پروژه ای که شکست خورد

آفتاب‌‌نیوز : در پنجم جولای 1950، پارلمان اسرائیل (کنست) با اکثریت آرا قانون بازگشت را به تصویب رساند که گامی عملی در جهت تحقق آرمان صهیونیسم بود. این قانون به یهودیان خارج از اسرائیل، این امکان را داد که به آنجا بازگردند و تابعیت آن را کسب کنند. در دهه های بعد، دایره شمولیت قانون بازگشت توسعه بیشتری یافت. در تغییرات اعمال شده در این قانون در سال 1970، آن دسته از افرادی که پیوندهای خویشاوندی با یهودیان دارند، از جمله همسران غیر یهودی و فرزندان آنها می توانند تابعیت اسرائیل را کسب کنند. در سه الی پنج سال نخست تاسیس دولت اسرائیل، بازگشت یهودیان سیر صعودی یافت که بیشترین حجم بازگشت کنندگان از کشورهای اروپایی، خاورمیانه و افریقای شمالی بود. روند بازگشت یهودیان در دهه 1960 ضرورت تجدید نظر در مکانیسم های سابق جذب به داخل اسرائیل را دو چندان کرد. 

در 1967، دبیر خانه همگرایی برای بازگشت یهودیان ایجاد شد که وظیفه هماهنگی میان رژیم اسرائیل و آژانس یهود را بر عهده داشت، یک سال بعد تاسیس وزارت همگرایی به تصویب رسید. بر اساس توافق به عمل آمده، آژانس یهود حفظ امنیت بازگشت یهودیان را عهده دار شد و وزارت جدید التاسیس مامور ایجاد امنیت و رفاه آنان در داخل اسرائیل شد. در اوایل دهه 90، اسرائیل با موج فزاینده بازگشت یهودیان مواجه شد که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ارتباط بود. در فاصله سال های 96-1990 حدود 600 هزار یهودی از کشورهای جامعه مستقل مشترک المنافع ( جممهوری های تازه استقلال یافته) به اسرائیل کوچ کردند. بازگشت یهودیان، موجبات تحکیم روابط یهودیان داخل و خارج را برای دولت اسرائیل فراهم کرد و از منظر داخلی منشاء تاثیرات فراوانی بود: 

1- بازگشت یهودیان پراکنده در سراسر جهان جایگاه علمی اسرائیل را ارتقا داد و به افزایش نیروهای محقق و پژوهشگر انجامید. 

2- دولت اسرائیل با تشویق یهودیان به بازگشت توانست توان امنیتی و بنیه دفاعی خود را تقویت کند. 

3- پذیرش افراد دو تابعیتی، رشد صعودی حمل و نقل خارجی در بودجه دولتی اسرائیل را در پی داشت. 

4- بازگشت یهودیان از لحاظ ترکیب جمعیتی برای دولت حائز اهیمت است. رسانه های ارتباط جمعی اسرائیل، در سال های اخیر نسبت به ترکیب جمعیتی یهودیان را با اعراب مقایسه کرد و به رشد تدریجی شمار یهودیان اشاره می کند بازگشت به یهودیان به اسرائیل مسایل خاص جمعیتی و اجتماعی را هم به دنبال داشت. 

قانون بازگشت بر جذب موج عظیمی از افراد تاکید دارد که دارای پیوندهای خویشاوندی با یهودیان هستند و در میان آنها، از اقوام و نژادها دیگر به وفور مشاهده می شود. 

روی دیگر سکه جابجایی جمعیتی یهودیان، مهاجرت ساکنین بومی اسرائیل به خارج است که در سال های اخیر فعالتر شده است و اکثر آنان امریکا و کشورهای اروپایی غربی را به عنوان مقصد خود برمی گزینند. در سرشماری سال 2003، جمعیت یهودیان 4/5 میلیون نفر از 7/6 میلیون نفر ساکنین اسرائیل را شامل می شد(81٪) و اقوام دیگر همانند اعراب با 3/1 میلیون نفر 19٪ جمعیت آن در بر می گرفتند. یهودیان در سال 1948 نیز 81٪ جمعیت اسرائیل را شامل می شدند، بنابراین بازگشت یهودیان کاهش تدریجی جمعیت ساکنین بومی آن را خنثی می کند و به تعادل جمعیت اسرائیل می انجامد. 

