پیامد خشکی خلیج گرگان/ کانون ۵۱ هزار هکتاری ریزگرد در شمال!
کارشناسان معتقدند تنها راه حفظ شرایط فعلی خلیج گرگان پمپاژ آب و لایروبی کانال آشور و رودخانه‌های حوضه آبخیز خلیج است؛ شرایطی که فقط مرگ خلیج را به تعویق می‌اندازد.
خلیج گرگان یک تالاب ساحلی و دریایی است که از طریق سه کانال چاپاقلی، آشوراده و خوزینی ارتباط آن با دریای خزر برقرار می‌شد به عبارتی آب موجود در خلیج گرگان از طریق دریا تامین می‌شد و بخشی از حق آبه خلیج هم از محل بارندگی‌هایی بود که در حوضه خلیج گرگان از طریق رودخانه‌هایی مانند قره سو وارد می‌شد.
به اعتقاد کارشناسان، تراز آب دریای خزر به ویژه از سال ۱۳۸۵ به بعد رو به کاهش رفته و در پی آن ارتباط بین خلیج با دریا هر سال کمتر شد تا اینکه در سال ۱۴۰۱ ارتباط بین دریا و خلیج از طریق دو کانال چاپاقلی و خوزینی به طور کامل قطع شد و کانال آشورهم به حداقل میزان ممکن رسید.
در آن زمان مطالعات و مدلسازی بر وجود یا فقدان ارتباط خلیج با دریا انجام شد و ثمره این مطالعات به لزوم حفظ این ارتباط انجامید چراکه اگر ارتباط خلیج با دریای خزر قطع شود چیزی بین ۵ تا ۷ سال روند خشکی خلیج طول خواهد کشید و سپس این منطقه به پهنه بیابانی تبدیل می‌شود.
از این رو در خرداد ۱۴۰۱ لایروبی خلیج آغاز و آذر ۱۴۰۲ عملیات لایروبی تکمیل شد و بازگشایی اتفاق افتاد، اما این اقدام برای نجات خلیج گرگان کافی است؟ در این باره با «وحید خیرآبادی» معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست گلستان گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
فرصت ۳ ساله برای آبرسانی به خلیج از کانال آشور
خیرآبادی در این باره توضیح می‌دهد که تراز آب خلیج گرگان از سال ۱۳۸۵ روند کاهشی داشته به ویژه که این فرآیند از سال ۱۴۰۰ به بعد افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرد و به سالی ۲۰ سانتیمتر رسید. با توجه به اینکه تراز دریای خزر از سطح دریا‌های آزاد پائین‌تر است به طور معمول این تراز در بالاترین سطح به منفی ۲۵ و در پائین‌ترین سطح هم منفی ۲۹ است.
او می‌گوید: بر اساس مطالعات اگر تراز آب دریا تا منفی ۲۹ ادامه یابد کانال آشوراه ارتباط بین دریا و خلیج را حفظ خواهد کرد، اما در حال حاضر گلستان با توجه به کاهش ۲۰ سانتیمتری آب به صورت سالانه، سه سال فرصت دارد تا به تراز منفی ۲۹ برسد که در آن زمان کانال آشوراده کارکرد اصلی خودش را از دست خواهد داد از این رو باید به سراغ تغذیه مصنوعی خلیج گرگان از طریق احداث ایستگاه پمپاژ رفت که مطالعات ایستگاه پمپاژ توسط سازمان حفاظت محیط زیست انجام شد و در سال گذشته مصوب شد.
تکالیف دستگاه‌ها برای نجات خلیج گرگان
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست گلستان می‌افزاید: یکی از راهکار‌های حفظ خلیج، تامین نیاز آب آن از حوضه بالادست است به گونه‌ای که باید حق آبه رودخانه‌های بالادست مانند قره سو، باغوکناره، جفاکنده و ... به خلیج وارد شود. ضمن اینکه قرار بود آب مازاد حوضه‌های آبخیزی مانند تجن، نکارود و تلار از استان مازندران را بتوانیم در مواقع سیلابی به خلیج گرگان انتقال دهیم که این موارد از طریق وزارت نیرو باید انجام شود.
