران کم آبی عبور خواهیم کرد؟
لزوم سازگاری کشور با تغییرات اقلیم
داریوش گلعلیزاده سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در این باره با بیان اینکه ما جزو کشور‌هایی هستیم که بسیار زیاد تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار داریم، به رسانه‌ها گفت: بروز سیل، خشکسالی، آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع همه به نوعی اثرات تغییر اقلیم است. متاسفانه برخی از مسئولان هنوز تغییر اقلیم و اثر آنرا در کشور قبول ندارند در حالی که باید کشور را با تاثیرات تغییر اقلیم سازگار کنیم.
گلعلیزاده با بیان اینکه سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و تصویب طرح سازگاری با تغییر اقلیم را در برنامه خود دارد تا بر اساس آن هر سازمانی منطبق با این طرح برنامه‌های خود را پیش ببرد، عنوان کرد: با توجه به اهمیت موضوع باید سند بالادستی داشته باشیم این مساله باید در بخش‌های مختلف از جمله قانونگذاری، سیاست گذاری، طراحی شهری و انتخاب پروژه‌ها به گونه‌ای باشد که تاثیرات تغییر اقلیم دیده شود تا در زمان وقوع آسیب آن به حداقل برسد در واقع باید به نوعی تاب آوری شهرها، روستا‌ها و در مجموع کشور را بالا ببریم.
گلعلیزاده گفت: در چند سال اخیر به علت خشکسالی رودخانه‌های زیادی خشک شده اند و در بیشتر شهرها می‌بینیم که در بستر آن‌ها اقدام به ساخت و ساز می‌شود و از آنجا که کشوری تحت تاثیر تغییرات اقلیمی هستیم باید منتظر وقوع حوادثی مانند سیلاب‌های اخیر باشیم بنابراین با رعایت نکردن حد بستر رودخانه‌ها فاجعه‌ای رخ می‌دهد که در این مدت در کشور شاهد آن بودیم.
نقش تغییر اقلیم در توزیع زمانی و مکانی بارش‌ها
وی ادامه داد: در واقع تغییر اقلیم موجب به هم خوردن توزیع زمانی و مکانی بارش‌ها در کشور شده است که نتیجه آن وقوع بارش‌های تند رگباری در تابستان و کم بارشی در زمستان است و از آنجا که زمین خشک است و آمادگی جذب این حجم آب را ندارد از این رو این میزان از باران به روان آب و در نهایت به سیل تبدیل می‌شود که در زمان جاری شدن هر آنچه که به عنوان مانع ما انسان‌ها بر سر راهش قرار دادیم را نابود می‌کند.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست افزود: بارش باران آنهم در زمان خشکسالی یک نعمت است که باید با اقدامات لازم سیلاب‌ها را در مسیر پخش کنیم تا علاوه بر اینکه مانع بروز خسارت شویم بتوانیم از این حجم آب بهترین استفاده را ببریم، با این کار می‌توانیم زمین‌های کشاورزی را از آب کافی سیراب کنیم، اما متاسفانه این نعمت‌ها شاید به علت بی برنامگی به نقمت تبدیل می‌شوند، متاسفانه ما هم در زمان خشکسالی مشکل داریم هم زمان بارندگی، زمانی که برف ببارد دردسر ایجاد می‌شود زمانی هم که نبارد باز هم مشکل ایجاد می‌شود، شاید به این برمی گردد که مسائل را به خوبی مدیریت نمی‌کنیم. ایران جزو کشور‌هایی است که بسیار تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار دارد و حوادثی مانند سیل، خشکسالی، آتش سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع همه به نوعی اثرات تغییر اقلیم است. باید با یک برنامه‌ریزی درست و دقیق بپذیریم که تحت تاثیر تغییر اقلیم هستیم در واقع شرط اول موفقیت و عبور موفق از این شرایط پذیرفتن این مساله است.
