جیره بندی آب صحت دارد؟
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، در تلویزیون اینترنتی همشهری به موضوع اصلاح الگوی مصرف در نتیجه همراهی مردم پرداخت و از وضعیت سدها و پیش‌بینی بارش پاییزی و زمستانه صحبت کرد.
جیره‌بندی آب صحت دارد؟
سخنگوی صنعت آب کشور در پاسخ به این پرسش که این روزها در فضای مجازی حسابی می‌چرخد، گفت: «این‌طور نیست. قرار است نوبت‌بندی آب در کشور به ویژه برای کلانشهرها مثل تهران و کرج انجام شود. جیره‌بندی شایعه است. از شهروندان می‌خواهیم همچنان مدریت مصرف آب را رعایت کنند.»
عیسی بزرگ‌زاده با اشاره به اینکه خطوط انتقال آب طرح آبرسانی برای تامین کمبود آب تهران کفایت نمی‌کند، ادامه داد: «پروژه انتقال آب طالقان به تهران که اجرا بشود، حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون مترمکعب در سال آبرسانی به تهران انجام می‌شود. با این حال مدیریت مصرف از سوی شهروندان لازم است. با اقدام مدیریتی شهروندان و رفتار صحیح مصرف آب، ۵ برابر طرح انتقال آب به کمک می‌آید. ما معتقدیم مدیریت مصرف آری و جیره بندی نه! »
خط و نشان برای بدمصرف‌ها
با این حال زمزمه‌هایی مبنی قطع آب ۱۲ ساعته برای برخی شهروندان شنیده می‌شود. سخنگوی صنعت آب کشور این‌طور توضیح داد: «در همه دنیا بدمصرف‌هایی که بیش از دو برابر الگو مصرف می‌کنند و متوجه زیست بوم منطقه نیستند، ابزارهایی مختلفی از جمله رفتارهای تعرفه‌ای در برابر آنان می‌ایستد. نمی‌شود رفاه شهروندان کلانشهرها را به خطر بیاندازیم تا بدمصرف‌ها راحت باشند. آب مصرفی برای بدمصرف‌ها ۱۲ ساعت قطع می‌شود. آنان افرادی هستند که نمی‌توانند مسئولیت‌های اجتماعی را بپذیرند. حتی برای افرادی که تا ۲ برابر الگوی مصرف صحیح هم مصرف می‌کنند، قطع آب نداریم. قطع آب فقط برای بدمصرف‌ها و نه حتی پر مصرف‌ها.» عیسی بزرگ زاده معتقد است بدمصرف‌ها بی‌انصافی می‌کنند.
او افزود: «بی‌انصافی بدمصرف‌ها در برابر دیگر شهروندان‌ها و در برابر زیسب بوم است. بی‌انصافی در حق آب و بی‌انصافی در حق مردم ایران است در حالی که فرهنگ ایرانی فرهنگ ملاحظه است. درک مشترک ایرانی می‌گوید که بنی آدم اعضای یک پیکرند.»
رابطه تعطیلات و مصرف کمتر آب
آیا واقعا تعطیلات اخیر به کاهش مصرف آب منجر شده‌است. بزرگ زاده پاسخ داد: «کمک تعطیلات برای کاهش مصرف آب در حد صفر است. تعطیلات برای مدیریت انرژی است. آب را بدون تعطیلات با ایجاد هم‌افزایی می‌خواهیم مدیریت کنیم. با ایجاد حس مسئولیت مشترک برای همه مردم و همه نهادها. شهروند باید با مدیریت مصرف آب همراه شود.»
