همستر کامبت؛ توهم به‌دست‌آوردن در فضای مجازی
این بخشی از صحبت‌های علی ذاکری، آینده‌پژوه و عضو هیئت‌علمی دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان، است که در تبیین محبوبیت یکی از ایردراپ‌ها(Airdrop)، یعنی همستر کامبت بیان کرد؛ همستری که اکنون خبر سقوطش پیش از ورود به بازار دنبال‌کنندگان جدی آن را نگران کرده است. ذاکری در مقدمۀ تحلیل خود از گرایش جامعه به همستر کامبت به ایسنا گفت: پیش از ورود به واکاوی بازی همستر کامبت باید چند مفهوم را در نظر بگیریم. یکی از آن‌ها تمرکززدایی (Decentralization) به شمار می‌آید. مخصوصاً هدفم توجه به تمرکززدایی در حوزۀ مالی است.
او در تبیین مسئلۀ تمرکززدایی در حوزۀ مالی گفت: پول از منظر اقتصادی یک شیء متمرکز است که باید توسط بانک مرکزی پشتوانه داشته باشد. پول، بدون برخورداری از پشتوانه معنای خود را از دست می‌دهد و دیگر پول نیست. یک شهروند معمولی نمی‌تواند در خانه‌اش اسکناس‌های خاص خودش را منتشر و دیگران را به پذیرش آن مجبور کند.
این پژوهشگر با تأکید بر اینکه جایگاه پول در حال دگرگونی است، خاطرنشان کرد: پول در جهان امروز به سمت تمرکززدایی حرکت می‌کند. تمرکززدایی در تاریخ اقتصادی ما سابقه دارد. برای نمونه، امروزه تمامی کمپانی‌های بزرگ دنیا از سامانۀ نوآوری باز برخوردارند. در این سامانه از مشتری می‌خواهند یک محصول را طراحی کند. سپس این طرح‌ها را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند. هرکدام که لایک بیشتری بخورد، همان را برای مشتری خود تولید می‌کنند یا درواقع به خط تولید وارد می‌شود.
ذاکری با تأمل در این مسئله که تمرکززدایی به حوزۀ مالی رسیده است، اظهار کرد: این تمرکززدایی یعنی اینکه گروهی از مردم دنیا به توافق می‌رسند تا یک واحد پول جدید را تعریف کنند و دادوستدش را بپذیرند، بدون اینکه از پشتوانۀ یک بانک برخوردار باشد.
این مدرس دانشگاه یادآور شد: درواقع، یک گروه می‌گویند ما این پول را پذیرفته‌ایم و در زندگی اقتصادی خود استفاده می‌کنیم. سکه‌هایی که در فناوری زنجیرۀ بلوکی یا بلاکچین وجود دارند، از همین نوع پول‌ها به شمار می‌آیند.
عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی صنایع و آینده‌پژوهی دانشگاه اصفهان در ادامه گفت: توکن‌سازی یا توکنیزه کردن (Tokenization) مفهوم دومی است که توجه به آن ضرورت دارد. ما فارسی‌زبانان به توکن، ژتون می‌گوییم. برای فهم آن باید به یاد بیاوریم که همۀ ما در فضای مجازی از خودمان ردپا به جا می‌گذاریم.
او ادامه داد: اصطلاحاتی چون لایک، کامنت و ویو که به کار می‌بریم، می‌توان گفت همگی همان ردپاهایی است که از خود به جا می‌گذاریم. نکتۀ جالب‌توجه اینکه ممکن است که ما بسیاری از این واکنش‌ها را در فضای مجازی نشان دهیم، از خودمان رد و نشان بگذاریم، بدون اینکه یک متن را کامل خوانده باشیم یا اینکه به آخر یک فیلم یا ریزل برسیم. هر کجای فضای مجازی که پا بگذاریم، بازتاب توجه ما به موضوعات گوناگون یافتنی است.
این آینده‌پژوه با نظر به ردپای دیجیتال تبیین کرد: اساس تبلیغات و مارکتینگ یا بازاریابی همین ردپای دیجیتالی است که ما از خود به جا می‌گذاریم. شرکت‌های مختلف نوشته‌ها، عکس‌ها و فیلم‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی را بررسی می‌کنند تا به پربازدیدترین‌های آن پی ببرند. سپس با هدف برنامه‌ریزی تبلیغاتی از این عرصه استفاده می‌کنند..
عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان بیان کرد: مردم این ردپای مجازی را رایگان در خدمت تبلیغات و بازاریابی شرکت‌ها قرار می‌دهند. ما به میزان توجهی که به مطالب تلگرام یا اینستاگرام داریم، پولی دریافت نمی‌کنیم. توکن‌سازی همان عرصه‌ای است که بر اساس مقدار توجهی که نشان می‌دهیم، پول به دست می‌آوریم.