لزوم ارائه برنامه‌های مناسب و در راستای تغییرات اقلیم
بهروز ابراهیمی معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای لرستان نیز با اشاره به اینکه بیش از ۱۰ سال است که هر هشت روز یکبار پوشش برف کوه‌های استان از طریق عکس‌های ماهواره‌ای رصد می‌شود، اظهار داشت: این عکس‌های ماهواره‌ای از طریق شرکت مطالعات تهیه می‌شود و مبنای محاسبات استان است. امسال تابستان آخرین گزارش تغییرات اقلیم که سندی جهانی است و نماینده ایران هم در آن جلسه حضور داشت منتشر و تغییرات اقلیمی به عنوان یک حقیقت پذیرفته شد.
ابراهیمی با تاکید بر اینکه باید بپذیریم که از نقطه تغییر عبور کرده ایم و عملا اقلیم ما تغییرات جدی کرده است، بیان کرد: ما نیز بایستی خود را هماهنگ کرده و برنامه‌های مناسب با تغییرات اقلیمی ارائه دهیم.
وی با اشاره به بالا رفتن دمای مینیمم و کاهش نزولات جامد، تصریح کرد: حتی اگر بارش نزولات جامد هم اتفاق بیفتد، به دلیل گرما و یا بارش‌های گرم بعدی از بین می‌رود، چون شب‌های یخبندان کم شده است.
بارش‌های برف رخ داده ضمانت ذخیره‌ای ندارند
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای لرستان با تاکید بر اینکه بارش برف‌های پیش رو هیچ ضمانت ذخیره‌ای ندارند، چون یخبندانی نداریم که منجر به پرآب شدن چشمه‌ها شود، عنوان کرد: تا زمانی که ما یخبندان مناسبی نداشته باشیم، این پوشش برف‌ها هیچ نقش مناسبی در افزایش ذخایر آبی نخواهند داشت.
وی ادامه داد: این بارش‌ها نباید منجر به این توهم شوند که مشکلات مدیریتی ما را طبیعت مرتفع کرده است.
ابراهیمی با اشاره به اینکه برآورد‌ها حکایت از ادامه روند خشکسالی‌ها تا سال ۲۱۰۰ میلادی دارد، بیان کرد: اینکه بگوییم امسال ترسالی است یاپ خشکسالی عملا معنایی ندارد، چون تغییرات اقلیم رخ داده و بارش‌های موجود گرچه بی تاثیر نیست، اما نمی‌تواند این امیدواری را ایجاد کند که ما از خشکسالی عبور کرده ایم بلکه باید کماکان سیاست‌های در راستای صرفه جویی و مدیریت منابع آبی را در برنامه‌های خود لحاظ کنیم.
وی درخصوص عکس‌های هوایی منتشر شده از انباشت برف در کوهستان‌های زاگرس اینگونه اظهار نظر کرد: ممکن است که ما به دلیل بارش‌های اخیر انباشت مناسبی از برف را در کوهستان‌ها داشته باشیم، اما تا زمانی که پدیده یخبندان مداوم حداقل یکماهه را برای جامد کردن این برف‌ها نداشته باشیم نمی‌توانیم خود را به ذخیره این برف‌ها امیدوار کنیم چرا که گرمای هوا و بارش‌های باران می‌تواند آن‌ها را ذوب کرده و تبدیل به رواناب نماید.
افزایش ۲۸ درصدی ریزش‌های آسمانی در مناطق زاگرس نشین
محمد درویش فعال محیط زیست کشور که عکاس عکس معروف ماهواره‌ای انباشت مناسب برف در کوهستان‌های زاگرس است نیز با اشاره به سپری کردن یک پاییز خشک ظرف امسال گفت: میانگین ریزش‌های آسمانی در پاییز امسال ۳۲ درصد کمتر از میانگین درازمدت ۵۴ ساله بود.
