۶۰ درصد ارز ترجیحی در جیب ۱۵ شرکت
انتشار فهرست رسمی دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی طی شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴، تصویر روشنی از جریان توزیع منابع ارزی در کشور ارائه می‌دهد؛ تصویری که در نگاه نخست، بر حجم قابل‌توجه این ارز‌ها در دست شمار اندکی از شرکت‌ها تأکید دارد.
بانک مرکزی فهرست رسمی دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان را منتشر کرد؛ نرخی که بر اساس بند «خ» تبصره (۲) قانون بودجه ۱۴۰۴، برای واردات کالا‌های اساسی، نهاده‌های دامی، دارو و تجهیزات پزشکی تخصیص می‌یابد.
داده‌های جدید نشان می‌دهد در شش‌ماهه نخست امسال، بخش عمده این ارز به دست گروه محدودی از غول‌های واردات افتاده که مجموعاً بیش از ۶۰ درصد منابع را به خود اختصاص داده‌اند؛ تمرکزی که می‌تواند بازار کالا‌های حیاتی کشور را به سمت انحصار و بازی کانونی چند هلدینگ بزرگ سوق دهد.
غول‌های ارزی در صدر جدول
بر اساس داده‌های منتشرشده، نام «کشت و صنعت مدلل ماهیدشت» با دریافت ۵۱۱.۱۱۴ میلیون دلار در صدر قرار دارد؛ رقمی که به‌تنهایی بیش از ده درصد کل ارز ترجیحی شش‌ماهه را تشکیل می‌دهد.
پس از آن، «اوا تجارت صبا» با ۲۹۰.۴۴۷ میلیون دلار و «کشت و صنعت اکسون» با ۲۱۰.۵۳۰ میلیون دلار ایستاده‌اند. این سه شرکت، به همراه چند نام دیگر در حوزه غلات و نهاده‌های دامی، بیش از یک‌سوم کل کیک ارز ترجیحی دولت را در اختیار گرفته‌اند.
صنایع غذایی؛ دومین موج دریافت‌کنندگان
غول‌های غذایی هم سهم ویژه‌ای دارند. «صنعت غذایی کورش» و «صبا پیشرو کالا» هر یک بیش از ۱۹۲ میلیون دلار ارز دریافت کرده‌اند. در جایگاه‌های پایین‌تر، شرکت‌هایی، چون «تولیدی و بسته‌بندی پاک دیده» و «جهان صادرات سینا» هر کدام بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار ارز ترجیحی جذب کرده‌اند؛ ارقامی که نشان از نفوذ بالای بخش خصوصی در زنجیره واردات مواد غذایی دارد.
دارو و تجهیزات پزشکی؛ حلقه سوم تخصیص
در جدول نیمه‌بالایی، نام «بهستان دارو» با ۶۹.۴۸۷ میلیون دلار و «کوپل دارو» با ۴۶.۲۰۹ میلیون دلار میان بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان دارویی دیده می‌شود. «بهستان پلاسم»، «رویان دارو» و «آنتی‌بیوتیک‌سازی ایران» نیز در لیست حضور دارند.
این بخش، همراه با واردکنندگان تجهیزات پزشکی مانند «تجهیزات پزشکی هلال ایران» و «دارورسان پارس»، مجموعاً صد‌ها میلیون دلار ارز را به خود اختصاص داده است؛ ارز‌هایی که مستقیماً به بازار دارو و درمان کشور تزریق می‌شوند.
تمرکز شرکتی و زیرمجموعه‌های هم‌گروه
تحلیل نام‌ها نشان می‌دهد برخی گروه‌های اقتصادی با چند شرکت زیرمجموعه در این فهرست حضور دارند. «مدلل»، «بهستان» و چند هلدینگ نهاده و غذایی نمونه‌هایی هستند که با ساختار شبکه‌ای، سهم بیشتری از ارز را جذب کرده‌اند. چنین تمرکزی، هم مزیت لجستیکی دارد و هم نگرانی از شکل‌گیری انحصار را تقویت می‌کند.
در بخش انتهایی جدول نیز نکات جالبی به چشم می‌خورد. اختصاص ۳۰.۱۸۱ میلیون دلار به «دشت بهشت آریا» یا دریافت‌های چند ده میلیون دلاری برای شرکت‌های ناشناس، از مواردی است که نیازمند بررسی هدف و نحوه مصرف این منابع است.
گفتنی است، تمرکز بیش از ۶۰ درصد ارز ترجیحی در دستان ۱۵ شرکت، پرسش‌های جدی درباره عدالت تخصیص و تأثیر آن بر قیمت‌ها برمی‌انگیزد. کارشناسان معتقدند بدون بازنگری در شیوه توزیع و ایجاد سازوکار نظارتی مؤثر، این روند می‌تواند بازار کالا‌های اساسی را شکننده و وابسته به تصمیمات محدود چند هلدینگ بزرگ کند.
