یمن و دور جدید فعالیت القاعده
آفتاب‌‌نیوز : 
آفتاب- سرویس بین‌الملل: یمن یکی از کشورهایی است که از دیرباز میزبان گروه‌های بنیادگرا و سازمان‌هایی از قبیل القاعده بوده است. القاعده به سه دلیل همواره یمن را به عنوان یکی از مناسب‌ترین فضاهای عملیاتی خود در نظر داشته است. از جمله این دلایل ضعف و ناکارآمدی دولت یمن می‌باشد که در عرصه‌های امنیتی، اقتصادی و نیز اجتماعی نمود یافته است؛ به‌نحوی که امروزه دولت توان بسط نظم و پیشبرد قانون را در بسیاری از مناطق از دست داده است.
عامل دوم، جغرافیای طبیعی یمن و موقعیت آن در بین شبه‌جزیره عرب و شاخ افریقا می‌باشد. تنوع طبیعی سرزمین یمن که مشتمل بر رشته کوه‌ها و مرزهای دریایی گسترده‌ای (بیش از 2000 کیلومتر) می‌باشد و اشراف آن بر دریای سرخ، تنگة باب‌المندب، شاخ افریقا و خلیج عدن، امکان تحرک و فعالیت گسترده‌ای فراهم می‌آورد که از دیرباز مورد توجه رهبران القاعده بوده است.
عامل سوم، وضعیت اجتماعی یمن است که مبتنی بر عرف و سنت‌های قبیله‌ای بوده، چندان قانون و یا حکومت‌پذیر نمی‌باشد. درواقع یکی از عوامل گسترش فعالیت القاعده در یمن خودمختاری قبایل یمن و تأثیرپذیری آنها از ایدئولوژی‌های افراطی از نوع القاعده می‌باشد. امروزه القاعده با نفوذ در قبایل جنوب یمن و تحکیم رابطة خود با این قبایل از طریق ازدواج و عضوگیری، توانسته است از چتر حمایتی این قبایل در برابر دولت یمن بهره گیرد.
علاوه بر سه عامل فوق در سال‌های اخیر، به‌خصوص از سال 2004، به دلیل درگیر شدن دولت یمن با دو چالش امنیتی نوین با ریشه‌های دیرین (حوثی‌ها در شمال یمن و تجزیه‌طلبان در جنوب)، تمرکز دولت از مبارزه با القاعده که از سال 2000 با کمک ایالات متحده در جریان بود، به این دو چالش معطوف شد و همین امر محیط عملیاتی یمن را برای القاعده امن‌تر از گذشته ساخت. از سوی دیگر این مسئله سبب گسترش ناامنی در سراسر سرزمین یمن انجامید، امری که اغلب به عنوان پیش‌زمینة گسترش فعالیت القاعده در مناطق مختلف درنظر گرفته می‌شود.
در بررسی پیشینة فعالیت القاعده در یمن به طور کلی چهار مرحله قابل تفکیک می‌باشد:
- مرحله جهاد در افغانستان، در این مرحله القاعده بصورت یک سازمان تشکیل نشده بود اما یمن پس از عربستان، دو منبع نیروهای مجاهدین را تشکیل می‌داد. مقدمة ادغام اسلام‌گرایان یمنی در ایدئولوژی بنیادگرای سلفی القاعده در این دوره ریخته شد؛
- دهة 1990: این مرحله شاهد تأسیس القاعده و آغاز عملیات آن علیه اهداف غربی بود، از جمله مهمترین عملیات آن حملة اکتبر 2000 به ناون USS Cole امریکا بود؛
- مرحله جدید فعالیت القاعده پس از سال 2004 و به خصوص از سال 2006 با فرار بسیاری از اعضای بلندپایة القاعده از زندانی در یمن آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. در این مرحله با ادغام القاعدة یمن با القاعدة عربستان و تأسیس القاعده در جزیره‌العرب، فعالیت‌های این سازمان در یمن گسترش قابل توجهی یافت.
