تحليل نقش آمريكا در همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه(قسمت آخر)

آفتاب - شهرود امیر انتخابی: 
حادثه يازده سپتامبر روسها را متقاعد كرد كه آمريكا واقعاً نيازمند كمك روسيه است و دوران جديدي در روابط طرفين اغاز شده است كه روسيه بايد از آن بهره برداري كند.

زيرا مبارزه با تروريسم كه بعد از يازده سپتامبر به كرات توسط امريكايي ها اعلام مي شد ،مسا له اي بود كه روسيه در آسياي مركزي و قفقاز و حتي در درون فدراسيون روسيه از آن رنج مي برد.از اين رو روسيه مي توانست ذيل سياست مبارزه با تروريسم آمريكا ،از بين المللي كردن مسا له چچن و تبديل شدن آن به نقض حقوق بشر جلوگيري كند. امري كه آمريكا چندان بي ميل نبود از آن به مثابه ابزار فشاري عليه روسيه بهره بگيرد. همچنين مطرح شدن اسلام گرايي به عنوان دشمن شماره يك آمريكا ،روس ها را اميدوار كرد كه آمريكا و غرب ديگرروسيه را دشمن خود تعريف نخواهد كرد. چرا كه حادثه يازده سپتامبر دو مفهوم تروريسم و تسليحات كشتار جمعي را در دستور كار امنيت بين المللي قرار داد و مسكو نيز به اين روند پيوست و حداكثر همكاري را با آمريكا براي نابودي طالبان و القاعده به عمل آورد.از سوي ديگر برخي از تحليل گران اين گونه تحليل مي نمايند كه حادثه يازده سپتامبر روس ها را متقاعد كرد كه توان رقابت با آمريكا و احياي امپراتوري شوروي را ندارند و به ناچار بايد از طريق همگرايي بيشتر با غرب به اهداف خود دست يابند.البته اين به معناي پيوستن روسيه به اردوگاه غرب نيست. 

آنچه در اين تحليل ها حائز اهميت است آن است كه روسيه سال هاست كه در روابط خود با كشورهاي جهان سوم _كه ايران هم جز اين كشورهاست – رقابتي با آمريكا ندارد. از اين منظر برخي از تحليل گران بر اين باورند كه روسيه در سال هاي در صدد تجديد جايگاه خود به عنوان بازمانده اتحاد جماهير سابق نيست،بلكه در صدد است ضمن كنار آمدن با واقعيت نظام تك قطبي سلسله مراتبي ،منافع خود را از اين رهگذر به حداكثر برساند.همچنين براساس اخبار و تحليل هاي منتشر شده،بعد از حادثه يازده سپتامبر روسيه و آمريكا در جريان مذاكرات خود به توافقات مهمي دست يافته اندو در اين راستا آمريكا متعهد شده است يك كمربند ي امنيتي در مرزهاي افغانستان و كشورهاي آسياي مركزي ايجاد كند. ورود نيروهاي آمريكايي در گرجستان و آذربايجان نيز محصول همين توافقات بين روسيه و امريكا بوده است برخي از كارشناسان نيز اين گونه تحليل مي نمايند كه افزايش همگرايي روسيه با غرب پس از يازده سپتامبر الزاماً به معني كنار كشيدن روسيه از همكاري هاي هسته اي با ايران نيست بلكه برعكس ،روس ها بر اين باورند در فضاي جديد همكاريشان با ايران مي تواند همگرايي روسيه با غرب را بيشتر تقويت كند. زيرا امريكا و غرب نگران چيزي هستند كه روسيه طي سال هاي گذشته با آن در گير بوده است و در صورت احساس خطر غرب ،مي تواند با فشار برايران برخي نگراني هاي آمريكا و اروپا را برطرف كند.بنابراين روسها سعي اشان اين خواهد بود كه در پرونده هسته اي ايران نقش بيشتري را ايفا نمايند و برنامه هسته اي ايران را از انحصار غرب در بياورند. از اين منظر مي توان اين گونه تحليل نمود كه مقامات روسيه بين گسترش همكاري هاي هسته اي با ايران و نزديكي با غرب و به ويژه آمريكا تعارضي نمي بينند. 

با مرور سياست هاي آمريكا در سه مقطع ذكر شده ،مي توان گذاره هاي زير را در قبال برنامه هسته اي ايران وروسيه شناسايي كرد:

1- از نظر آمريكا همكاري هاي هسته اي روسيه و ايران تلاشي است براي استفاده از امتياز فناوري هسته اي به ارث رسيده از امپراتوري شوروي سابق و روسيه حاضر نيست به راحتي از اين امتياز چشم پوشي كند و اين كار علاوه بر دادن امتيازات كافي مستلزم گذشت زمان است. 

2- به ميزاني كه بي اعتمادي ميان روسيه و غرب افزايش يابد،زمينه گرايش روسيه به اوراسيا و كشورهاي مخالف آمريكا زيادتر خواهد شد. لذا آمريكا بايد براي كاهش همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه زمينه اعتماد سازي ميان روسيه و غرب را تقويت كند. 

3- در ايران يك بي اعتمادي تاريخي نسبت به روسيه وجود دارد . همكاري ايران با روسيه بيشتر به خاطر اختلافات اين كشور با غرب و به ويژه آمريكا است. اگر تنش در روابط ايران و غرب كاهش يابد ،به صورت طبيعي از تمايل ايران به همكاري هسته اي با روسيه كاسته خواهد شد. 

