آیا اروپا «مکانیسم ماشه» را در خلال مذاکرات ایران و آمریکا فعال می‌کند؟
«مجید تخت روانچی» معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در آذرماه ۱۴۰۳ و متعاقب بحث‌های مطرح شده در خصوص احتمال فعال سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئکیای اروپایی گفته بود در صورت احیای «مکانیسم ماشه» (اسنپ بک) یکی از گزینه‌هایی جمهوری اسلامی خروج از «ان‌پی‌تی» خواهد بود.
موضوع فعال سازی «مکانیسم ماشه» از مباحث مطرح پیش و پس از آغاز مذاکرات ایران و آمریکا بوده است.
ساز و کار موسوم به «مکانیسم ماشه» در توافق برجام، که هنوز تا ۲۶ مهر ۱۴۰۴ اعتبار دارد، در صورت فعال شدن، منجر به بازگشت خودکار تمامی تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه جمهوری اسلامی خواهد شد.
به منظور جلوگیری از فعال شدن این مکانیسم، ایران گفت‌و‌گو‌ها با اروپا را از سر گرفته است. چهار دور از این گفت‌و‌گو‌ها برگزار شده که آخرین آن در پاییز سال گذشته بود و با وجود این گفت‌و‌گو‌ها در ادوار قبل نتیجه مشخصی نداشته است.
دور جدید گفت‌و‌گو‌های ایران و اروپا روز جمعه ۱۶ ماه مه (۲۶ اردیبهشت) در اسانبول دنبال شد و متعاقب آن کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه در حساب کاربری خود نوشت: دکتر تخت روانچی و من میزبان مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در استانبول بودیم
با وجود این دور جدید گفت‌و‌گو‌های ایران و اروپا روز جمعه ۱۶ ماه مه (۲۶ اردیبهشت) در اسانبول دنبال شد و متعاقب آن کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه در حساب کاربری خود نوشت: دکتر تخت روانچی و من میزبان مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در استانبول بودیم.
وی ادامه داد: ما به تبادل نظر و بحث در مورد آخرین وضعیت مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای و لغو تحریم‌ها پرداختیم.
معاون وزیر امور خارجه افزود: ایران و سه کشور اروپایی مصمم به حفظ و استفاده بهینه از دیپلماسی هستند. در صورت لزوم، دوباره برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها دیدار خواهیم کرد.
هدف این مذاکرات، به گفته منابع نزدیک به هیأت‌های اروپایی، حفظ ارتباط و بررسی این امر بوده که توافق هسته‌ای احتمالی جدید ایران و آمریکا چه ویژگی‌هایی داشته و چگونه پیش خواهد رفت.
اروپایی‌ها با وجود اینکه در مذاکرات کنونی ایران و آمریکا حضور ندارند ولی خواهان توافق میان دو طرف هستند؛ هر چند مدعی هستند ملاحظات امنیتی اروپا در آن لحاظ شود.
مقام‌های اروپایی، از جمله وزیر خارجه فرانسه، تهدید کرده‌اند که در صورت شکست مذاکرات و تامین نشدن منافع اروپا، با فعال کردن «مکانیسم ماشه» تمامی تحریم‌های پیشین علیه ایران را دوباره برمی‌گردانند.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران اندکی پس از پایان دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا، در واکنش به همین تهدید‌ها گفته بود، چنین اقدامی به پایان نقش اروپا و تشدید بازگشت‌ناپذیر تنش‌ها خواهد انجامید.
با توجه به در اختیار داشتن امکان فعال سازی «مکانیسم ماشه» از سوی تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان)، ایران گفت‌و‌گو‌های مجزایی را با طرف اروپایی برقرار کرده است.
ایران اعلام کرده که مشکل عدم حضور اروپا در مذاکرات عدم تمایل آمریکاست. کشور‌های اروپایی، چون فرانسه نیز از این موضوع ناراضی هستند و با طرح فعال سازی مکانیسم ماشه بر مذاکرات سایه افکنی کرده‌اند
ایران اعلام کرده که مشکل عدم حضور اروپا در مذاکرات عدم تمایل آمریکاست. کشور‌های اروپایی، چون فرانسه نیز از این موضوع ناراضی هستند و با طرح فعال سازی مکانیسم ماشه بر مذاکرات سایه افکنی کرده‌اند.
با وجود این اروپا سرنوشت این موضوع را منوط به نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا کرده است. خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات‌های اروپایی و سندی که مدعی رویت آن شده است، مدعی شد که در صورت عدم دستیابی به توافقی قابل توجه، تروئیکا شاید در ماه آگوست مکانیسم ماشه را فعال کند.
در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ نیز قانون‌گذاران آمریکایی در قطعنامه‌ای جدید خواستار بازگرداندن تحریم‌های شدید سازمان ملل علیه جمهوری شدند و از بریتانیا، فرانسه و آلمان خواستند که هر چه زودتر مکانیسم ماشه را فعال سازند.
