چرا در استان فارس باران نمی‌بارد؟

دست کشاورز تهی و گلوی زمین تفتیده، آبخوان‌ها فقیر و ذخایر آبی استان در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته است.

امسال نه تنها پاییز پر بارشی نداشتیم بلکه به مراتب پاییزی خشک‌تر نسبت به سال‌های گذشته را تجربه کردیم.

 بر خلاف نقشه‌های هواشناسی، پاییز فارس تا آغاز زمستان، کم‌بارش و خشک ماند و بدین ترتیب این استان خشک‌ترین پاییز خود را پشت سر گذاشت و پیش بینی‌های نادرست موجب شد تا خسارت‌های سنگین به بدنه جامعه خصوصاً زارعین بخش کشاورزی در پاییز امسال وارد شود.

به گفته کشاورزان؛ چند سالی است که از سر استیصال به پیج‌های هواشناسی پناه می‌برند تا شاید آگاهانه از سوء مدیریت منابع آبی و فاجعه تظلم توزیع ناعادلانه آب به آسمان پناه ببرند.

آنان معتقدند که اشتباهات فاحش پیش یابی‌ها نه تنها به کمک این کشاورزان آسیب دیده نیامد بلکه موجب خُسران بیشتر به آنان و اندوخته موجودی بذر در کشور شده است.

این در حالی است که در پاییز امسال هزاران تن گندم در شرایطی جهت کشت در مزارع استان فارس کاشته شد که می‌توانست قوت لایموت کشاورزانی باشد که در تورم افسار گسیخته، بی پناه‌تر از همیشه، قربانی فاجعه سوءمدیریت منابع آبی شده‌اند.

افزون بر آن هزینه‌های کاشت و سایر نهاده‌ها و متعلقات و ادوات کشاورزی کمر این قشر زحمتکش را خمیده و معلوم‌نیست این رویه تا چه زمانی و تا چه اندازه کشاورزان را زیر سَندان ضربه‌های مهلک له خواهد کرد.

در همین رابطه رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز اظهار کرد: سامانه‌های جهانی نشان می‌دهد که استان فارس در پاییز امسال با کاهش بارش‌ها مواجهه بوده و در برابر آن با افزایش دمای دو نیم درجه‌ای نسبت به میانگین مواجه بوده است.

 محمد جعفر ناظم السادات بیان کرد: بالاترین دمای کشور نزدیک به سه و نیم درجه در استان خراسان شمالی ثبت شده که به علت دمای زیاد، بارش‌ها در این مناطق کم و در نتیجه این استان هم با تنش آبی زیادی روبرو بوده است.

وی افزود: نکته جالب اینکه بارش‌های استان فارس در مقایسه با عربستان سعودی که در نیمه غربی آن بارندگی بسیار خوبی دریافت کرده دیده می‌شود که بارش‌ها در بعضی از مناطق این کشور، شاید برابر با مجموع بارش میانگین استان باشد.

استاد تمام دانشگاه ستاد تمام بخش مهندسی آب در دانشگاه شیراز اذعان داشت: میزان بارش‌های استان فارس در سالجاری با افزایش بارش‌های عربستان برابری می‌کند.

 پرفسور ناظم السادات بیان کرد: آنگونه که به نظر می‌رسد ترکیه هم بارش‌های خوبی دریافت کرده و ما از نظر بارش زیر میانگین و از نظر دما نزدیک به دو نیم برابر میانگین ۳۰ ساله در استان فارس شاهد بوده‌ایم.

 وی گفت: اگرچه ما در دوره «ال‌نینو» (El Niño) هستیم، ولی پیش بینی بارش‌ها چیزی شبیه به دوران لانینا نشان می‌دهد.

احتمال بارندگی در جنوب استان در زمستان

استاد تمام دانشگاه شیراز اعلام کرد: احتمال بارندگی در جنوب استان در زمستان و همچنین پاییز بد نیست و به نظر می‌رسد که این بارندگی‌ها در جنوب استان بیشتر و احتمال بارش‌ها برای شمال استان فارس تا پس از عید نوروز قوی‌تر است.

ناظم السادات ادامه داد: طبق پیش بینی‌ها در سال بارشی جاری بخش‌های بزرگی از غرب ایران وضعیت دلچسبی برای بارش‌ها ندارد و امید می‌رود که مردم با صرفه جویی در مصرف آب و دولت با سیاست‌های درست برای بحران کم آبی برنامه ریزی کند.

