مرگ تدریجی در انتظار دریای خزر
دریای خزر که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچک‌ترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریا‌های آزاد است.
دریای خزر همواره منبع تامین زندگی مردم ساکن درسراسر خشکی آن در شمال ایران بوده و رونق زندگی برای مردم به همراه داشته است و اگرچه زمانی یکی از پر آب‌ترین پهنه‌های آبی جهان محسوب می‌شد، اما اکنون برای ادامه حیات با چالش جدی رو‌به‌رو شده است.
آغازی بر پایان
روند کاهش سطح تراز آب دریای خزر به گفته محمد رضا کاویانپور رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو از سال ۱۳۶۵ شروع شده است؛ این روند کم و بیش ادامه یافت تا آنکه در سال ۱۳۷۴ روند کاهشی تغییر جهت داد و افزایش یافت به طوری که ۲.۵ متر افزایش سطح تراز آب را این دریا تجربه کرد. اما فقط همان سال روند افزایشی بود، زیرا از سال ۱۳۷۵ مجدد ناشی از تغییرات اقلیمی فرایند کاهش سطح تراز آب مجدد آغاز شد و این روند تاکنون ادامه یافته است.
این روند کاهشی سطح تراز آب دریای خزر درحالی است که به گفته رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو دریای‌های آزاد جهان با افزایش سطح تراز آب رو‌به‌رو خواهند شد.
کاویانپور دلیل این افزایش را آب شدن برف در نیمه کره شمالی زمین ناشی از افزایش گاز‌های گلخانه‌ای دانست که پیش بینی شده سطح تراز دریا‌ها را تا یک متر افزایش دهد؛ اما دریای خزر شاید در انتظار مرگی تدریجی ناشی از کاهش سطح تراز آب است.
کاویانپور با تأکید بر اهمیت دریای خزر و وضعیت حساس آن افزود: دریای خزر به‌عنوان بزرگترین دریاچه بسته جهان، از نظر جغرافیایی و زیست‌محیطی اهمیت زیادی دارد.
وی ادامه داد: در دهه‌های اخیر، تغییرات تراز آب دریای خزر، از جمله افزایش تراز در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۵ و کاهش مجدد آن پس از این سال‌ها، خسارات زیادی به سواحل و فعالیت‌های دریایی کشور وارد کرده است.
رئیس موسسه تحقیقات آب خاطرنشان کرد: این کاهش تراز در سال‌های اخیر نیز ادامه داشته و چالش‌های متعددی را در زمینه سکونتگاه‌های ساحلی، اسکله‌ها، و فعالیت‌های شیلات و گردشگری ایجاد کرده است.
البته ایجاد چالش در زیرساخت‌ها، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی و به گِل نشستن زیرساخت‌ها و تاسیسات آبی مستقر در ساحل، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر مانند تالاب‌ها و خلیج‌ها افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریا، برهم خوردن تعادل زیستی در این پهنه و آثار منفی بر آبخوان‌های ساحلی برخی از تبعات عقب‌نشینی است.
به اعتقاد کارشناسان پس روی‌های پی در پی آب خزر به یک چالش چند بُعدی برای کشور‌های حاشیه این دریا تبدیل و شدت این پس روی‌ها در صورت نیافتن راه علاج می‌تواند به یک تهدید جدی برای تجارت دریایی، گردشگری و زیست محیطی در منطقه تبدیل شود.