او با اشاره به اقدامات ضروری دیگر ادامه می‌دهد اقدام بعدی بحث مطالعات آبخیزداری و آبخوان داری است که توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری باید انجام شود که بر اساس گزارش‌های رسیده ۲۰۵ هزار هکتار در حوضه بالادست خلیج، در استان گلستان است که مطالعات آبخیزداری بخش عمده‌ای از این اراضی انجام شده از این رو ۷۸ پروژه به مساحت ۱۴۰ هزارهکتار در بالادست انجام شده است.
خیرآبادی به اهمیت لایروبی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان اشاره می‌کند و می‌گوید: از مجموع ۱۷۷ کیلومتر نهر اصلی و فرعی در حوضه آبریز خلیج گرگان و ۵۰۰ کیلومتر در حوضه قره سو بر اساس گزارش‌ها ۱۴۸ کیلومتر لایروبی انجام شده است. همچنین برنامه کاهش مصرف در بخش استفاده از کود و سموم کشاورزی، زهکشی اراضی و توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، مهار سیلاب و بازچرخانی آب هم در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار داشت که تاکنون گلستان در خصوص زهکشی و لایروبی حوضه آبخیز خلیج گرگان طرحی ۸۴ هزار هکتاری با پیشرفت فیزیکی ۸۵ درصد اجرا کرده است و سامانه‌های نوین آبیاری نیز در ۷۱ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در حوضه خلیج گرگان تجهیز شده که مجموع اثربخشی این سامانه‌ها ۴ میلیون متر مکعب آب قابل صرفه جویی است که می‌تواند نیاز آبی خلیج گرگان را تامین کند.
او اضافه می‌کند که در نهایت اصلاح الگوی کشت یکی دیگر از مواردی است که وزارت جهاد مکلف به اجرای آن در گلستان بوده تا محصولاتی مانند شالی که آب زیادی مصرف می‌کنند با گونه‌های کم آب‌بر جایگزین شود و مبارزه با آفات و بیماری‌ها را نیز به روش بیولوژیک انجام دهد. موضوع بعدی مطالعات احداث تصفیه خانه فاضلاب در روستا‌های حاشیه خلیج گرگان و تکمیل و تجهیز تصفیه خانه‌های فاضلاب در شهر‌های بندرگز، بندرترکمن، نوکنده و گرگان بود که بخشی از آن انجام شده است. در بخشی دیگر نیز اداره کل شیلات موظف بود تا کاهش مصرف آب و آلودگی در مزارع پرورش آبزیان در سطح ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار از آب بندان‌های بالادست خلیج گرگان را پیگیری کند که در این رابطه اداره کل شیلات گزارش کرد ۴ مزرعه با مساحت ۵۰ هکتار در استان وجود دارد که تحت پایش و مراقبت هستند و بیشتر مزارع ماهی‌های گرمابی در مازندران است که باید از آن بخش پیگیری شود.
هشدار جدی برای ایجاد کانون ۵۱ هزارهکتاری ریزگرد‌ها
خیرآبادی با تأکید براینکه ما ناگزیر به حفظ ارتباط خلیج با دریای خزر هستیم می‌گوید عمده آب مورد نیاز خلیج گرگان از دریای مادری تامین می‌شود تا وقتی که این ارتباط وجود دارد هر اتفاقی که در خزر می‌افتد در خلیج هم رخ خواهد داد، اما به محض اینکه این ارتباط قطع شود، چون حق آبه مناسبی از بالادست برای جبران این کمبود نداریم بنابراین به محض قطع ارتباط خلیج با دریا ظرف ۵ تا ۷ سال خلیج را از دست خواهیم داد و پهنه‌ای باقی می‌ماند به مساحت ۵۱ هزار هکتار که پتانسیل تولید گرد و غبار و ریزگرد دارد.
او معتقد است در شرایط کنونی سه راه باقی می‌ماند نخست اینکه به تماشای خشک شدن خلیج گرگان بنشینیم و پس از آن شاهد ورود گرد و غبار به شهر‌ها و روستا‌های ساحلی باشیم یا اینکه با مداخله انسانی پمپاژ آب را انجام دهیم تا از این طریق دست‌کم پهنه خلیج را مرطوب نگه داریم تا با وقوع باد و طوفان مانع بحران گرد و غبار شویم و راه دیگر اینکه محدوده خلیج را به اکوسیستم دیگری تبدیل کنیم و در آن پوشش گیاهی ایجاد شود تا از این طریق هم بتوان از ایجاد گرد و غبار جلوگیری کرد.