4- روسيه مايل است از طريق همكاري با كشورهاي مخالف آمريكا در خاورميانه ،نفوذ خود را در خاورميانه افزايش دهد. تشديد رقابت تسليحاتي در خاورميانه باعث افزايش صادرات تسليحاتي روسيه به اين منطقه خواهد شد. 

به اين ترتيب آمريكائي ها معتقدند همكاري هاي هسته اي روسيه با ايران بيشتر ريشه در تمايلات سران مسكو دارد تا اهميت ژئوپليتيك ايران براي روسيه.در حالي كه روي آوردن ايران به روسيه مقطعي بوده و عمدتاً ناشي از وجود تنش در روابط تهران – واشنگتن است. اما تمايل فوق در روسيه الزاماً موقتي و مقطعي نيست و در سال هاي بعد نيز تداوم پيدا خواهد كرد.تا زماني كه روسيه خود را كاملاً غربي نداند و در مجموعه غرب ادغام نشود،روسيه امتيازات به ارث رسيده از شوروي سابق را به راحتي كنار نخواهد گذاشت.اما روس ها در مورد همكاري هاي هسته اي با ايران چنين ديدگاهي ندارند. از نظر آنها تلاش آمريكا براي جلوگيري از فروش فناوري هسته اي به ايران در اصل كوششي است براي كنار گذاشتن روسيه از بازار تسليحاتي و انرژي.
 
نتيجه‌گيری
فراز و نشيب هاي موجود در سياست هاي روسيه در خصوص همكاري هاي هسته اي با ايران از فروپاشي شوروي سابق تا كنون بيانگر آن است كه روس ها يك سياست دوجانبه و مبهمي را در اين خصوص اتخاذ كرده اند يعني از يكسو به آمريكا - به عنوان كشوري كه خواهان مهار برنامه هسته اي ايران است- اطمينان مي دهد اجازه انتقال فناوري حساسي كه منجر به توليد سلاح هسته اي به ايران شود نخواهد داد و از سوي ديگر به ايران اطمينان مي دهد در اراده خود براي تداوم همكاري ها جدي است. در راستاي اين سياست مبهم ،روس ها گاه مواضع تندي عليه ايران اتخاذ مي كنند تا رضايت آمريكا را جلب كنند .مخالفت نكردن با قطعنامه 1737 عليه ايران در شوراي امنيت سازمان ملل از جمله اين اقدامات است و از سوي ديگر اين گونه وانمود مي كند كه حامي حقوق هسته اي ايران است ،چنانچه امروزها(بهمن 1385)با ورود ايوانف دبير شوراي امنيت ملي روسيه به ايران اين گونه تحليل مي شود كه روسيه به عنوان شريك هسته اي ايران در نهايت از وقوع هرگونه بحراني در پرونده هسته اي ايران جلوگير ی خواهد كرد.در حالي كه به نظر مي رسد چنين موضع گيري و اقدامي در سياست هاي كرملين در همكاري هاي هسته اي خود با ايران به يك رويه تبديل شده باشد. چنانچه بارها روس ها تحت فشار آمريكا در مقاطع مختلف نه تنها از برنامه هسته اي ايران در جلسات شوراي حكام و بعد از آن در شوراي امنيت سازمان ملل حمايت نكرده اند ،بلكه تحت اين شرايط خود نيز حاضر به راه اندازي نيروگاه بوشهر كه آژانس بين المللي انرژي اتمي صلح آميز بودن آن را بارها تاييد كرده است ،نرفته اند ولي بلا فاصله به صورت تكراري بر ادامه همكاري هايشان با جمهوري اسلامي ايران تاييد كرده اند.از سوي ديگر اگر بخواهيم به نقش آمريكا در همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه اشاره نماييم بايد به اين نكته كليدي توجه داشت كه اساساًدر استراتژي كلان آمريكا در مورد برنامه هسته اي ايران ،روسيه نقش و اهميت ويژه اي دارد.زيرااز نظر آمريكاييها در ميان قدرت هاي بزرگ تنها روسيه است كه مي تواند به طور مستقيم و غير مستقيم ،فناوري هسته اي پيشرفته به ايران منتقل كند. 

بر خلاف قدرت هاي ديگر ،شرايط داخلي روسيه باعث شده است همكاري هاي هسته اي با ايران صرفاً مسا له فني و سياسي نباشد و از نظر اقتصادي نيز براي اقتصاد روسيه اهميت ويژه اي داشته باشد. در اين راستا آمريكا هم به اين نكته پي برده است كه منافع گسترده روسيه در تعامل با غرب مانع از آن مي شود كه روسيه به خاطر كشوري مثل ايران خود را از غر ب محروم كند . به همين دليل آمريكايي ها تمايل چنداني ندارند در قبال كاهش همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه امتيازات زيادي به روسيه بدهند. واكنش روسيه در قبال حمله به عراق و بعداً مو ضع گيري هاي اين كشور در پرونده هسته اي ايران مشخص كرد كه روس ها بيشتر از آن كه در حرف ادعا مي كنند ،مايل به حفظ روابط خود با غرب هستند و حاضر نيستند به خاطربرخي از مسائل چون همكاري هاي هسته اي خود با ايران روابط خود با غرب و به ويژه آمريكا را تنش زا كنند.