مهمترین بندهای استراتژی نوین القاعده برای گسترش حضور و فعالیت در یمن را می‌توان در چند بند زیر خلاصه کرد:
- شعله‌ور کردن چالش‌های امنیتی یمن در شمال (حوثی‌ها) و جنوب (تجزیه‌طلبان) برای گسترش ناامنی؛
- تحکیم روابط القاعده با قبایل یمنی از طریق ازدواج و عضوگیری؛
- تضعیف دولت یمن و فعالیت در راستای ساقط کردن آن؛
- ارائه الگوی حکومتی جایگزین بر مبنای سنت اسلامی (تأسیس خلافت)
از جمله مهمترین عملیات القاعده یمن در داخل و خارج آن در این دوره، کشتن هشت توریست فرانسوی در سال 2007، حملات مکرر به تأسیسات نفت و گاز یمن در سال‌های 2006 و 2007، حملة انتحاری به سفارت امریکا و کشتن 19 تن از جمله یک امریکایی در سال 2008، ترور معاون امنیتی وزیر کشور عربستان در سال 2009، تلاش برای منفجر کردن هواپیمای مسافربری بر فراز دترویت در امریکا، تلاش برای ارسال مواد منفجره به ایالت شیکاگو از طریق پست.
القاعده با بهره‌گیری از شرایط مساعد داخلی یمن توانسته است در چهار سال گذشته بر گستره و شدت عملیات خود بیفزاید و روز به روز دامنة ناامنی‌های یمن را گسترش دهد.
این فضای امنیتی مناسب، القاعدة شبه جزیرة عرب را به فعال‌ترین زیرمجموعة القاعده در دو سال 2009 و 2010 تبدیل ساخت.
تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به‌خصوص از آغاز سال 2010 و پس از برگزاری کنفرانس لندن با هدف مقابله با افراطی‌گری در یمن آغاز شده است و تاکنون کمک‌های فراوانی به دولت یمن در زمینه مبارزه با القاعده ارائه داده است. اما با توجه به اینکه القاعده با بهره‌گیری از عوامل ساختاری (بیکاری، وضعیت نامطلوب اقتصادی، جامعة قبیله‌ای) توانسته است به بازیگری فعال در یمن تبدیل شود، به نظر می‌رسد مقابله با این سازمان مستلزم مبارزه با عوامل ساختاری گسترش آن در یمن می‌باشد.
در این راستا سرمایه‌گذاری اقتصادی و کمک به دولت شبه ورشکستة یمن در راستای فایق آمدن بر دیگر چالش‌های امنیتی (حوثی‌ها و تجزیه‌طلبان) می‌تواند راه‌گشای موفقیت تلاش‌ها برای مبارزه با القاعده باشد. در این زمینه به‌خصوص همکاری کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و پذیرفتن یمن به عنوان عضوی در این مجموعه می‌تواند با دگرگون‌سازی شرایط اقتصادی، گرایش جوانان یمنی به القاعده را کاهش دهد.
آفتاب- سرویس بین‌الملل: یمن یکی از کشورهایی است که از دیرباز میزبان گروه‌های بنیادگرا و سازمان‌هایی از قبیل القاعده بوده است. القاعده به سه دلیل همواره یمن را به عنوان یکی از مناسب‌ترین فضاهای عملیاتی خود در نظر داشته است. از جمله این دلایل ضعف و ناکارآمدی دولت یمن می‌باشد که در عرصه‌های امنیتی، اقتصادی و نیز اجتماعی نمود یافته است؛ به‌نحوی که امروزه دولت توان بسط نظم و پیشبرد قانون را در بسیاری از مناطق از دست داده است. عامل دوم، جغرافیای طبیعی یمن و موقعیت آن در بین شبه‌جزیره عرب و شاخ افریقا می‌باشد. تنوع طبیعی سرزمین یمن که مشتمل بر رشته کوه‌ها و مرزهای دریایی گسترده‌ای (بیش از 2000 کیلومتر) می‌باشد و اشراف آن بر دریای سرخ، تنگة باب‌المندب، شاخ افریقا و خلیج عدن، امکان تحرک و فعالیت گسترده‌ای فراهم می‌آورد که از دیرباز مورد توجه رهبران القاعده بوده است.
عامل سوم، وضعیت اجتماعی یمن است که مبتنی بر عرف و سنت‌های قبیله‌ای بوده، چندان قانون و یا حکومت‌پذیر نمی‌باشد. درواقع یکی از عوامل گسترش فعالیت القاعده در یمن خودمختاری قبایل یمن و تأثیرپذیری آنها از ایدئولوژی‌های افراطی از نوع القاعده می‌باشد. امروزه القاعده با نفوذ در قبایل جنوب یمن و تحکیم رابطة خود با این قبایل از طریق ازدواج و عضوگیری، توانسته است از چتر حمایتی این قبایل در برابر دولت یمن بهره گیرد.