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز یادآور شد: ما نیازمند پیش بینی‌هایی با تلفیق صد‌ها و هزاران پارامتر هستیم تا با بررسی اثر گذاری پیش بینی‌ها باشیم.

وی بیان کرد: لازمه دستیابی به مدل‌های بومی هواشناسی در دست داشتن مدل‌های کامپیوتری نیرومند است که ما نداریم چرا که بدون این مدل‌ها بررسی‌های دقیق هواشناسی، شدنی نیست.

این استاد تمام بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز اعلام کرد: با تحقیقات گسترده توانسته ایم ابزار و مبانی علمی برای ارائه پیش بینی‌های قوی فراهم کنیم، اما برای شروع این کار نیازمند تیم تحقیقاتی، اعتبار و تجهیزات تحقیقاتی هستیم تا بتوانیم مدل‌های بومی هواشناسی را ارائه کنیم.

 به دنبال مدل‌های مجانی هواشناسی هستند

وی بیان کرد: کوشش‌های زیادی در این راستا صورت گرفته تا بتوانیم مسئولان را برای عملیاتی شدن مدل‌های بومی هواشناسی متقاعد کنیم، اما هنوز نتوانسته‌ایم موفقیتی به دست بیاوریم چرا که مسئولین بیشتر مدعی این هستند که دانشگاه‌ها و کشور‌های غربی مدل‌هایی را بصورت مجانی به ما می‌دهند پس چرا باید خودمان هزینه بکنیم در حالی که واقعاً هزینه‌ای ندارد و نسبت به پروژه‌هایی که برای انتقال آب از خلیج فارس برای شیرین سازی می‌پردازیم شاید اگر یک میلیونم آن صرف پیش بینی اختصاص داده می‌شد حالا یکی از کشور‌های سرآمد در حوزه مدل‌های پیش بینی هواشناسی در جهان می‌شدیم، ولی شوربختانه توجهی به اینکه سرمایه‌های مان کجا هزینه شود، نداریم.

بارش‌های بیشتر از میانگین به وقوع نپیوست

ناظم السادات گفت: پیش بینی‌ها در ابتدای سال و از تابستان بر این منوال بود که بارش‌ها در فارس و بویژه بخش‌های غربی این استان و همچنین بخش‌های بزرگی از ایران و استان فارس بیشتر از میانگین باشد و بسیاری از مدل‌های جهانی و پیش بینی کنندگان داخلی با توجه به سوابق موجود پیش بینی می‌کردند که بارش‌ها بیشتر از میانگین باشد، ولی این به وقوع نپیوست و پیش بینی‌ها درست از آب در نیامد و به همین دلیل مقدار زیادی از اعتبار آن‌هایی که علایم جوی را پیش بینی می‌کنند مورد مخاطره قرار داد. 

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز گفت: شاید این یک شرایط ویژه‌ای در دوران lENl بود و انتظار می‌رفت که بارندگی در ایران افزایش چشمگیری داشته باشه، اما این مساله نه تنها به وقوع نپیوست بلکه آن میانگین بارش هم که بر اساس نقشه‌های جهانی انتظار می‌رفت رخ نداد و پیش بینی درست از آب در نیامد.

وی ابراز کرد: آن چیزی که مدل‌های هواشناسی برای زمستان امسال در استان فارس پیش بینی کرده اند نشان می‌دهد که بارش‌های بالای نرمال نداریم و بنابراین مردم و کشاورزان باید با دقت کافی در مصرف آب صرفه جویی کنند.

ناظم سادات اضافه کرد: البته مدل‌های بومی که در مجلات معتبر به اثبات رسیده باشد در برنامه و اولویت سازمان‌های مختلف ما نیست و انگار دولت در این زمینه اولویتی ندارد.

کشاورزان جلوی فاجعه آبی را در استان بگیرند

استاد تمام بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز افزود: تا آنجایی که مدل‌های جهانی نشان می‌دهند استان فارس احتمال زیاد در بارش کمبود دارد و ما هم پیش بینی می‌کنیم که کمبود بارش به ویژه در بهمن ماه داشته باشیم.

وی متذکر شد: لازم است تا کشاورزان درصد ریسک پذیری خود را پایین آورده و با کاهش سطح زیر کشت خود جلوی فاجعه آبی را در استان بگیرند.