جوامع یهودی در کشاکش تغییرات جهانی 

فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی، تغییرات ژرفی در نظم جهانی ایجاد کرد. این تحولات به ویژه در گستره جمهوری های تازه استقلال یافته نمود یافت. شکل گیری جمهوری های تازه استقلال یافته با وجود پیشرفت های چشمگیر نظامی ـ سیاسی در منطقه اروپا ـ آسیا ( اوراسیا) به چند دلیل عمده بر سیاست خارجی اسرائیل تاثیر گذار بود: نخست، شکل گیری دولت های جدید در حوزه کشورهای جامعه مشترک المنافع ( جمهوری های شوروی سابق) فرصت های بی بدیلی برای اسرائیل فراهم کرد تا به بطن تحولات منطقه ای رسوخ کند. دوم، حوادث تروریستی 11 سپتامبر حساسیت های جدیدی نسبت به تحولات حوزه اوراسیا ایجاد کرد و روابط ایران ـ اسرائیل و ایران ـ ایالات متحده امریکا در کانون توجهات بین المللی قرار گرفت. سوم، قدرتمندتر شدن چین در شرق دور با توسعه روابط دو جانبه پکن ـ تل آویو همراه شده است. 

نا کامی های سیاسی ایالات متحده در سال های اخیر ( در وهله اول حمله به عراق) اهمیت اتحاد نظامی جدید با چین به عنوان گزینه همتراز واشنگتن را برای اسرائیل صد چندان می کند. ایالات متحده نیز در مقابل به دید تردید به همکاری های نظامی چین ـ اسرائیل می نگرد و اخیرا پنتاگون همکاری با اسرائیل در خصوص برنامه تولیدی بمب افکن های اف ـ 35 را متوقف کرد که ناظران آن را عکس العملی از جانب واشنگتن در برابر توسعه روابط تل آویو‌ ـ پکن می دانند. پس از روسیه، اسرائیل دومین تولید کننده قطعات تسلیمات نظامی چین به شمار می رود. علاوه بر آن، در نیمه اول سال 2003، حجم تبادل کالا میان چین و اسرائیل رقمی بالغ بر 500 میلیون دلار بود و در مقابل، میزان تبادل کالا میان اسرائیل و امریکا به یک هجدهم خود رسید، این امر حکایت از وجود چشم اندازی وسیع در همکاری های اقتصادی چین ـ اسرائیل دارد. 

چهارم، فروپاشی اتحاد شوروی باعث تغییر سیاست اسرائیل در خصوص جوامع یهودی ساکن در کشورهای مشترک المنافع شد.
در نتیجه، جوامع یهودی از لحاظ کیفی کارکردهای نوینی را پذیرفته و مکانیسم های ایجاد روابط نتیجه بخش میان یهودیان اسرائیل و کشورهای مشترک المنافع را طراحی کردند تا به سطحی ارتقا یابد که علاوه بر برخورداری از فرصت های جدید در منطقه از منافع اسرائیل نیز حفاظت کند. 

دولت اسرائیل خواهان بازگشت یهودیان ساکن کشورهای جامعه مستقل مشترک المنافع است ،همزمان به پایداری و تداوم حیات جوامع یهودی مقیم این منطقه اهمیت می دهد تا از آن تعیین جهت گیری های عمده حفظ منافع دولتی خود بهره برداری کند. این حساسیت های ویژه موجب شد تا اسرائیل به عنوان یکی از مراکز عمده جهت فعال سازی آژانس یهود در منطقه « اوراسیا» را در اولویت استراتژی های خارجی خود قرار دهد. در نتیجه، در پنج مارس 2002 کنگره یهودیان اوراسیا تاسیس شد که ریاست آن به یکی از فعالان برجسته اجتماعی قزاقستان به نام « الکساند ماشکویچ» سپرده شد. 