علاوه بر سه عامل فوق در سال‌های اخیر، به‌خصوص از سال 2004، به دلیل درگیر شدن دولت یمن با دو چالش امنیتی نوین با ریشه‌های دیرین (حوثی‌ها در شمال یمن و تجزیه‌طلبان در جنوب)، تمرکز دولت از مبارزه با القاعده که از سال 2000 با کمک ایالات متحده در جریان بود، به این دو چالش معطوف شد و همین امر محیط عملیاتی یمن را برای القاعده امن‌تر از گذشته ساخت. از سوی دیگر این مسئله سبب گسترش ناامنی در سراسر سرزمین یمن انجامید، امری که اغلب به عنوان پیش‌زمینة گسترش فعالیت القاعده در مناطق مختلف درنظر گرفته می‌شود.
در بررسی پیشینة فعالیت القاعده در یمن به طور کلی چهار مرحله قابل تفکیک می‌باشد:
- مرحله جهاد در افغانستان، در این مرحله القاعده بصورت یک سازمان تشکیل نشده بود اما یمن پس از عربستان، دو منبع نیروهای مجاهدین را تشکیل می‌داد. مقدمة ادغام اسلام‌گرایان یمنی در ایدئولوژی بنیادگرای سلفی القاعده در این دوره ریخته شد؛
- دهة 1990: این مرحله شاهد تأسیس القاعده و آغاز عملیات آن علیه اهداف غربی بود، از جمله مهمترین عملیات آن حملة اکتبر 2000 به ناون USS Cole امریکا بود؛
- مرحله جدید فعالیت القاعده پس از سال 2004 و به خصوص از سال 2006 با فرار بسیاری از اعضای بلندپایة القاعده از زندانی در یمن آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. در این مرحله با ادغام القاعدة یمن با القاعدة عربستان و تأسیس القاعده در جزیره‌العرب، فعالیت‌های این سازمان در یمن گسترش قابل توجهی یافت.
مهمترین بندهای استراتژی نوین القاعده برای گسترش حضور و فعالیت در یمن را می‌توان در چند بند زیر خلاصه کرد:
- شعله‌ور کردن چالش‌های امنیتی یمن در شمال (حوثی‌ها) و جنوب (تجزیه‌طلبان) برای گسترش ناامنی؛
- تحکیم روابط القاعده با قبایل یمنی از طریق ازدواج و عضوگیری؛
- تضعیف دولت یمن و فعالیت در راستای ساقط کردن آن؛
- ارائه الگوی حکومتی جایگزین بر مبنای سنت اسلامی (تأسیس خلافت)
از جمله مهمترین عملیات القاعده یمن در داخل و خارج آن در این دوره، کشتن هشت توریست فرانسوی در سال 2007، حملات مکرر به تأسیسات نفت و گاز یمن در سال‌های 2006 و 2007، حملة انتحاری به سفارت امریکا و کشتن 19 تن از جمله یک امریکایی در سال 2008، ترور معاون امنیتی وزیر کشور عربستان در سال 2009، تلاش برای منفجر کردن هواپیمای مسافربری بر فراز دترویت در امریکا، تلاش برای ارسال مواد منفجره به ایالت شیکاگو از طریق پست.
القاعده با بهره‌گیری از شرایط مساعد داخلی یمن توانسته است در چهار سال گذشته بر گستره و شدت عملیات خود بیفزاید و روز به روز دامنة ناامنی‌های یمن را گسترش دهد.
این فضای امنیتی مناسب، القاعدة شبه جزیرة عرب را به فعال‌ترین زیرمجموعة القاعده در دو سال 2009 و 2010 تبدیل ساخت.
تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به‌خصوص از آغاز سال 2010 و پس از برگزاری کنفرانس لندن با هدف مقابله با افراطی‌گری در یمن آغاز شده است و تاکنون کمک‌های فراوانی به دولت یمن در زمینه مبارزه با القاعده ارائه داده است. اما با توجه به اینکه القاعده با بهره‌گیری از عوامل ساختاری (بیکاری، وضعیت نامطلوب اقتصادی، جامعة قبیله‌ای) توانسته است به بازیگری فعال در یمن تبدیل شود، به نظر می‌رسد مقابله با این سازمان مستلزم مبارزه با عوامل ساختاری گسترش آن در یمن می‌باشد.
در این راستا سرمایه‌گذاری اقتصادی و کمک به دولت شبه ورشکستة یمن در راستای فایق آمدن بر دیگر چالش‌های امنیتی (حوثی‌ها و تجزیه‌طلبان) می‌تواند راه‌گشای موفقیت تلاش‌ها برای مبارزه با القاعده باشد. در این زمینه به‌خصوص همکاری کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و پذیرفتن یمن به عنوان عضوی در این مجموعه می‌تواند با دگرگون‌سازی شرایط اقتصادی، گرایش جوانان یمنی به القاعده را کاهش دهد.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید