هشدار جدی گسترش فرونشست زمین
«سیدعلی شریفی» معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در خصوص وضعیت گستره‌ی فرونشست در تهران، توضیح داد: فرونشست عمدتاً از بخش جنوب‌غرب شهر آغاز شده و مناطق درگیر آن بیشتر در جنوب‌غربی تهران قرار دارند. از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مناطق، منطقه ۱۸ و بخشی از مناطق همجوار آن مانند مناطق ۲۱، ۱۷، ۹، ۱۰ و ۱۹ نیز تا حدودی درگیر این پدیده در شهر تهران شده‌اند.
او با اشاره به علت فرونشست، ادامه داد: اصلی‌ترین علت فرونشست، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. در سال‌های اخیر از یک سو کاهش بارندگی و افزایش گرما موجب تبخیر بیشتر و کاهش تغذیه آبخوان‌ها شده و از سوی دیگر افزایش جمعیت و تقاضا آب، برداشت از منابع آب زیرزمینی را به شدت افزایش داده است. این امر سبب خالی شدن لایه‌های زیرین خاک و در نتیجه نشست زمین شده است.
حداکثر میزان فرونشست نقطه‌ای در تهران، بیش از ۳۰ سانتی‌متر بوده است
وی با بیان حداکثر میزان فرونشست در تهران، اظهار کرد: هرساله میزان فرونشست پس از پایان شهریور ماه اعلام می‌شود، بر اساس آخرین پایش، در سال گذشته حداکثر میزان فرونشست نقطه‌ای در برخی مناطق تهران، بیش از ۳۰ سانتی‌متر بوده است.
شریفی درباره اقدامات صورت گرفته برای کنترل و پیشگیری از این پدیده، گفت: یکی از کمیته‌هایی که در سازمان تشکیل داده‌ایم، «کمیته اندیشه‌ورز فرونشست» است که با عضویت نمایندگان دستگاه‌های مختلف، صاحب‌نظران و اساتید دانشگاه به بررسی این موضوع پرداخته است. اگرچه این مشکل شهر تهران را تحت تأثیر قرار داده، اما فراتر از تهران بوده و در سطح ملی نیز مطرح است.
او افزود: از سوی دیگر در سطح ملی، کارگروهی برای ساماندهی منابع آب با مسئولیت وزارت نیرو و مشارکت وزارتخانه‌هایی همچون جهاد کشاورزی، کشور و راه و شهرسازی تشکیل شد که اقدامات در سطح کلان کشور را پیگیری می‌کند. در مقیاس شهری نیز ما در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران وظایف دستگاه‌های مختلف را مشخص کرده‌ایم و با هماهنگی در «ستاد مدیریت بحران کلان‌شهر تهران» به ریاست وزیر کشور این موارد تصویب شد. وظایف دستگاه‌ها با برنامه زمان‌بندی و بودجه مشخص دنبال می‌شود.
معاون پیشگیری و کاهش خطر، اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، توسعه شبکه فاضلاب و تصفیه‌خانه‌ها بوده است. قبلاً چاه‌های جذبی تا حدی موجب تغذیه آبخوان‌ها می‌شدند، اما اکنون با توسعه شبکه فاضلاب، پساب تصفیه‌شده می‌تواند برای آبیاری فضای سبز استفاده شود و به تغذیه آبخوان‌ها نیز کمک کند. این موضوع به‌ویژه در مناطق ۲۲ و جنوبی تهران در حال پیگیری است.
شریفی درباره اثر پدیده فرونشست بر زندگی افراد مناطق درگیر، عنوان کرد: فرونشست پدیده‌ای است که آثار آن بسیار تدریجی بوده و در واقع پایین رفتن آرام یک گستره از زمین به شمار می‌آید. هنگامی که این گستره به‌صورت یکپارچه فرو می‌نشیند، شاید مردم آن را در محدوده یک ساختمان به‌طور جداگانه احساس نکنند. اثر آن بیشتر در خطوطی مانند خط لوله‌های آب و گاز یا خطوط ریلی مشاهده می‌شود.
