دربیگی: نظریه‌ کلانی در کشور نداریم که بتواند قدرت تبیینی برای همه شبکه‌ها داشته باشد

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- فروزان آصف نخعی: علی‌رغم دریافت 3 هزار شبکه ماهواره‌ای درایران تحقیقاتی درباره تاثیر این شبکه‌ها بر مخاطب ایرانی انجام نشده و نتایج اعلام شده در بررسی‌های صورت گرفته صحیح نیستند.

بابک دربیگی استاد دانشگاه که در نشست اهداف‌ پیدا و پنهان شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان در مرکز تحقیقات استراتژیک در باره ام‌بی‌سی پرشیا سخن می‌گفت با اعلام مطلب بالا افزود: 3 هزار شبکه ماهواره‌ای را در ایران دریافت می‌کنیم و یک بررسی نشان می‌دهد که بیشترین بیننده‌ها روی ماهواره هاتبیرد است؛ با این همه هیچ تحقیقی مشاهده نشده که تاثیرات دقیق ماهواره را در داخل کشور بر روی مخاطبان فارسی زبان نشان بدهد و تمام بررسی‌های انجام شده دارای مشکلات روش‌شناسی هستند به نحوی که تحقیقات انجام شده کنترل بر روی متغیرها نداشته و درنهایت فاقد روایی در این تحقیقات هستند. این موضوع حتی در باره برنامه‌های داخلی صدا وسیما نیز مصداق دارد.

دربیگی با ذکر مثالی در این باره گفت: در برخی نظرسنجی‌ها اعلام شده که زنان بیش از مردان تلویزیون تماشا می‌کنند. یا زنان بیش از مردان به ام بی سی توجه می‌کنند. زنان بیش از مردان فارسی وان می‌بینند. در این بررسی‌ها به این سوال توجه نشده آیا آن خانمی که خسته از محل کار به منزل می‌آید و در آشپزخانه هنگام آشپزی مشغول پختن غذا نیز هست و در این میان نیز تلویزیون روشن است به طور واقعی مخاطب برنامه‌ها نیز بوده است؟ از این رو ما بدون توجه به زیرساخت های ساده تحقیقاتی نظریه‌هایی را ارائه می‌دهیم که درنهایت فلان برنامه N مقدار تاثی‌گذار بوده است. 

وی در ادامه بررسی اشکالات روش‌شناسی این دست از تحقیقات به برخی دیگر این موارد اشاره کرده و می‌افزاید: معمولا یک شبکه بدون توجه به زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی‌اش مورد بررسی واقع می‌شود. یعنی آن چیزی که هست. البته این کار غلط نیست ولی برای تحقیق در باره تاثیرات یک شبکه و کم وکیف آن کافی نیست به‌ویژه از این نظر که در این بررسی‌ها به یک قانون دست می‌یابیم و سعی می‌کنیم همه شبکه‌های دیگر را در چارچوب قوانین شبکه مذکور تعریف و تبیین کنیم.

وی با تاکید بر این که نظریه‌ کلانی در کشور نداریم که بتواند قدرت تبیینی برای همه شبکه‌ها داشته باشد بنا براین بردن هر تحلیلی برای تبیین شبکه‌های ماهواره‌ای در قالب چنین نگاهی غلط است افزود: مثلا در بررسی ام بی سی پرشیا به نظریه‌های راجع به شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای رجوع می‌کنیم و شبکه مذکور را در قالب نظریه مذکور مورد سنجش قرار می‌دهیم که این امر روایی لازم را به دست نمی‌دهد. زیرا هریک از روش ها برای بررسی پدیده‌های دیگر دارای جامعیت و کلیت نیستند.

وی با این مقدمه به بررسی خود درباره شبکه ام بی سی فارسی پرداخت و گفت: شبکه ام بی سی در برنامه‌هایش در نگاه به مخاطب کاملا دارای موضوعات مختلفی است. 
مخاطبانشان یکسان نیستند. از این رو تدوین نظریه‌ای برای فهم ام بی سی پرشیا در چارچوب مابقی شبکه‌های ام‌بی‌سی دقیق نمی‌تواند باشد. از این رو باید ان بی سی پرشیا را از ما بقی شبکه‌های تلویزیونی ان بی سی مجزا در نظر گرفت منتها با عطف توجه به زمینه‌های اجتماعی که شبکه مذکور اقدام به پخش فیلم می‌کند.
‌
دربیگی با اشاره به این که هر رسانه‌ای باید به مفهوم داد‌وستدی‌اش مورد توجه واقع شود به این معنا که آن چه عرضه می‌شود بنا بر تقاضایی است که در جامعه وجود دارد گفت: ام بی سی پرشیا از نظر اقتصادی دارای مشکل جدی است زیرا فاقد آگهی است و این امر به دلیل ممنوعیت دادن آگهی از داخل ایران است. ضمن این که جدا از اقتصاد مالی باید اقتصاد مخاطب نیزتوسط هر شبکه‌ای جذب شود.