وی با اشاره به افزایش نگرانی‌ها درخصوص جیره بندی آب شرب، افزود: طی ۲۵ روزی که از دی ماه گذشته است در برخی از استان‌های زاگرس نشین همچون کهگیلویه و بویراحمد میانگین ریزش‌های آسمانی تا ۲۸ درصد بیشتر از میانگین ۵۴ ساله شده است.وقوع این مسئله این خوشبینی را ایجاد می‌کند که احتمالا اگر روند بارش‌ها ادامه داشته باشد که مدل‌های هواشناسی نیز حکایت ازیک زمستان نرمال و حتی بهتر از نرمال را دارد امیدواریم که بتواند کسری ذخایر سد‌های ما را جبران و کشور را از خطر جیره بندی آب تا حد قابل قبولی نجات دهد.
این فعال محیط زیست کشور با تاکید بر اینکه صحبت از این نیست که ما یک سال ترسال را پیش رو خواهیم داشت، تصریح کرد: صحبت از این است که امسال با توجه به بارندگی‌هایی که در دیماه اتفاق افتاد حتی سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ در بین ۱۰ سال خشک ایران در نیم قرن اخیر قرار نمی‌گیرد و این نوید امیدبخشی است.
پوشش برف در ۱۸۳ هزار متر مربع از مساحت کشور
وی با اشاره به عکس‌های ماهواره‌ای منتشر شده درخصوص انباشت مناسب برف در کوه‌های زاگرس، گفت: این عکس‌ها نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از مناطق زاگرس پوشیده از برف شده و این نوید بسیار خوب و خلاف نگرانی‌هایی است که تاکنون داشته ایم.
درویش با اشاره به بارش‌های برف اخیر، عنوان کرد: ارتفاع متوسط بارش‌های برفی که داشته ایم ۲۵.۸۳ میلیمتر تعیین شده و ۱۱.۱۳ درصد از مساحت کشور معادل ۱۸۳ هزار کیلومتر مربع پوشیده از برف است که این رقم نسبت به سال گذشته ۸۹ درصد افزایش داشته است و این‌ها همه جای امیدواری دارد.
این فعال محیط زیست کشور با اشاره به ارتفاع پنج و نیم متری برف در منطقه کوهرنگ، افزود: کوهرنگ سرچشمه کارون که پرآب‌ترین رودخانه کشور است می‌باشد و سرچشمه زاینده رود است و این‌ها همه نویدبخش است.
وی با تاکید بر اینکه در عین حال نباید فکر کنیم که مشکلی وجود ندارد، تصریح کرد: همچنان باید نسبت به صرفه جویی و تعریف اقتصادی که آب محور نباشد تلاش کنیم.
ذوب شدن بخش عمده‌ای از یخچال‌های زردکوه، شاهانکوه و دنا
درویش بیان کرد: اگر بتوانیم مدیریت خردمندانه‌ای اعمال کنیم برای منابع آبی و برخی کشت‌های پرمصرف را قدغن کنیم می‌توانیم امسال را بدون دغدغه بگذارنیم.
وی با اشاره به یخچال‌های مناطق زردکوه، شاهانکوه و دنا، تصریح کرد: این یخچال‌ها قدمتی چند صدهزار ساله دارند، اما گزارش‌هایی که به دست ما رسیده حکایت از این دارد که بخش قابل توجهی از این یخچال‌ها آب شده است. بخش عمده‌ای از سرمنشا کوهرنگ سال گذشته آب شده و غار یخی در سرآغاسید نیز آب شده و این نشان از تغییر اقلیم دارد و طبیعتا این بارش‌ها نمی‌تواند جوابگوی این کسری‌ها باشد.
درویش با تاکید بر لزوم توجه به سیاست‌های صرفه جویانه در مصرف آب، تصریح کرد: باید کماکان در بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب رعایت کرده و سیاست‌های صرفه جویی را سرلوحه کارهایمان قرار دهیم.
هرچند مسئولان کشور و استان به دلیل تغییر اقلیم کماکان ناچار به برنامه ریزی‌های مناسب در راستای مدیریت منابع آبی هستند، اما قطعا بارش‌های برف رخ داده و پیش رو می‌تواند نویدبخش این باشد که چنانچه بتوانیم به مدیریت درستی در مصرف منابع آبی برسیم می‌توانیم از بحران کم آبی عبور کرده و امیدوار به سال‌های پرآب پیش رو باشیم.