وی ادامه داد: برای مثال، راه‌آهن هر از گاهی مجبور می‌شود ترازیابی مجدد انجام دهد که علت اصلی آن همین فرونشست است، زیرا از تراز خارج می‌شود. همچنین شکستگی‌هایی که در برخی نقاط برای لوله‌های نفت، گاز و آب به وجود می‌آید نیز ناشی از این پدیده است. بنابراین، اثر آن بیشتر به این صورت نمود پیدا می‌کند و در زندگی روزمره مردم اثر مقطعی مستقیمی ندارد، اما در بلندمدت به دلیل آسیب این زیرساخت ها، هزینه‌های سنگینی را تحمیل می‌کند.
او ادامه داد: از سوی دیگر، با وقوع این فرونشست‌ها، آبی که برداشت می‌شود باعث خالی شدن فضا‌های میان خاک در لایه‌های زیرین و فشرده‌تر شدن خاک می‌گردد و در نهایت زمین دچار فرونشست می‌شود. بعدتر، حتی اگر شرایط نزولات جوی بهبود یابد، آن حفره‌های خالی وجود ندارد و پرشده‌اند و جایگزین نمی‌شوند. در نتیجه، در درازمدت این موضوع اثر دیگری نیز خواهد داشت؛ به‌گونه‌ای که حتی با جبران بارش، منابع آب زیرزمینی به وضعیت پیشین خود بازنمی‌گردند.
مناطق شرقی تهران در سال‌های آینده می‌توانند با پدیده فرونشست مواجه شوند
وی تاکید کرد: این روندی که هم‌اکنون در جریان است، مناطق فعلی را درگیر کرده و پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه این روند و عدم اجرای اقدامات پیشگیرانه‌ای که به آن اشاره کردم، برخی مناطق همجوار نیز تحت تأثیر قرار گیرند. البته نیمه شمالی تهران دارای بافت سنگی است و حتی در صورت تخلیه آب‌های زیرزمینی در آن مناطق به دلیل بافت سنگ‌ها امکان فشردگی وجود ندارد که زمین فرونشست کند. اما هرچه از آن مناطق به سمت شرق حرکت کنیم، مناطق همجوار شرقی تهران نیز در سال‌های آینده می‌توانند با این پدیده مواجه شوند.
ضرورت تفکیک میان پدیده‌های «فروریزش» و «فرونشست»
شریفی تصریح کرد: گاهی خبر‌هایی منتشر می‌شود مبنی بر اینکه در خیابانی ناگهان زمین فرومی‌ریزد یا حتی ساختمانی دچار ریزش می‌شود و خودرو یا افراد در آن سقوط می‌کنند. در چنین مواردی معمولاً در رسانه‌ها از واژه «فرونشست» استفاده می‌شود، در حالی که این یک اشتباه است. این پدیده «فروچاله» یا «فروریزش» نام دارد که به علت آب‌شستگی و تخلیه ناگهانی خاک زیر زمین اتفاق می‌افتد. برای نمونه، ترکیدگی لوله‌ها، انحراف مسیر قنات‌ها یا شسته‌شدن خاک زیر خیابان باعث می‌شود که به طور مثال با عبور یک خودرو از آنجا سطح زمین فرو بریزد.
وی در پایان خاطر نشان کرد: به همین دلیل، لازم است در اطلاع‌رسانی‌ها این تفکیک به‌طور دقیق ذکر شود تا مخاطبان دچار خلط مبحث نشوند. وقتی گفته می‌شود «فرونشست»، منظور همان روند تدریجی و آرام است، اما فروچاله یا فروریزش یک پدیده کاملاً متفاوت است که ناگهانی و در اثر آب‌شستگی رخ می‌دهد.