ناظم السادات ابراز امیدواری کرد که اواخر اسفند و فروردین شاهد بارندگی بهتری که در این دو فصل اتفاق افتاده شاهد باشیم.

این اقلیم شناس استان فارسی در ادامه تاکید کرد: ما با با سازمان هواشناسی فارس ارتباط نزدیک داریم و فعالیت ما در واقع بیشتر تولید علم و دانش و مدل سازی است و هیچگونه دخالتی در کار هواشناسی نداریم.

وی افزود: در دست داشتن یک مدل بومی هواشناسی برای پژوهشگران ایرانی این امکان را به وجود می‌آورد که پیوسته آن را اصلاح کنند و رخداد‌های سطح استان که پیش بینی‌های آن با واقعیت رخ نمی‌دهد را نسل‌های بعدی بتوانند اصلاح و زمینه پیشرفت آن را تسهیل دهند.

متولیان اهمیتی به علم هواشناسی و مدل سازی‌های بومی نمی‌دهند 

ناظم السادات با ذکر این نکته که ما نیاز به یک مدل بومی داریم که دست خودمان باشد، تصریح کرد: در شرایط کنونی متولیان اهمیتی به علم هواشناسی و مدل سازی‌های بومی نمی‌دهند و حتی سراغی هم از آن نمی‌گیرند.

رئیس مرکز پژهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز متذکر شد: آن‌هایی که توانایی و پتاسیل دارند ضمن ارتباط گیری با کشور‌های خارجی به دنبال ترک کشور هستند، چون معتقدند که از علم آن‌ها استفاده‌ای نمی‌شود.

به زعم وی؛ بسیاری از فارغ التحصیلان رشته هواشناسی و اقلیم شناسی به دنبال این هستند که پس از اتمام تحصیلات خود به خارج از کشور بروند تا بتواند در سایر کشور‌های دیگر جایگاهی به دست آورند در حالی که اگر ما مدل سازی را آغاز کنیم گروه بسیاری از هواشناسان و همچنین رشته‌های گوناگون مهندسی و کشاورزی درگیر پیشرفت دادن مدل‌هایی می‌شوند که مربوط به یک رشته خاص نیست و در واقع جلوی مهاجرت نخبگان از کشور گرفته می‌شود.

ناظم السادات گفت: ما از چند راه مختلف و‌چند مدل ریاضی و آمار می‌توانیم این پیش بینی‌ها را انجام و به همین منظور پایه‌های علمی مدل‌های بومی هواشناسی را در مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز فراهم کرده‌ایم و بسیاری از مقالاتی که در گذر نزدیک به ۳۰ سال گذشته نوشته‌ایم برای کسب همین توانمندی‌هایی است که بتوانیم چند مدل را بصورت هماهنگ آماده و در اختیار سازمان هواشناسی قرار دهیم تا آن‌ها بصورت دایم از این مدل‌ها استفاده کنند.

 این استاد تمام دانشگاه شیراز خاطرنشان کرد: ارائه مدل‌های بومی هواشناسی می‌تواند به راحتی با پیش بینی‌های درست هواشناسی، وقوع آلودگی‌های هوا را از چند مدت قبل نشان داده تا جلوی صدمات زیان بخش ناشی از آلاینده‌ها را بگیرد.

 به اعتقاد وی؛ این مدل‌ها در علم پزشکی نیز کارساز است و می‌توانند رشته‌های مختلف پزشکی را به سمت مدل‌های بومی بکشاند و با پیش بینی نوع بیماری‌های انسان، دام و همچنین بیماری‌های گیاهی حوزه کشاورزی از قبل اقدامات لازم انجام شود تا کمترین صدمه را از بیماری‌های ببینیم.

 کسری ۸۶۲ میلیون متر مکعبی مخزن سفره‌های آب زیر زمینی فارس 

در ادامه مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان فارس نیز در گفتگو با ایلنا با اشاره به اینکه در این استان ۱۳۴ محدوده مطالعاتی وجود دارد، اظهار کرد: از این تعداد ۱۱۹ محدوده مطالعاتی ممنوعه بحرانی و ۱۵ محدوده مطالعاتی نیز آزاد است، مجموع کسری مخزن آب دشت‌های استان فارس سالیانه بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب است.