انتخاب یکی از فعالان اجتماعی قزاقستان به عنوان رئیس کنگره به معنای آن است که این کشور هماهنگ کننده مرکزی آژانس یهود خواهد بود. این انتخاب از بعد ژئوپلتیک نیز حائز اهمیت است، اسرائیل با دارا بودن منابع طبیعی محدود اهمیت زیادی برای قزاقستان و کشورهای نفت خیز حوزه ساحلی دریای خزر قائل است. کنگره هماهنگ کننده فعالیت آژانس یهود در جمهوری های اتحاد شوروی سابق و علاوه بر آن، کشورهای بلغارستان، مغولستان، ژاپن، هند، استرالیا و زلاندنو است که بر اساس برآوردهای اخیر در این کشورها حدود 2 میلیون یهودی ساکن اند. 

رقابت ناتیو و موساد 

تحولات جمهوری های مشترک المنافع در کانون توجهات اسرائیل قرار گرفته است.
بر اساس گزارش های منابع خبری، وجود گرایش های ضد ایرانی در برخی از این کشورها حاکی از پیشبرد منافع اسرائیل درمنطقه است. نمونه آن اعتراض مکرر تهران به دولت باکو به جهت فعالیت رادیوی آذربایجان علیه ایران توسط ایستگاه رادیویی اسرائیلی است که بر فعالیت موساد در جمهوری آذربایجان دلالت دارد. در کشورهای جامعه مشترک المنافع و حوزه بالتیک سازمان یهودیان به نام « ناتیو» فعال است. ناتیو، سابق براین، نام مرکز بررسی کننده مسایل یهودیان در اروپای شرقی بود که موافقت اولیه تشکیل این سازمان از سوی« دیوید بن گوریون» اولین نخست وزیر اسرائیل در سال 1951 صادر شد. این سازمان در اتحاد جماهیر شوروی سابق، فعالیت جاسوسی با هدف پیگیری برنامه ها و آرمان های صهیونیسم را عهده دار بود که پس از فروپاشی شوروی جهت گیری فعالیت ها و اهداف ناتیو هم دستخوش تغییر شد. 

آژانس یهود و وزارت خارجه اسرائیل معتقدند به دلیل فروپاشی شوروی و کاهش بازگشت یهودیان از کشورها مشرک المنافع فعالیت ناتیو نیز بلاموضوع است، چرا که بایستی در جهت پیشبرد منافع اسرائیل تمهدیدات جدیدی اندیشیده شود. 

بر این مبنا اعلام شد وظیفه جاسوسی ناتیو در کشورهای جامعه مشترک المنافع به موساد سپرده شده است. با این وجود، انتشار گزارشی در روزنامه « هاآرتص» در آوریل 1998 جلب توجه می کند که بر اساس آن به رغم دیدگاه های « بینامین نتانیا هو» نخست وزیر وقت اسرائیل ناتیو به عنوان مرکز جمع آوری اطلاعات خاص در کشورهای مشترک المنافع معرفی شد. این در حالیست که به رغم محدودیت های ایجاد شده برای ناتیو، در حال حاضر، کارمندان آن در حوزه کشورهای جامعه مشترک المنافع مشغول جمع آوری کادر جوان برای آژانس یهود و برقراری ارتباط با متخصصان و دانشمندان آن کشورها هستند. این سازمان مدتی هم سرگرم جمع آوری اطلاعات در زمینه مسایل سیاست داخلی، اجتماعی، اقتصادی و تحولات جاری در کشورهای جامعه مشترک المنافع بود. این امر موید آنست که بخش تجزیه و تحلیل ناتیو همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد.
در سال های اخیر، مهاجرت یهودیان ساکن شوروی سابق به سمت غرب و بویژه آلمان و ایالات متحده افزایش یافته است. بر این اساس، ناتیو با کسب نظر مساعد دولت اسرائیل، نگاه خود را به آژانس های یهود فعال در آلمان و ایالات متحده معطوف کرده است.