جزئیاتی از مسائل حوزه آب
سخنگوی صنعت آب کشور در ادامه به توضیح درباره میزان بارش‌ها پرداخت و گفت: «در کشور حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش داریم. همه بارش‌ها به روان‌آب ختم نمی‌شود. پیش از این ۱۳۰ میلیارد مترمکعب از بارش‌ها به روان‌آب ختم می‌شد که این میزان هم اکنون حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب است. از این میزان بیش از نیمی به آب زیرزمینی می‌رسد و مابقی سهم رودخانه‌ها می‌شود. مصرف آب در کشور هم ۹۲ میلیارد مترمکعب است. در نظر داشته باشیم که در سال‌های خشکسالی همین ۱۰۰ میلیارد مترمکعب روان‌آب را هم نداریم. مثل الان که خشکسالی است و ۶۵ میلیارد مترمکعب روان‌آب داریم. در دنیا توصیه می‌شود که میزان مصرف باید ۴۰ درصد باشد و ما در کشور بیش از ۲ برابر مصرف می‌کنیم و مصرف ما هم از آب‌های سطحی و هم از آب زیرزمینی با اضافه برداشت همراه است. اضافه برداشت هم در آب سطحی می‌شود خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها و در آب زیرمینی می‌شود همین ۷۰ درصد فرونشست در ۹ دشت کشور.»
سهم مصرف آب در برنامه هفتم توسعه
بزرگ‌زاده، اصلی ترین مصرف‌کننده آب در کشور را بخش کشاورزی عنوان کرد و گفت: «کشاورزی ۸۰ درصد آب مصرف می‌کند. بعد از آن آب آشامیدنی است که شامل ۱۰ درصد (۹ میلیارد مترمکعب) می‌شود و بعد هم صنعت با ۴ درصد (۳ میلیارد مترمکعب). آبی هم اگر باقی بماند که سهم رودخانه ها و تالاب ها و نیازهای محیط زیست می‌شود. باید کاری کنیم که جریانی به نفع محیط زیست اتفاق بیفتد.»
بزرگ‌زاده تاکید کرد که تا پایان برنامه هفتم توسعه و سال ۱۴۰۴ حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب از میزان ناترازی‌های آبی کاسته می‌شود. او گفت: «در کشاورزی از مصرف ۸۰ درصد به ۶۵ درصد می‌رسیم. در کمیته تخصصی شورای عالی آب که متشکل از همه نهادهای مسئول است، سهم هر ۳۱ استان در مورد کاهش آب سطحی، کاهش مصرف آب زیرزمینی، مصرف از آب دریا، استفاده از پساب و مواردی از این دست مشخص شده است. همچنین در قالب ۵ برنامه و ۴۹ اقدام، با محورهای مدیریت تامین و توزیع آب، مدیریت حفاظت و صیانت از آب، مدیریت مخاطرات آبی، و مدیریت مصرف و تقاضا و اصلاح حکمرانی آب یا اصلاحات نهادی و بهبود فضای کسب و کار تحت عنوان برنامه جامع راهبردی و عملیاتی رفع ناترازی برای هر ۳۱ استان ارسال شده‌است و استانداران با کمک کارگروه سازگاری با کم آبی این موضوع را مطالعه و کار را آغاز کرده‌اند. برای هر استان تعیین شده که چقدر آب باید کاهش پیدا کند. کار سخت و سنگینی است که در اولیت استانداران قرار گرفته. جریان آگاهی بخشی راه افتاده و با احساس مسئولیت جلو می‌رود و باعث می‌شود پایداری زیست بوم به معنای پایداری سلامت، غذا، شغل و محیط زیست سالم را داشته‌باشیم.»
بزرگ‌زاده در مورد میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی گفت: «میزان استفاده از آب در بخش کشاورزی حدود ۴۰ درصد است و ۶۰ درصد هدر می‌رود. در کل در پهنه ایران نمی‌شود به بهره وری ۱۰۰ درصدی رسید. الیته بهره وری در کشاورزی سنتی پایین تر است. بهره وری بالا در کشاورزی بالای ۶۰ درصد در محیط کنترل شده مثل گلخانه موجود است. حدود ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره هدر می‌رود. تصایری مثل هندوانه، گوجه فرنگی و سیب کنار جاده را دیده‌ایم. در سرزمینی که کم آبی حکمفرماست و ۷۵ درصد اقلیم نیمه‌خشک است، نمی‌شود این موضوع را پذیرفت.»