او در ادامۀ بحث دریافت پول در برابر ابراز توجه در فضای مجازی و زمانی که می‌گذاریم، گفت: یکی از نمونه‌های آن Gener8 است که در کشور ما ایران فعال نیست. در این وب‌سایت بر اساس میزان توجهمان به پیام‌های مختلف می‌توانیم پول دریافت کنیم.
آینده‌پژوه دانشگاه اصفهان توضیح داد: این روش پول‌درآوردن در دنیای امروز به یک کسب‌وکار بدل شده است. امروزه، کسانی هستند که ده‌ها گوشی همراه دارند و از طریق آن‌ها با گذاشتن همین ردپاها یا نظردهی درآمدزایی می‌کنند. این پولی که به دست آورده می‌شود، همان پول دیجیتال است که از راه‌های مخصوصی می‌توان خرجش کرد.
ذاکری آشنایی با متاورس را نیز برای ورود به دنیای همستر کامبت ضروری دانست و خاطرنشان کرد: متا یا متاورس (Metaverse) دنیایی مجازی است که قرار است ما در آن از یک زندگی مجازی بهره‌مند شویم. متا تقریباْ یک مشابه هم دارد. زندگی دوم (Second Life) مشابهی قدیمی برای آن است که در کشور چین محبوبیت و کاربران بسیاری داشت. پول‌های دیجیتال قرار است در آن آینده و در جهانی مانند متاورس استفاده شود؛ متاورسی که بیشتر در حد نام است و هنوز چندان رد آن را در دنیای واقعی نمی‌بینیم.
این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه مخصوصاً در ایران کمتر متاورس جایگاه و اسم و رسم یافته است، افزود: در دنیای امروز، مردم در متاورس به خرید زمین اقدام می‌کنند، شرکت ثبت می‌کنند، عده‌ای به شهرسازی در متاورس دست می‌زنند، بازی‌هایی مانند همستر قرار است به سیستم مالی این‌گونه جهان‌ها بدل شوند.
راحتی، ارضای آنی و دیده‌شدن
عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی صنایع و آینده‌پژوهی سپس از زاویه‌ای دیگر به دنیای همستر کامبت وارد شد و این‌گونه توضیح داد: اگر مرور کنیم که گوگل ترنسلیت، اینستاگرام و بعد شکبه‌ای مانند تیک‌تاک در چه مدت‌زمانی تعداد کاربرانشان به ۱۰۰میلیون نفر رسیده، پی می‌بریم که همستر کامبت در مدت‌زمانی کوتاه‌تر از آن‌ها به این تعداد کاربر دست یافته است. درواقع، متوجه می‌شویم که جذب مخاطب در بازی اخیر پرسرعت‌تر به حساب می‌آید.
او با نظر به این نکته که همستر کامبت ویژگی‌های خاصی دارد که روند شرکت در آن را آسان‌تر می‌کند، اضافه کرد: برای بازی همستر کامبت نیاز به نصب برنامۀ خاص و مجزایی نیست. از طریق تلگرام هم می‌توان به‌راحتی عضو آن شد. این عامل مهمی است در جذب گروه‌های مختلف جامعه که نباید دست‌کم گرفته شود.
ذاکری ادامه داد: همستر کامبت طراحی و روش بسیار بسیار ساده‌ای دارد. هیچ‌چیز پیچیده‌ای در آن نیست. تمام افراد و در تمام سنین می‌توانند به این بازی مشغول شوند. از طرفی، روزانه با مخاطب در ارتباط است و به او پیام‌هایی می‌دهد که سبب می‌شود کاربر به آن اعتیاد پیدا کند.
این آینده‌پژوه از جنبه‌ای دیگر به همستر نگاه کرد و یادآور شد: ارضای آنی (Instant gratification) مفهومی است که در دنیای جدید هرچه روبه‌جلو می‌رویم، بیشتر معنا و مفهوم پیدا می‌کند و کاملاً در همستر کامبت هم مشهود است. مثل‌هایی چون «گر صبر کنی ز قوره حلوا سازی» در فرهنگ گفتاری ما به‌مرور بی‌معنا شده‌اند! اکنون اگر ما پستی را در اینستاگرام بگذاریم، به‌سرعت نگاه می‌کنیم تا ببینیم کسی لایک کرده است یا خیر! این واقعیت است. افراد تمایل دارند که بلافاصله نتیجۀ کار خود را ببینند.
عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان با تأمل در این نکته که جامعۀ امروز به سندروم ارضای آنی دچار است، بیان کرد: این تمایل به ارضای آنی بسیار موردتوجه قرار گرفته است و شبکه‌های مجازی نیز به آن عنایت خاصی دارند. این مسئله مخصوصاً برای نوجوانان، نسل «زد» و «آلفا» بسیار اهمیت دارد که در کوتاه‌ترین زمان در قبال پست‌های مختلفی که در شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند، پاسخ دریافت کنند.