در ام بی سی پرشیا فیلم‌های خارجی درجه یک و دو پخش می‌شود. تمام فیلم‌ها دارای زیرنویس فارسی است و سانسور می‌شوند. 

دربیگی در ادامه با تاکید بر این که البته این سانسور درکلام صورت نمی‌گیرد اما در تصویر اعمال می‌شود و این شبکه اخیرا نیز نمایش سریال‌ها را شروع کرده، به مقایسه میان ام‌بی‌سی پرشیا با فارسی‌وان پرداخت و گفت: وقتی مخاطب فارسی زبان شبکه فارسی‌وان را می‌بینید به راحتی پیام این شبکه برای مخاطب‌ایرانی قابل درک است اما وقتی ام‌بی‌سی پرشیا را نگاه می‌کنید حداقل باید از یک زبان انگلیسی محاوره‌ای قوی برای درک زبان فیلم بر خوردار باشید یا باید بتوانید به سرعت زیرنویس‌های فیلم که به فارسی هستند را بخوانید.

دربیگی در ادامه به تحقیقش بر اساس تحلیل محتوا برروی 44 فیلم ام بی سی در سال 2009 اشاره کرد و موضوعات مورد مطالعه در این تحقیق را ساختار خانواده، ارتباط افراد خانواده با یکدیگر و دیگران، خشونت، جاذبه‌های جنسی، هویت فرهنگی، و اغلاط املایی و انشایی در ام بی سی اعلام کرد و فراوانی‌های متغیر‌های اخذ شده از شاخص‌های مذکور مورد بحث را این گونه برشمرد: توجه به مد 142 مورد، جابجانویسی 180 مورد، مسایل نژادی و قومیتی 108 مورد، تحقیر، حمله و غیریت سازی نسبت به مسلمانان، کردها 34 مورد، خشونت فیزیکی 164 مورد، درگیری بیش از 400 مورد بوده، استخراج 310 مورد غلط املایی و 500 مورد اغلط انشایی از زیرنویس ها، عدم حضور حتی یک مورد اوقات فراغت به همراه خانواده در این 44 فیلم، ارزش تحصیل 48 مورد، ترک تحصیل 8 مورد، تحقیر معلم 8 مورد، توجه به سنت‌هایی مثل قبرستان رفتن 20 مورد وجود داشته است. 

وی در ادامه افزود: عموما خانواده‌هایی که در این فیلم‌ها نشان داده می‌شود کاملا هسته‌ای هستند و با زندگی مدرن پیوند محکمی دارند. مهمتر آن که اکثر فیلم‌ها هالیوودی هستند. با این همه باید بگویم ان بی سی پرشیا که متعلق به یک شاهزاده سعودی است آن قدر گل نکرده که فارسی وان گل کرده است به این دلیل که مخاطب ام بی سی مخاطب باسواد آن هم با سواد بالاست. یعنی یا باید تند خوان باشد یا انگلیسی بفهمد.البته ام بی سی از شبکه‌هایی است که برای تماشای آن نگرانی خاصی وجود ندارد.

دربیگی با اشاره به این که به ام بی سی پرشیا نگاه دیگری باید داشت و آن این که مخاطب ام بی سی پرشیا تنها با هدف تماشای مبتنی بر سرگرمی به این شبکه توجه نمی‌کند در ادامه می‌افزاید: در برنامه‌های این شبکه یک نگاه آموزشی نیز وجود دارد. بنابراین مخاطب ام بی سی را مانند مخاطب فارسی وان نمی‌توانیم بدانیم. از این منظر ام بی سی سعی کرده حتی سلامت تصویری را رعایت کند.

او در ادامه با این پیشنهاد که اگر جمهوری اسلامی بتواند شبکه‌ای مانند ام بی سی با اهداف آموزش زبان و الگوی سلامت تاسیس کند می‌تواند در گروه مخاطبان خودش جا باز کند می‌افزاید: زمانی که سایت‌های خبری داخلی مسدود می‌شود رتبه سایت‌های خبری خارجی بالا می‌رود زیرا وقتی مخاطب می‌خواهد از فیلتر شکن استفاده کند برای رسیدن به اخبار ترجیح می‌دهد سایت بی بی سی را ببیند. ولی وقتی دارای سایت‌هایی باشیم که آزادانه اطلاع‌رسانی می‌کنند باید بگویم به راحتی در بسیاری از موارد جایگزین سایت‌های خارجی می‌شوند. این امر در باره شبکه سازی نیز صادق است و با ظرفیت‌سازی و ایجاد شبکه‌هایی چون ان بی سی در داخل قادر هستیم به راحتی جای چنین شبکه‌ای را پرکنیم.این درحالی است صدا و سیما از آن طرف بام افتاده و با از فیلم‌ها تنها صحنه‌های خشونت بار و اکشن آن را پخش می‌کند.