هدر رفت آب در تهران موضوعی است که سخنگوی صنعت آب کشور درباره آن گفت: «آب به حساب نیامده حدود ۳۰ درصد است یعنی آبی که هدررفت فیزیکی دارد و آبی که مشمول معافیت است مثل آب مصرفی مراکز فرهنگی. هدر رفت فیزیکی آب در تهران ۱۰.۲ است در حالی که این عدد در مقیاس جهانی ۸ درصد عنوان شده‌است. در بافت قدیم تهران این عدد بالاتر است، زیرا لوله‌ها فرسوده است. در برخی استان‌ها و شهرها مثل بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد نیز این عدد بالاتر است. در صنعت هدررفت در مقایسه با دو بخش دیگر یعنی کشاورزی و آب شرب، وضعیت بهتر است. آب صنایع را می‌شود بازچرخانی کرد.»
قیمت آب
عیسی بزرگ‌زاده درباره قیمت آب و مصرف گفت: «آب در بخش کشاورزی قیمتی ندارد. قانونگذار در قانون بودجه ۱۴۰۴ آب برای کشاورزی که آن را از چاهی به عمق ۴۰۰ متر با پمپ بیرون می‌کشد، پای گندم بریزد ۳۰تومان و پای پرتقال بریزد ۷۰ تومان هزینه برمی‌دارد. این قیمت قانونی است و قانون برای همه است. هیچ کس در برابر قانون قوی نیست و قانون تعرفه را در این حدود نگه داشته‌است. هر چیزی رایگان باشد، اتلاف زیادی هم دارد. ما باید توجه کنیم که حمایت از کشاورز فقط آب مجانی نیست. برای حل این مسئله قانونگذار باید یارانه را به محصول بدهد نه به نهاده. در زنجیره تولید یک مرحله قبل از محصول نهایی یارانه داده می‌شود. یارانه به نهاده‌ها به هدررفت منجر می‌شود و این موضوع سال‌ها مورد بحث است. قانون را باید طوری بنویسم که منجر به صرفه جویی‌های واقعی و بهبودهای واقعی شود.»
ساخت و سازها و مصرف آب
در کشورهایی که اقلیم خشک و نیمه خشک دارند، اجازه شکل‌گیری کلانشهرها داده نمی‌شود، مگر اینکه در کنار دریا باشند. طرح‌های آمایش سرزمین برای شهر تهران، از قبل از انقلاب جزو مباحث گسترده بوده‌است. عیسی بزرگ زاده در این باره گفت: «قبل از اینکه طرح های انتقال آب بین حوزه ای داشته‌باشیم، جمعیت تهران تا ۳ میلیون نفر مطرح بود. در ۸۰ سال اخیر انتقال آب از سد کرج، بعد از آن سد لار، سد طالقان ایجاد شد. آبی از تهران سیاسی تبعیت نمی‌کند. یعنی تهران آبی از قزوین شروع می‌شود و تهران و البرز را در برمی‌گیرد و ما از منابع آب مشترک استفاده می‌کنیم. کم‌آبی در سد کرج برای کسی که در میدان انقلاب سکونت دارد هم اتفاق می‌افتد.»
آیا توقف ساخت و سازهای نامتوازن در تهران تنها راه کاهش مصرف آب است؟ بزرگ‌زاده گفت: «آخرین آمار می‌گوید که تهران به اندازه ۸ یا ۹ میلیون نفر ظرفیت دارد. شهر تهران هم از تهران آبی با ظرفیت بیش از میلیون۲۰ نفر ظرفیت، جدا نیست. راه حل جایگزین داریم. اشتیاق به ساخت و ساز در کل کشور در جهت توسعه پایدار باید اصلاح مسیر پیدا کند. چگونه؟ هر کسی که می‌خواهد ساخت و ساز کند در ابتدا باید آب خودش را اثبات کند. اثبات آب در مناطقی که منابع آبی داریم راحت است. در برخی مناطق این امکان وجود ندارد. مثلا در شمال بیش از ۲۵۰ میلیمتر بارندگی دارند مشارکت در استحصال آب انجام شود و در برخی مناطق کم بارش مثل یزد، باید از آب خاکستری، راه‌اندازی تصفیه خانه و تفکیک فاضلاب مجتمع‌ها بهره‌مند شد و مشارکت در این حوزه باشد.»