این پژوهشگر آینده خاطرنشان کرد: از بعد اجتماعی، به‌جز مسئلۀ ارضای آنی، یکی دیگر از خواسته‌های کنونی افراد جامعه استفاده از برنامه‌های سطحی است که تمرکز زیادی نخواهند. این بازی به تمرکز چندانی نیاز ندارد. این نیازنداشتن به تمرکز پُرعمق در بازی همستر کامبت به شکل دیگر در شبکه‌های اجتماعی هم وجود دارد. گاهی در اینستاگرام فقط یک عکس می‌بینیم که ممکن است نوشته هم نداشته باشد. دیدن آن تصویر تمرکز فراوانی نمی‌خواهد. تماشای ریلز تمرکز فراوانی نمی‌طلبد.
دام دیجیتال و بافتن خیال
او با اشاره به اینکه در پژوهش‌های امروز «توجه» کاربر یا مخاطب موضوعی بسیار اساسی است، چنین شرح داد: جامعۀ کنونی ما حوصلۀ توجه عمیق را ندارد. ما در بسیاری از مواقع فقط موج‌سواری (Surfing) می‌کنیم. استفاده از برنامه‌هایی مانند گوگل کروم یا کتگوری‌هایی که در اختیار ما می‌گذارند، همگی به‌نوعی ما را در سطح نگاه می‌دارند، درحالی‌که ممکن است گمان کنیم اطلاعات بسیار و عمیقی را به دست آورده‌ایم. اما این‌گونه نیست و فقط موج‌سواری کرده‌ایم.
ذاکری بیان کرد: اگر بخواهم بحثم را درخصوص جذب انسان امروز یا جامعۀ کنونی ایران به همستر کامبت جمع‌بندی کنم، باید بگویم که این بازی بر اساس ارضای آنی و سادگی‌ای که نیاز به توجه عمیق ندارد مخاطب را جذب می‌کند.
پژوهشگر دانشگاه اصفهان افزود: اگر خیلی راحت بخواهم بگویم باید آن را به آدامس‌جویدن یا تخمه‌خوردن تشبیه کنم. همستر کامبت آدامس‌جویدن و تخمه‌خوردن دیجیتال است. آدامس‌جویدن و تخمه‌خوردن طوری است که نه انرژی چندانی از ما می‌خواهد و نه آدمی متوجه گذر زمان می‌شود.
این آینده‌پژوه با تأکید بر اینکه همستر کامبت در مسیری است که صرافی‌ها نیز تصمیم به ثبت آن دارند، اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی اهمیت دارند؛ اهمیت بسیار زیادشان بر هیچ‌کس پوشیده نیست. تحقیقات و شواهد گوناگون ثابت کرده‌اند که شبکه‌های اجتماعی بر رویدادهای متعدد جامعه اثرگذارند. هرچند باید مراقب بود که این حضور و فعالیت مجازی در ما توهم کنشگری ایجاد نکند. این مسئله درخصوص همستر کامبت هم صدق می‌کند.
این پژوهشگر افزود: در همستر کامبت نیز برخی توهمات و چالش‌های ذهنی که برآمده از زیست و زمانۀ ماست، می‌تواند خودنمایی کند. گاهی در دنیای واقعی توان رسیدن به رؤیاهایمان را نداریم یا تحققشان برایمان بسیار دشوار است. گاهی خود ما برای دستیابی به خواسته و موفقیتی بزرگ سستی می‌کنیم. اینجاست که بزرگ‌ترین ملجأ ما دنیای مجازی می‌شود. همستر کامبت توهم به‌دست‌آوردن و کامیابی را در ما ایجاد می‌کند.
او با یادآوری این نکته که بر اساس برخی مطالعات حتی اگر همستر کامبت در صرافی‌ها هویت پیدا کند، پول زیادی نصیب کاربران نمی‌شود، اظهار کرد: «زمانی» که از طرف یک فرد گذاشته و مدام به این بازی مشغول می‌شود، بیشتر از «پولی» است که فرد در آینده به دست می‌آورد. این دام دیجیتال است که گاهی ما را در سیاهچاله می‌انداز و متوهم می‌کند. از نظر بیولوژیکی با کسب پیروزی در جایی مانند همستر کامبت، همان عواطف و هورمون‌هایی در ما بروز می‌کند که پس از یک موفقیت واقعی و فیزیکی به دست می‌آوریم.
ذاکری بیان کرد: به‌نظر می‌رسد وضعیت نامساعد اقتصادی جوامع و ناکامی‌های پی‌درپی در زیست اجتماعی، دلبستگی افراد را به فضای مجازی و بازی‌هایی چون همستر کامبت بیشتر می‌کند.این فضاها ممکن است جایگزینی برای ناامیدی‌های ما در دنیای واقعی باشد.
