اخلاق انتخاباتی؛ انتخابات اخلاقی

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: این روزها که ایران در آستانه برگزاری یک انتخابات نفس‌گیر و سرنوشت ساز است، بحث‌های گوناگونی درباره اخلاق سیاسی و اخلاق انتخاباتی می‌شود که البته در مواردی جای تامل بسیار دارد. 
اینکه پس از گذشت ۳۰ سال و تجربه چندین انتخابات که خود نیز با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده آیا برابر سنتی که ایجاد شده، همچنان لازم است در آستانه هر انتخاباتی باز هم از اخلاق انتخاباتی سخن به میان آید؟ خود بحث مستقلی را می‌طلبد اما بنا به ضرورت به نکاتی درباره اخلاق انتخاباتی و سیاسی اشاره کرده و در باره هر یک به طور مختصر بحث می‌کنم. 

رعایت قانون به عنوان عملی اخلاقی
نکته نخست اینکه رعایت قانون مصوب نمایندگان ملت در هر انتخاباتی هم به لحاظ قانونی و حقوقی و هم عقلایی، برای مردم، نامزدهای انتخاباتی و مجریان و ناظران انتخابات الزام ایجاد می‌کند اما در عین حال علاوه بر رعایت «قانون» به عنوان یک عمل اخلاقی نیز شناخته می‌شود. زیرا هنجار شکنی در جامعه که در مورد اجرای قانون نیز ممکن است رخ دهد، در عین حال عملی غیراخلاقی است و به منظور دوری جامعه از هرج و مرج و بی‌قانونی و برقراری نظم و انضباط در زندگی مردم، باید همگان خود را هم قانوناً و هم اخلاقاً موظف به رعایت قانون دانسته و آن را در فرهنگ جامعه نهادینه نمایند و رعایت اخلاق انتخاباتی نیز می‌تواند بخشی از این هنجارها باشد. 

به تعبیری اینکه رای دهندگان و نامزدهای انتخاباتی و سایر عوامل و دست اندرکاران برگزاری یک انتخابات سالم و دمکراتیک علاوه بر الزام قانونی، رعایت قوانین و مقررات مربوط به انتخابات را برخود فرض می‌دانند، در جای خود یک عمل اخلاقی محسوب شده و پایبندی همگان را به اخلاق در کنار قانون نشان می‌دهد و هرگونه تخطی از قانون انتخابات در عین جرم بودن تخطی از یک عمل اخلاقی نیز به حساب می‌آید و در وجدان و افکار عمومی‌ مذموم و ناپسند است.
 
رعایت حقوق رقیب سیاسی؛ عمل اخلاقی
رعایت حقوق رقیب سیاسی و آزادی نیز یکی دیگر از فاکتورهایی است که در قانون انتخابات نیز به شکلی هم در مورد نامزد انتخابی و هم رای دهنده، مورد توجه قرار گرفته است اما به هر شکل رعایت این حقوق از سوی هر یک از نامزدهای انتخاباتی و هواداران آنان نیز در جای خود یک عمل کاملاً اخلاقی است. اینکه به رقیب اجازه داده شود که نظرات خود را در حوزه‌های مختلف اداره کشور ابراز نماید، با بهره‌گیری از ابزارهای گوناگون از جمله وسائل ارتباط جمعی عمومی ‌و ملی در چارچوب قانون، به بیان نظرات خود بپردازد، همه نامزدهای انتخاباتی از فرصت‌های برابر برای بهره‌گیری از امکانات و ابزار تبلیغی و معرفی خود به رای دهندگان برخودار باشند و هیچگونه تبعیضی در این فرایند صورت نگیرد و محدودیتی به هیچ یک از نامزدهای انتخاباتی تحمیل نشود، از مصادیق این عمل اخلاقی است. 

نمونه این تبعیض می‌تواند برخورداری از امکانات نرم افزاری و سخت افزاری رسانه ملی باشد. علاوه بر آنچه در قانون به آن اشاره شده تبعیض قائل شدن در این زمینه در بین نامزدها خود یک نمونه بارز از رفتارهای غیراخلاقی است و با اخلاق انتخاباتی و سیاسی در تضاد کامل است و در عین حال خیانت به مردم و بخشی از آحاد جامعه است که غیرمستقیم تامین کننده بودجه و منابع درآمدی رسانه ملی هستند. 

