نگاهی اخلاقی به مواجهه با تجاوز خارجی در بستر بحران داخلی
حامد خانجانی* - در پی حمله نظامی اسرائیل به ایران، واکنش‌های متفاوتی در جامعه دیده شد. برخی از این حمله استقبال کردند، در حالی که مردم آن را به عنوان نقض تمامیت ارضی محکوم کردند. این دوگانگی، پرسش‌هایی اخلاقی را درباره مفهوم وطن‌پرستی، وفاداری ملی و شرایطی که شهروندان را به ستوه می‌آورد، مطرح می‌کند. آیا شادی در برابر حمله دشمن به معنای خیانت به وطن است؟ و آیا دفاع از تمامیت ارضی، همیشه نشانه‌ای از وطن‌پرستی اصیل است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، باید میان مفاهیم مختلفی، چون «حکومت»، «مردم» و «منافع ملی» تمایز قائل شد و به بستر‌های اجتماعی و اقتصادی که چنین واکنش‌هایی را شکل می‌دهند، توجه کرد.
مساله زمانی پیچیده‌تر می‌شود که حمله یک نیروی خارجی، علاوه بر حکومت، جان و مال مردم بی‌گناه را نیز تهدید کند. در اینجا پرسش اخلاقی این است: آیا می‌توان از حمله‌ای که ممکن است به غیرنظامیان آسیب بزند، حمایت کرد؟ حتی اگر این حمله علیه نظام حکمرانی‌ای باشد که فرد با آن مخالف است؟ اینجاست که مرز میان اعتراض سیاسی و اقداماتی که امنیت ملی را تضعیف می‌کند، مبهم می‌شود.
در این میان، عده‌ای ممکن است با انگیزه‌های شخصی، مانند دریافت پول یا حمایت سیاسی از دشمن، به تضعیف امنیت ملی کمک کنند. این گروه، که به عنوان مزدور یا جاسوس شناخته می‌شوند، با کسانی که از روی درماندگی دست به چنین اظهاراتی می‌زنند، تفاوت اساسی دارند.
هیچ کشوری نمی‌تواند در برابر تهدیدات خارجی مقاومت کند، مگر اینکه در درون خود از همبستگی اجتماعی برخوردار باشد. این همبستگی نه با خاموش کردن صدای منتقدان که با عدالت، شفافیت و پاسخگویی امکان‌پذیر است. وطن‌پرستی واقعی، هم مستلزم مقاومت در برابر تجاوز خارجی است و هم ایستادگی در برابر فساد و نابرابری‌های داخلی. جامعه‌ای می‌تواند در برابر دشمنان بایستد که میان حکومت و مردمش اعتماد متقابل وجود داشته باشد.
به نظر می‌رسد راه حل، نه در محکوم کردن یکدیگر، بلکه در ایجاد گفت‌وگوی ملی است. برای کاهش تنش‌های موجود، باید پذیرفت که مخالفت با سیاست‌گذاری‌های داخلی لزوماً به معنای دشمنی با مردم نیست. همان‌طور که حمله خارجی به تمامیت ارضی تهدیدی برای همه است، سیاست‌های نادرست داخلی نیز می‌تواند امنیت ملی را تضعیف کند. در چنین شرایطی، نیاز به همبستگی داخلی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. اما این همبستگی نباید به معنای سکوت در برابر نابرابری‌های داخلی یا خاموش کردن اعتراضات باشد.
هیچ جامعه‌ای تک‌صدا نیست. به جای برچسب‌زنی، باید به دنبال فهم ریشه‌های این واکنش‌ها بود. ما نیازمند عبور از نگاه سیاه و سفید و درک پیچیدگی‌های اخلاقی در میانه آحاد مردم جامعه هستیم. تنها از این طریق می‌توان هم از تمامیت ارضی دفاع کرد و هم فضایی برای نقد و اصلاح داخلی ایجاد نمود.
* دانش‌آموخته فلسفه اخلاق
