مقابله مادران با اعتیاد فرزندان؛ چالش‌ها و راهکارها
سوءمصرف مواد، معضلی جهانی است که نه تنها کشورهای خاص، بلکه سراسر جهان را درگیر کرده است. بر اساس تخمینی که در سال ۲۰۲۰ توسط برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد صورت گرفت، حدود ۶ درصد از جمعیت جهان در رده سنی ۱۵ تا ۶۴ سال در ۱۲ ماه قبل از تخمین، درگیر مصرف مواد مخدر بودند. این آمار نشان‌دهنده رشد ۲۶ درصدی در استفاده از مواد مخدر نسبت به سال ۲۰۰۸ است. کشور ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود از این معضل، مستثنی نبوده و در سال‌های اخیر شاهد روند صعودی در مصرف انواع مواد مخدر و تعداد افراد دارای سوءمصرف مواد بوده است.
سوءمصرف مواد نه تنها بر خود فرد مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای نامطلوبی را برای اعضای خانواده نیز به همراه دارد. این مشکلات شامل مشکلات جسمانی، اختلالات روانی، و مشکلات مالی است که زندگی فرد و خانواده‌اش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با وجود این که بسیاری از مطالعات و مداخلات بر خود فرد دچار اعتیاد متمرکز شده‌اند، توجه کمی به خانواده‌ها و مراقبین اصلی آن ها، به خصوص مادران، صورت گرفته است. مادران به دلیل نقش کلیدی در خانواده، بیش از سایر اعضای خانواده با مشکلات ناشی از اعتیاد فرزندانشان درگیر می‌شوند و به دنبال راه‌حل‌هایی برای غلبه بر این مشکلات هستند.
*تحقیق جدید توسط پژوهشگران ایرانی
فردین علی پور از گروه آموزشی مددکاری اجتماعی دانشکده سلامت اجتماعی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی به همراه سه همکار خود، تحقیقی در خصوص تجربیات مادران با فرزندان سوءمصرف‌کننده مواد مخدر انجام داده‌اند. این پژوهش به بررسی چالش‌ها و راهکارهای مادران در مواجهه با اعتیاد فرزندانشان پرداخته و نتایج مهمی را ارائه کرده است.
در این مطالعه، با استفاده از نوعی تحلیل علمی به نام تحلیل پدیدارشناختی تفسیری، ۹ مادر که فرزندانشان بهبودی را تجربه کرده‌اند، در مصاحبه‌های نیمه‌ساختارمند شرکت کردند و اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران را فراهم آوردند.
تحلیل داده‌ها و کدهای استخراج‌شده از مصاحبه‌ها، ۴ مضمون اصلی و ۱۴ زیرمضمون را نشان داد. چهار مضمون اصلی شامل انفصال اجتماعی، مسیرهای باتلاقی، تسلسل آسیب‌ها و تلاش برای رهایی و بهبودی بودند. این مضامین نشان‌دهنده بخش‌های مختلف تجربیات مادران در مواجهه با اعتیاد فرزندانشان است.
مطالعه فوق با ارائه منبعی از اطلاعات مبتنی بر شواهد، امکان ارائه خدمات و سیاست‌های مؤثر در خصوص مادران متأثر از اعتیاد را فراهم می‌کند.
به گفته مجریان این تحقیق، مداخلات تخصصی برای پاسخ به نیازهای این مادران و خانواده‌هایشان ضروری است تا تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم اعتیاد کاهش یابد. در این خصوص، تشویق مادران به مشارکت در جلسات آموزشی و پشتیبانی بسیار مهم است و استفاده از منابع و راهکارهای مؤثر می‌تواند به بهبودی بلندمدت فرد مصرف‌کننده مواد و اعضای خانواده کمک کند.
آن ها می گویند اگرچه تحقیقات بسیاری در کشورهای مختلف برای بررسی تجربیات خانواده‌های متأثر از اعتیاد صورت گرفته است، در ایران این مطالعات محدود بوده‌اند. با توجه به این که نرخ اعتیاد در ایران بالاست و بسیاری از خانواده‌ها با این معضل دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نیاز به مطالعات عمیق‌تری وجود دارد. این پژوهش به‌ویژه بر مادران تأکید دارد که در فرهنگ ایرانی نقش بسیار مهمی در مدیریت امور خانواده و تربیت فرزندان دارند.
مطالعه فوق می‌تواند مبنایی برای تغییر نگاه تحقیقات، مداخلات و سیاست‌ها از فرد دارای مصرف مواد به خانواده‌های متأثر از اعتیاد باشد. همچنین، نتایج این پژوهش می‌تواند به افزایش درک محققین و سیاست‌گذاران از چالش‌های مادران متأثر از اعتیاد کمک کند. تشویق و حمایت قانونی و ساختاری از این مادران می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش بار مشکلات ناشی از اعتیاد و تسریع فرایند بهبودی آنها داشته باشد.
این پژوهش در فصلنامه «آرشیو توانبخشی» وابسته به دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی منتشر شده است. نشریه مورد اشاره، مقالات علمی مرتبط با توانبخشی و سلامت اجتماعی را چاپ و تحقیقات انجام‌شده در این حوزه‌ها را به جامعه علمی و عمومی معرفی می‌کند.