سیاوش بدری با بیان اینکه ۶۰۹ محدوده مطالعاتی در کشور وجود دارد، اعلام کرد: از این تعداد ۱۳۴ محدوده مطالعاتی در استان فارس وجود دارد که از ۱۰۲ محدوده مطالعاتی، بیش از ۵۰ درصد مساحت آن‌ها در فارس قرار دارد که شرکت آب منطقه‌ای استان فارس تولی گری را بر عهده دارد و ۳۲ محدوده مطالعاتی نیز شرکت‌های آب منطقه‌ای استان‌های همجوار متولی آن‌ها هستند.

وی با ذکر این نکته که تقریبا در همه محدوده‌هایی که متولی آن آب منطقه‌ای است، ممنوعه اعلام شده، عنوان کرد: حدود ۳ محدوده در استان فاقد منابع آبی است که ممنوعه نیست.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان فارس اعلام کرد: مخزن سفره‌های آب زیر زمینی استان فارس در سال آبی جاری با کسری ۸۶۲ میلیون متر مکعبی روبروست.

بدری تاکید کرد: در سال آبی جاری (ابتدای مهرماه ۱۴۰۲ تاکنون) میانگین بارش استان ۳۲/۷ میلی‌متر بوده که بیشترین بارش‌ها مربوط ایستگاه کازرون با ۱۱۷/۵ میلیمتر و کمترین ایستگاه بخش فورگ شهرستان داراب با ۲ میلیمتر است.

 وی درصد تحقق بارندگی میانگین استان نسبت به میانگین مدت مشابه سال قبل (یعنی از مهر تا ۲۹ دیماه ۱۴۰۱) را ۵۷ درصد و درصد تحقق بارندگی میانگین استان نسبت به میانگین بلند مدت مشابه (۲۹ دیماه) ۵۱ درصد اعلام کرد.

تحقق ۱۰ درصدی میانگین بارش استان نسبت به میانگین بلند مدت 

وی همچنین درصد تحقق بارندگی میانگین بارش استان تا کنون نسبت به کل میانگین بلند مدت استان را ۱۰ درصد عنوان کرد.

مدیر عامل آب منطقه‌ای فارس در ادامه به عوامل تاثیر گذار در کاهش تغدیه آبخوان‌ها نیز گریزی زد و بیان کرد: مهمترین عوامل کاهش تغدیه آبخوان‌های فارس، بروز خشکسالی و کم بارشی‌ها در فارس است در حالی که برداشت بیش از حد و یا بیش از میزان آب تجدید پذیر باعث فشرده شدن لایه‌های آبرفتی شده و در نتیجه در برخی از سفره‌ها در صورت بارش نسبتاً خوب به علت کاهش ضریب آبگذری؛ روان آب‌ها آنچنان جذب آبخوان‌ها نمی‌شوند.

بدری اضافه کرد: هر چند کم بارشی مشکلاتی را بخصوص در بخش کشاورزی سبب شده است، اما هنوز هم می‌توان با مدیریت منابع آب موجود از طریق نصب کنتور بر روی همه چاه‌ها و جلوگیری از اضافه برداشت از طریق چاه‌های پروانه دار و رعایت الگوی کشت و بخصوص اصل مهم صرفه جویی در تمامی بخش‌ها شامل شرب و صنعت و کشاورزی می‌توان با واقعیت موجود که مختص اقلیم خشک و نیمه خشک استان مان هست سازگار شد.

با توجه به مسئولیتی که متولیان هواشناسی و آب دارند انتظار می‌رود با در نظر گرفتن اقلیم استان و ایران قبل از اینکه خسارتی متوجه قشر آسیب پذیر کشاورز شود، پیش آگاهی را قبل از زمان کاشت و هر اقدامی که منجر به تحمیل هزینه مضاعف زراعی شود به اطلاع عموم برسانند، اظهار نظر بعد از آسیب از فشار وارده و خسران تحمیلی کم نخواهد کرد.

بدون شک تا زمانی که متولیان آب به این مایع حیات بخش به عنوان کالایی قابل عرضه در باز فروش مزارع، صنایع و شرب نگاه کنند لازم است به عنوان سرمایه پایداری مملکت و امنیت اقتصادی اجتماعی، زیستی توجه خود را به آن معطوف کنند، کسری ذخایر منابع آبی ناشی از سوء مدیریت یا هر دلیلی دیگر قابل توجیه نیست، پایداری زیستی پایه امنیت اجتماعی و بقاء سرزمین است.

منبع: ایلنا/ آمنه سپهر