بزرگ‌زاده گزینه دیگری هم پیشنهاد داد و گفت: «در تهران باید ۴۵درصد مصارف کشاورزی و در بخش آب شرب ۳۰ درصد کاهش دهیم. ساخت و سازی که انجام می‌شود مثلا برای یک مجتمع مسکونی که قرار است ساخته شود، ساکنان به توسعه کشاورزی در ابعاد یک تا ۲ درصد هر هزینه ساخت هر واحد ساختمانی کمک کنند یا در توسعه شبکه‌های مدرن آبرسانی کمک کند. این می شود تولید آب. پس بن‌بستی وجود ندارد. ما می‌وییم انرژی گسترده ساخت و ساز، موتور محرکه برای آبخوان تهران شود. البته این طرح هنوز خام است و با همیاری کارشناسان و دانشگاهیان طرح کامل می‌شود.»
ادامه مدیریت مصرف تا ۱۲ درصد دیگر
وضعیت آخرین بارش‌ها و سدهای کشور چطور است؟ سخنگوی صنعت آب کشور گفت: «همچنان حدود ۳۹ تا ۴۰ درصد نسبت به بارش‌هایی که باید دریافت می‌کردیم عقب هستیم و البته در نقاط مختلف کشور متفاوت است. حجم ورودی به سدها نسبت به سال گذشته حدود ۴۲ درصد عقب است. برای سدها باید ۴۱ میلیارد مترمکعب ذخیره داشته باشیم در حالی که کمتر از ۲۴ میلیارد مترمکعب دریافت کردیم. ولی با مدیریتی که در رها سازی سدها شده‌است، ورودی سدها ۴۲درصد اما مخزن سد ۲۵ درصد کمتر است. تهران نسبت به استان‌های دیگر وضعیت شکننده‌تری دارد. متوسط پرشدگی سدهای کل کشور حدود ۴۰ درصد است ولی در مورد تهران این عدد حدود ۱۷ درصد است.»
عیسی بزرگ زاده درباره وضعیت تهران افزود: «الان حدود ۱۴ تا ۱۵ درصد همکاری مردم تهران در کاهش مصرف آب محقق شده‌است، اگر تهرانی‌ها ۱۲ درصد دیگر در مدیریت مصرف کمک کنند، در سطح قابل قبولی از تنش آبی عبور می‌کنیم. ولی اگر مدیریت مصرف اتفاق نیفتد، رفاه آب پایه شهروندان تنزل پیدا می‌کند و اتفاق بدتری که می‌افتد آسیب به آبخوان تهران وارد می‌شود. جایی که در ان زندگی می‌کنیم، دوست داشته باشیم و اصلاح الگوی مصرف را ادامه دهیم.»
بارش‌های پاییزی چگونه خواهد بود؟
«پیش‌بینی بارش سال آینده می‌گوید که کم بارشی را مداوم خواهیم داشت.» بزرگ زاده صحبتش را درباره بارش‌های پیش‌رو این‌طور ادامه داد: «با شیوه تعاملی با مردم و اصلاح اصلاح الگوی مصرف از بحران عبور خواهیم کرد. اگر سال پر بارشی باشد به نفع مردم و محیط زیست و رودخانه‌هاست. با همراهی شهروندان و با درکی که نسبت به بحران کم آبی ایجاد شده، به بهترین شکل مثل همیشه تاریخ و نیکان خود، تمدن بزرگ ایران را حفظ می‌کنیم و به دست آیندگان می‌رسانیم.»