پرهیز از دروغ؛ عملی اخلاقی
مذموم شمردن و پرهیز از هرگونه دروغ و تخریب، شایعه‌سازی نسبت به رقیب انتخاباتی، ترور شخصیت، ایجاد انحراف در اذهان افکار عمومی، دادن وعده‌های دروغین به مردم که به نوعی توهین به شعور مردم است، نیز عملی صددرصد اخلاقی است و در قالب اخلاق انتخاباتی قابل تعریف است. لذا باید هر چه بیشتر رعایت صداقت، راست گویی، فهیم دانستن مردم، را مورد توجه جدی قرار داد و بر نهادینه شدن آن در جامعه تاکید کرد. باید از هرگونه رفتاری که دین، فطرت انسانی و وجدان عمومی‌جامعه آن را غیراخلاقی می‌خواند پرهیز کرد و خصلت‌های اخلاقی و جوانمردانه و الهی را جایگزین آن نمود حتی اگر هزینه آن، شکست در انتخابات و دروی از قدرت باشد. 

نقد و انتقاد؛ عملی اخلاقی
به رسمیت شناخته شدن نقد عملکرد دولت حاکم و حق انتقاد از رفتار دولتمردان در راس کار، به عنوان یک حق طبیعی و عرفی و بخشی از حقوق شهروندی است و البته بی شک این نقد و انتقاد باید در چارچوب اخلاق و واقعیت‌های موجود جامعه و به دور از تخریب غیرمنصفانه صورت پذیرد و به تعبیری باید میان نقد و تخریب غیرمنصفانه تفاوت قائل شد. 

به نظر می‌رسد نفس نقد منصفانه حتی در مواردی بی‌رحمانه اما در چارچوب واقعیت‌ها و حقیقت‌های جامعه نه تنها امری ضروری است بلکه رفتاری اخلاقی نیز به حساب می‌آید و لذا امکان نقد همواره باید فراهم باشد و هیچ زمان مورد تخطئه قرار نگرفته و رقیب سیاسی از این امکان طبیعی که مخصوص جامعه دموکراتیک است محروم نگردد. 

گفته می‌شود «انتخابات روز قیامت سیاست مداران است» و به تعبیری روز پاسخگویی در مقابل مردم و سنجش میزان موفقیت و میزان جلب رضایت رای دهندگان، پس چه خوب است که به منظور حفظ این توانمندی و ساز و کار نظارت مردمی، بر ضرورت وجود نقد و انتقاد در جامعه تاکید موکد کنیم. 

مصادره اعتقادات معنوی مردم؛ عملی غیراخلاقی
استفاده از هرگونه امکانات دولتی که پیش‌تر به آن اشاره شد، برای تبلیغ انتخاباتی اعم از امکانات مادی و معنوی و مصادره کردن امور به نفع خود و سوء استفاده از مقدسات اعتقادات و امور معنوی مردم، در جای خود یک عمل غیراخلاقی است. باید توجه داشت که هزینه کردن از مقدسات و اعتقادات دینی و معنوی مردم شاید منافع محدود و کوتاه مدتی هم داشته باشد اما در بلند مدت، لطمات آن غیرقابل جبران خواهد بود. 

لذا اخلاق انتخاباتی و حتی اخلاق سیاسی حکم می‌کند که اجازه دهیم اعتقادات معنوی و مقدسات مردم برای خود آنان بماند و آن را وسیله‌ای برای تحریک احساسات پاک مردم به‌منظور بالا رفتن از پلکان قدرت نکنیم. 

امیدوارم این آخرین انتخاباتی باشد که در آستانه آن، به جای بحث از برنامه و مشکلات مردم و میزان موفقیت و عدم موفقیت یک دولت و بررسی و چالش بر سر برنامه‌های نامزدهای انتخاباتی باز هم سخن از اخلاق انتخاباتی و ضعف‌هایی که در این زمینه وجود داشته باشد بزنیم و از اصل موضوع غافل شویم. 

هرچند مقوله اخلاق انتخاباتی قطعاً از موضوعات اصلی هر انتخاباتی است اما امیدواریم این موضوع همانند سایر کشورهای مدرن و دموکراتیک دنیا در کشور ما نیز به صورت یک امر نهادینه در آمده و مورد قبول و عمل همه گروهها و جریان‌های سیاسی قرار گیرد.