آیا اسرائیل متخصص آب است؟

در غرب آسیا، آب بیش از یک منبع طبیعی و یک ابزار ژئوپلیتیک حیاتی است. رژیم صهیونیستی با اقلیمی نیمه‌خشک تا بیابانی، جمعیتی بیش از ۹.۵ میلیون نفر و مساحتی حدود ۲۲ هزار کیلومتر مربع، با یکی از شدیدترین تنش‌های آبی جهان مواجه است.

این رژیم در رده نهم جهانی از نظر شدت تنش آبی، یعنی وضعیتی وخیم‌تر از بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ایران قرار دارد.

رژیم صهیونیستی با وجود مجاورت با دریا و تاراج آب فلسطینی‌ها، با تنش آبی شدیدی دست و پنجه نرم می‌کند

بحران آب در اسرائیل، تحت تأثیر رشد جمعیت، توسعه صنعتی، تغییرات اقلیمی و سیاست‌های تبعیض‌آمیز در تخصیص آب، به یک تهدید جدی برای سلامت، امنیت انسانی و ثبات منطقه‌ای تبدیل شده است.

ادعاهای مقامات اسرائیلی مانند «بنیامین نتانیاهو» مبنی بر تخصص این کشور در مدیریت بحران آب و وعده های فریبنده خطاب به مردم ایران در حالی مطرح می‌شود که بخش عمده‌ای از منابع آبی رژیم اشغالگر از طریق کنترل منابع کرانه باختری و غزه تأمین شده و فلسطینی‌ها از دسترسی عادلانه به آب محرومند.

پیشینه تاریخی بحران آب در اراضی اشغالی

پیش از تأسیس رژیم صهیونیستی، منابع آبی منطقه فلسطین تاریخی شامل رودخانه‌ها، چشمه‌ها و سفره‌های زیرزمینی عمدتاً در اختیار جوامع محلی بود. کشاورزی سنتی با تکیه بر بارش‌های فصلی و ذخیره‌سازی ساده مدیریت می‌شد، اما منابع محدود و پراکنده بودند.

در سال ۱۹۵۹، طرح آبی ملی (National Water Carrier) برای انتقال آب از دریاچه طبریه به مناطق مرکزی و جنوبی اجرا شد. این طرح ستون فقرات تأمین آب اسرائیل شد اما برداشت بیش از حد و کاهش بارندگی‌ها، سطح آب دریاچه طبریه را به شدت کاهش داد. در سال ۲۰۱۸ سطح آب این دریاچه تنها ۱۱ سانتی‌متر بالاتر از خط قرمز یعنی پایین‌ترین سطح در صد سال گذشته رسید.

با اشغال کرانه باختری و نوار غزه، اسرائیل کنترل مستقیم بر آبخوان‌های یا سفره آب زیرزمینی بزرگ منطقه، به‌ویژه آبخوان کوهستانی را به دست گرفت. این اقدام موازنه دسترسی به آب را به نفع اسرائیل تغییر داد.

در مقابل، فلسطینی‌ها برای حفر چاه یا توسعه زیرساخت‌های آبی به مجوزهای نظامی وابسته شدند؛ مجوزهایی که به ندرت صادر می‌شوند. این سیاست‌ها، همراه با برداشت ۸۰ تا ۸۵ درصد از آبخوان‌های کرانه باختری توسط اسرائیل، فلسطینی‌ها را به خرید آب گران‌قیمت از رژیم صهیونیستی واداشته است.

برداشت ۸۰ تا ۸۵ درصد از آبخوان‌های کرانه باختری توسط اسرائیل، فلسطینی‌ها را به خرید آب گران‌قیمت از رژیم صهیونیستی واداشته است

منابع آبی اسرائیل و مختصاتشان

الف) منابع سطحی

دریاچه طبریه: این دریاچه با ظرفیت اسمی معادل چهار کیلومتر مکعب، یک‌چهارم منابع سطحی این رژیم را تأمین می‌کند. تبخیر سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب، آلودگی ناشی از فاضلاب کشاورزی و صنعتی و کاهش سطح آب، این منبع را شکننده کرده است.

گزارش سازمان آب اسرائیل نشان می‌دهد که دریاچه طبریه دیگر منبع قابل‌اتکایی برای آب آشامیدنی نیست و عمدتاً برای کشاورزی استفاده می‌شود.

رود اردن: این رود زمانی منبع حیاتی آب بود اما اکنون به دلیل برداشت بیش از حد توسط اسرائیل و کشورهای بالادست، به شدت کم‌آب و آلوده شده و جریان آن به کمتر از ۱۰ درصد حجم تاریخی خود رسیده است.

رود اردن به دلیل برداشت بیش از حد رژیم و کشورهای بالادست، به شدت کم‌آب و آلوده شده و جریان آن به کمتر از ۱۰ درصد حجم تاریخی خود رسیده است

ب) منابع زیرزمینی

آبخوان کوهستانی (یارکون-تانینیم): از صخره‌های آهکی تشکیل شده و سالانه حدود ۷۴۰ میلیون مترمکعب آب تولید می‌کند. ۸۰ درصد منطقه تغذیه آن در کرانه باختری قرار دارد و تحت کنترل کامل اسرائیل است.