البته موضوع فعال کردن مکانیسم ماشه حتی در خلال مذاکرات ایران و آمریکا که از روز ۲۳ فروردین (۱۲ آوریل) در مسقط عمان شروع شد نیز مطرح بوده است.
مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا روز جمعه ۲۹ فروردین (۱۸ آوریل)، پس از دیدار با سران کشور‌های اروپایی در پاریس، گفته بود: «اروپایی‌ها باید تصمیم بگیرند، چون به باور من، همه ما باید انتظار این را داشته باشیم که به‌زودی گزارشی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دریافت کنیم مبنی بر اینکه ایران نه تنها به تعهدات خود پایبند نیست، بلکه به شکلی خطرناک به ساخت سلاح نزدیک شده است، نزدیک‌تر از هر زمان دیگری.»
با وجود این روبیو روز سه شنبه ۳۰ اردیبهشت در جلسه استماع کنگره آمریکا گفته است: اروپایی‌ها مستقل عمل می‌کنند. شاید ما به توافقی با ایران برسیم که اروپایی‌ها را راضی کند تا مکانیزم بازگشت تحریم‌های سازمان ملل را فعال نکنند: «آنچه آنها تصمیم بگیرند با تحریم‌های خود انجام دهند ممکن است این باشد که ما به توافقی با جمهوری اسلامی ایران برسیم و این مورد رضایت آنها باشد و تحریم‌های خود را اعمال نکنند. من حدود چهار روز پیش در ترکیه با آنها ملاقات داشتم و آنها روند مستقل خود را ادامه می‌دهند که ممکن است تحریم‌های بیشتری را از اوایل ژوئیه، اوت، سپتامبر، اکتبر یا نوامبر امسال اعمال کنند.»
«مجید تخت روانچی» معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در آذرماه ۱۴۰۳ در این خصوص گفته است در صورت احیای «مکانیسم ماشه» (اسنپ بک) یکی از گزینه‌هایی جمهوری اسلامی خروج از «ان‌پی‌تی» خواهد بود
ایران اعلام کرده واکنش شدیدی به فعال سازی مکانیسم ماشه خواهد داشت. «مجید تخت روانچی» معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در آذرماه ۱۴۰۳ در این خصوص گفته بود در صورت احیای «مکانیسم ماشه» (اسنپ بک) یکی از گزینه‌هایی جمهوری اسلامی خروج از «ان‌پی‌تی» خواهد بود.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز در همان زمان اعلام کرد کرد که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، «بحث در داخل ایران به سمت در اختیار داشتن تسلیحات هسته‌ای گرایش پیدا خواهد کرد.»
در این راستا، بهروز کمالوندی، معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی، فروردین ماه ۱۴۰۴ اعلام کرد که در صورت فعال کردن مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) از سوی کشور‌های غربی واکنش جمهوری اسلامی «شدید» خواهد بود.
کمالوندی سه‌شنبه پنجم فروردین گفته بود: «حتی در دولت قبل [جو بایدن]هم پاسخ داده شد که استفاده ناحق از مکانیسم ماشه، عکس‌العمل مناسب و شدید ایران را به دنبال خواهد داشت.»
او افزوده بود: «ایران، مکانیسم ماشه را به‌عنوان یک ابزار فشار مانند سایر تهدید‌های اقتصادی و نظامی می‌داند و به‌حتم محکم در مقابل این مسائل ایستاده و از حقوق کشور دفاع می‌کند.»
«مارک فینو» سخنگوی اسبق وزارت خارجه فرانسه در خصوص تبعات فعال کردن مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی به خبرنگار تابناک گفته است: «تروئیکای اروپایی باید به «عدم اجرای قابل توجه تعهدات ذیل برجام» توسط ایران استناد کند و مکانیسم ماشه را قبل از انقضای آن در اکتبر ۲۰۲۵ فعال کند. اما این به معنای کنار گذاشتن هرگونه شانسی برای احیای توافق هسته‌ای است.
تمام فعالیت‌های هسته‌ای ایران فراتر از برجام را غیرقانونی می‌کند و E ۳ و اتحادیه اروپا را به بازگرداندن تحریم‌ها سوق می‌دهد و در نتیجه شرکت‌های آنها را از هرگونه حق تجارت یا سرمایه‌گذاری در ایران محروم می‌کند؛ بنابراین فعال کردن مکانیسم ماشه می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد.»
بر این اساس تداوم دیپلماسی با اروپا می‌تواند بخش مهمی از مذاکرات موازی ایران با آمریکا باشد. ضمن اینکه فعال سازی مکانیسم ماشه در هر مرحله‌ای می‌تواند به تنش‌های موجود بیفزاید.