آبخوان ساحلی: این آبخوان با مساحت ۲۰۰۰ کیلومتر مربع، از کوه کرمل تا غزه امتداد دارد و سالانه ۴۵۰ میلیون مترمکعب آب تولید می‌کند. برداشت بیش از حد از دهه ۱۹۵۰ باعث کاهش سطح آب تا ۲۰ متر زیر سطح دریا و نفوذ آب شور در چاه‌ها شده است.

ج) منابع غیرمتعارف

شیرین‌سازی آب دریا: از سال ۲۰۰۵ اسرائیل به نمک‌زدایی روی آورده و پنج کارخانه بزرگ سالانه ۶۰۰ تا ۷۵۰ میلیون مترمکعب آب تولید می‌کنند که حدود ۸۵ درصد آب آشامیدنی این رژیم را تأمین می‌کند. این فناوری پرهزینه و وابسته به انرژی است.

تاسیسات آب‌شیرین کن اشدود
بازیافت فاضلاب: اسرائیل حدود ۸۵ درصد فاضلاب (۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال) را تصفیه و برای کشاورزی استفاده می‌کند، اما این منبع به تنهایی نمی‌تواند کسری آب را جبران کند.

ابعاد بحران آب در اسرائیل

کمبود منابع طبیعی و بارندگی محدود

بارندگی اسرائیل با میانگین ۴۳۵ میلی‌متر در سال، کمتر از میانگین جهانی (۱۰۰۰ میلی‌متر) است. بارش‌ها عمدتاً در شمال و در زمستان رخ می‌دهد، در حالی که صحرای نقب تقریباً خشک است.

منابع آبی سطحی و زیرزمینی در پایین‌ترین سطح ۱۰۰ سال اخیر قرار دارند و کسری و کمبود آب سالانه بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیون مترمکعب تقریباً برابر با کل مصرف سالانه این رژیم است.

منابع آبی سطحی و زیرزمینی در پایین‌ترین سطح ۱۰۰ سال اخیر قرار دارند و کسری و کمبود آب سالانه بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیون مترمکعب تقریبا برابر با کل مصرف سالانه این رژیم است

به گزارش سی ان ان در اوت ۲۰۲۲، وضعیت اسرائیل به شکلی است که این رژیم را به سمت راهکارهایی مانند پمپاژ آب از دریای مدیترانه سوق داده است.

تأثیرات تغییرات اقلیمی

دمای متوسط در اسرائیل از دهه ۱۹۷۰ حدود ۱.۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته که دو برابر میانگین جهانی است. این افزایش دما تبخیر آب از مخازن سطحی را شدت داده و شارژ طبیعی آبخوان‌ها را کاهش داده است.

نفوذ آب شور به آبخوان ساحلی کیفیت آب زیرزمینی را به شدت پایین آورده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۱۰۰ بارندگی ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته و دما ۳ تا ۴ درجه افزایش خواهد یافت، که ذخایر آبی را بیش از پیش تهدید می‌کند.

فشار تقاضای بالا

رشد جمعیت تقاضای آب را افزایش داده است. مصرف سرانه آب خانگی در مناطق یهودی‌نشین ۲۴۰ تا ۲۵۰ لیتر در روز است، در حالی که در کرانه باختری فلسطینی‌ها به طور متوسط ۷۰ تا ۸۰ لیتر و در برخی مناطق ۲۰ تا ۳۰ لیتر دسترسی دارند. بخش کشاورزی ۷۵ درصد منابع آبی را مصرف می‌کند و یارانه‌های دولتی موجب فشار بیشتر بر منابع می‌شود.

بحران‌های سیاسی و کنترل منابع

کنترل اسرائیل بر منابع آبی کرانه باختری و غزه بحران را تشدید کرده است. اسرائیل ۸۰ تا ۸۵ درصد آب آبخوان‌های کرانه باختری را برداشت می‌کند و فلسطینی‌ها تنها به ۱۵ درصد دسترسی دارند. در غزه، بیش از ۹۵ درصد آب آبخوان ساحلی غیرقابل شرب است و مصرف سرانه به ۳ تا ۵ لیتر در روز یعنی بسیار کمتر از حداقل ۵۰ لیتر توصیه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی رسیده است.

نابرابری و ابعاد سیاسی بحران آب

بحران آب در سرزمین‌های فلسطینی، به‌ویژه کرانه باختری، یک مسئله عمیقاً سیاسی و اجتماعی است که ابعاد نابرابری آن آشکار و گسترده است.

اسرائیل با کنترل کامل منابع آب منطقه، به‌طور نظام‌مند دسترسی فلسطینی‌ها به آب را محدود کرده و آن‌ها را مجبور به خرید آب با قیمت‌های بسیار بالاتر از شهروندان خود می‌کند. این سیاست، که در چارچوب مدیریت منابع آب و امنیت ملی اسرائیل قرار دارد، تأثیرات مستقیم و ملموسی بر زندگی روزمره فلسطینی‌ها دارد؛ خانوارهای بسیاری تا ۳۰ درصد از درآمد خود را صرف تأمین آب می‌کنند، در حالی که برای شهرک‌نشینان اسرائیلی، آب به‌صورت مداوم و با هزینه‌ای اندک در دسترس است.

این نابرابری‌ها نه تنها اقتصادی است، بلکه زیرساخت‌های فلسطینی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. شبکه‌های لوله‌کشی و تأسیسات آب‌رسانی در بسیاری از مناطق فلسطینی فرسوده و ناکافی است و محدودیت‌های قانونی و اداری برای توسعه زیرساخت‌ها به مشکلات موجود شدت می‌بخشد. در نتیجه، فلسطینی‌ها با کمبود شدید و دسترسی محدود به منابع آبی مواجه‌اند، در حالی که شهرک‌های اسرائیلی از تأمین بی‌وقفه و مطمئن آب برخوردارند.

اسرائیل، با قرار گرفتن در رده نهم جهانی تنش آبی وضعیتی وخیم‌تر از ایران (رده چهاردهم) دارد. بخش زیادی از آب مصرفی اسرائیل نه نتیجه فناوری بومی، بلکه حاصل کنترل منابع کرانه باختری و غزه است

از نظر سیاسی، این وضعیت باعث ایجاد فشار اجتماعی و اقتصادی بر جامعه فلسطینی می‌شود و به نوعی ابزار کنترل و نفوذ اسرائیل بر زندگی روزمره مردم تبدیل شده است. بحران آب در کرانه باختری تنها یک مسئله محیط‌زیستی یا فنی نیست؛ بلکه نمود آشکار نابرابری، بی‌عدالتی و محدودسازی حقوق بنیادین مردم فلسطین است و نمونه‌ای روشن از پیوند میان منابع طبیعی و قدرت سیاسی در یک منطقه بحرانی به شمار می‌رود.

نتیجه‌گیری

نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی دو هفته پیش در پیامی ویدیویی با اشاره به بحران آب در ایران، مدعی شد که «اسرائیل متخصص مقابله با خشکسالی است» و از ایرانیان خواست برای «آزادی و آب فراوان» به خیابان‌ها بریزند.

این ادعاها طی سال‌های اخیر و پیام‌های مختلف (از جمله سال ۲۰۱۸) تکرار شده است. به گزارش «موسسه منابع جهانی» اسرائیل، با قرار گرفتن در رده نهم جهانی تنش آبی وضعیتی وخیم‌تر از ایران (رده چهاردهم) دارد. اما بخش زیادی از آب مصرفی اسرائیل نه نتیجه فناوری بومی، بلکه حاصل کنترل منابع کرانه باختری و غزه است.

اسرائیل ۸۰ تا ۸۵ درصد آب آبخوان کوهستانی کرانه باختری را برداشت می‌کند، در حالی که فلسطینی‌ها تنها به ۱۵ درصد (۴۵ میلیون مترمکعب از ۴۵۰ میلیون مترمکعب) دسترسی دارند.

فلسطینی‌ها برای حفر چاه یا تعمیر زیرساخت‌ها به مجوزهای نظامی نیاز دارند که به ندرت صادر می‌شود و مجبورند آب را با قیمت‌های گزاف از اسرائیل خریداری کنند.

در غزه، بیش از ۹۵ درصد آب آبخوان ساحلی به دلیل نفوذ آب شور و آلودگی نیترات غیرقابل شرب است. در مقابل، شهرک‌نشینان اسرائیلی بیش از ۲۵۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کنند و از تأمین بی‌وقفه برای مصارف خانگی، کشاورزی، و حتی استخرهای شنا برخوردارند.

این نابرابری ساختاری نشان می‌دهد که موفقیت ادعایی اسرائیل در مدیریت آب، علاوه بر فناوری، نتیجه سیاست‌های تبعیض‌آمیز و کنترل منابع فلسطینی‌ها است. ادعای نتانیاهو مبنی بر ارائه راه‌حل برای ایران، در این حال تا حدی فریبنده است.

منابع

Times of israel: Pioneering plan inaugurated to top up Sea of Galilee with desalinated water

Time: The Israeli-Palestinian Conflict Is Also a Looming Climate Disaster

Reuters: Terrible thirst hits Gaza with polluted aquifers and broken pipelines

CNN: Lakes are drying up everywhere. Israel will pump water from the Med as a solution

World Resources Institute: 25 Countries, Housing One-Quarter of the Population, Face Extremely High Water Stress

The guardian: A precious resource: how Israel uses water to control the West Bank

مجلة الدراسات الفلسطینیة: أزمة الثروة المائیة فی إسرائیل